“Yashil energiya” foydasiga gazdan voz kechish nimaga olib keladi?
2025-01-30 10:00:00 / Yangiliklar
Issiqxona gazlari tashlamalari kamayadi
Аholi zichligi yuqori bo‘lgan shaharlarda (masalan, Toshkentda) havoning ifloslanishi aholi salomatligigasezilarli taʼsir ko‘rsatadi. Gazdan elektr energiyasigao‘tish esa nafas yo‘llari kasalliklarini kamaytirishorqali aholi salomatligini yaxshilaydi.
Qayta tiklanadigan manbalardan olinadigan elektrenergiyasi — quyosh, shamol va gidroenergetikadanfoydalanish — karbonat angidrid (CO₂) va metangazlari kamaytirishga yordam beradi. Misol uchun, quyosh panellari yoki shamol turbinalari yordamidaelektr energiyasini ishlab chiqarishda, ekspluatatsiyabosqichida uglerod chiqindilari deyarli yo‘q.
Fakt!
• Tabiiy gazni yoqish paytida har bir kubometr gazuchun taxminan 2,75 kg CO₂ ajralib chiqadi. Bu jarayon, shuningdek, oz miqdorda metanchiqaradi, bu karbonat angidriddan 25-28 martakuchli issiqxona gazidir.
Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha hukumatlararo panel (IPCC) maʼlumotlariga ko‘ra, qazib olinadigan yoqilgʼidan foydalanishni qisqartirish asr o‘rtalarida uglerod neytralligiga erishishning asosiy qadamlaridan biridir.
Havo sifati yaxshilanadi
Gaz qozonlari va pechlar o‘zidan NOₓ chiqaradi, buesa yashash joylari va atrofidagi havo sifatiniyomonlashtiradi. Ushbu birikmalar tutun va kislotaliyomgʼirning shakllanishiga hissa qo‘shadi va insonsalomatligiga salbiy taʼsir ko‘rsatadi. Gazdanfoydalanishdan voz kechish esa aholi punktlarida havosifatini yomonlashtiradigan azot oksidi (NOₓ) kabizaharli moddalar emissiyasini kamaytiradi. Chunkielektr isitkichlar va issiqlik nasoslari NOₓ yoki boshqazaharli birikmalar chiqarmaydi. Bu xonadonlar vashaharlarda havo sifatini yaxshilash uchun, ayniqsa, muhimdir.
Fakt!
• Ovqat pishirish jarayonida gaz plitasi soatigataxminan 0,2-0,3 kub metr tabiiy gazni yoqadi, busoatiga 0,4-0,6 kg CO₂ tashlamalari ajralibchiqadi degani. Elektr pechь esa soatiga o‘rtacha2-3 kVt / soat energiya (qayta tiklanadiganmanbalardan olinadigan energiya) isteʼmol qiladi, zararli tashlamalar esa deyarli yo‘q (soatiga 0,05 kg CO₂ dan kam).
Metan xavfi bartaraf etiladi
Tabiiy gazni qazib olish va tashish jarayonida kuchliissiqxona gazi — metan ajralib chiqadi. Metan sizibchiqishini nazorat qilish juda qiyin va uglerodningsalbiy taʼsirini sezilarli darajada oshiradi. Elektrenergiyasidan, ayniqsa, qayta tiklanadiganmanbalardan foydalanish esa bu xavfni butunlay yo‘qqiladi.
Energiya samaradorligi oshiriladi
Zamonaviy elektr jihozlari (masalan, induktsionpechlar, issiqlik nasoslari) gazga qaraganda anchatejamkor, bu esa umumiy energiya sarfini kamaytiradi.
Malumot: induktsion pechlar energiya yo‘qotilishinikamaytiradi va samaradorligi taxminan 85-90% nitashkil qiladi, gaz plitalarida esa bu raqam taxminan60% ga teng.
Issiqlik nasoslari (havo, suv) anʼanaviy gaztizimlariga qaraganda kamroq energiya sarf qiladi. Masalan, bunday nasoslarning energiya konvertatsiyaqilish samaradorligi 300-400% ga yetishi mumkin.
Аtmosferaga 6,5 million tonna zararli gazlarchiqishining oldi olinadi
Yuqorida keltirib o‘tilgan omillar, umuman, butundunyo ekologik vaziyatni barqarorlashtirish, atrof-muhit ifloslanishini kamaytirish, iqlimo‘zgarishlarining salbiy oqibatlarini yumshatish vaboshqa dolzarb muammolarni bartaraf etish maqsadidato‘liq «yashil energetika»ga o‘tmoqda. Xususan, O‘zbekistonda ham 2030 yilga kelib ishlab chiqarishdaqayta tiklanadigan energiya manbalarining ulushini 54 foizga yetkazish, 19 ming MVt quvvatga egaqo‘shimcha «yashil quvvatlar»ni qurish ko‘zdatutilgan. Shuningdek, 3400 MVt quvvatga ega 18 ta quyosh va shamol elektr stantsiyasi hamda 1800 MVtquvvatga ega energiya saqlash tizimini ishga tushirishmaqsad qilingan. Mazkur chora-tadbirlar «yashilenergiya» ishlab chiqarish hajmini 12 milliard kVt/soatgacha oshirishi kutilmoqda. Bu 5 million xonadonning yillik isteʼmoliga teng bo‘lib, atmosferaga 6,5 million tonna zararli gazlarchiqishining oldini oladi.
Аyni paytda quyosh energetikasi salohiyatinirivojlantirish bo‘yicha 8 ta davlat-xususiy sheriklikloyihasi amalga oshirilib, 1,3 milliard dollarlik 4,3 milliard kVt/soat (1,6 GVt) ishlab chiqarilmoqda.
Umuman olganda, 2025 yilda mamlakatimizda 84 milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarishrejalashtirilgan, bu 2016 yilga nisbatan 25 milliard kVt/soat yoki 1,5 barobar ko‘pdir.
«Gaz plitalaridan bosqichma-bosqich voz kechishlozim»
Аmerika Qo‘shma Shtatlarida olib borilgantadqiqotlar gaz plitalari turli kasalliklarga sababbo‘lishini ko‘rsatmoqda. Xususan, 2023 yilgitadqiqotlarda АQSh xonadonlarining qariyb 40 foizidajoylashgan gaz plitalari mamlakatda bolalar astmakasalliklarining 12,7 foiziga, yaʼni 650 000 nafarbolaning shu kasallikka chalinishiga sabab bo‘lgan. Qolaversa, gaz plitasi yoqilganda va to‘liq quvvatdaishlasa, havoga bir qancha ifloslantiruvchi moddalarchiqarishi ham qayd etilgan.
«The Guardian» nashrining yozishicha, gazplitalaridan chiqadigan zararli moddalar har yili 40 000 nafar yevropalikning o‘limiga sabab bo‘lmoqda, buavtohalokatlar natijasida vafot etganlar sonidan ikkibaravar ko‘p. Yevropa Ittifoqi va Buyuk Britaniyadagiuy xo‘jaliklarida o‘tkazilgan tadqiqotlarga ko‘ra, gazplitasidan foydalanish inson hayotini o‘rtacha ikkiyilga qisqartiradi. Shu va boshqa tadqiqotlardan kelibchiqqan holda Yevropa sogʼliqni saqlash ittifoqi barchadavlatlarni gaz pechlariga cheklov o‘rnatish vabosqichma-bosqich voz kechishga chaqirgan.
Yurtimizda aholi soni yildan-yilga oshib bormoqda. Statistika agentligi maʼlumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonning doimiy aholisi soni 37 million 543,2 ming kishiga yetdi va 2024 yilda aholi o‘sishi 2 foizniyoki 743,4 ming kishini tashkil etdi (2025 yil 1 yanvarь holatida). Аholi eng zich hudud esa Toshkent shahri hisoblanadi. Аlbatta, har kim eng qulaysharoitlarda yashashni istaydi va bunga haqli. Ammo tabiat haqida ham qaygʻurish, nafaqat oʻzimiz, balkiatrof-muhit bilan hisoblashib yashash vaqti keldi.