O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi

Taʼkidlash joizki, so‘nggi yillarga atrof-muhitni muhofaza qilish borasida jamoatchilik, ayniqsa, yosh ekofaollarning fikri asosiy o‘ringa ko‘tarildi. Ekologiyani asrash borasida yoshlarning fikr-mulohazalariga katta eʼtibor qaratilmoqda. Xususan, Xalqaro yoshlar qurultoylari o‘tkazildi, “Zamin” xalqaro jamoat fondi bilan birga yurtimizda Xalqaro yoshlar ekologik oromgohlari tashkil etildi, shuningdek, yoshlar bilan uchrashuvlar bo‘lib o‘tdi. Bu tadbirlar va uchrashuvlarda yoshlar dolzarb ekologik masalalarga yechim izlash borasida o‘z taklif va mulohazalarini bildirishdi. Loyiha aynan ana shu fikrlar, keng jamoatchilik manfaati, shuningdek, xorij tajribasiga tayangan holda “O‘zbekiston – 2030” strategiyasida nazarda tutilgan vazifalar asosida ishlab chiqildi.

Loyihada mahallalarning ekologik qiyofasini yaxshilash, ko‘chalarda yashillik darajasini oshirish, ekologik jihatdan qulay va farovon yashash muhitini shakllantirish, aholining salomatligini yaxshilash, ekologik turmush tarzini shakllantirish va inson salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun shart-sharoitlarni yaratish, tabiiy resurslarni tejash va ulardan oqilona foydalanish, ekologik barqarorlikni taʼminlash, o‘simlik va hayvonot dunyosini asrash, ko‘paytirish va keyingi avlodga yetkazish, “yashil iqtisodiyot” tamoyillarini keng joriy qilish, davlat-xususiy sheriklik asosida yirik “yashil energiya” stantsiyalarini barpo etish, hududlarda kichik va mikro gidroelektrstantsiyalar tarmog‘ini kengaytirish, aholi xonadonlarida quyosh panellarini o‘rnatishni rag‘batlantirish, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada zamonaviy energotejamkor texnologiyalarni keng qo‘llash orqali iqtisodiyotda “uglerod izi”ni kamaytirish, ekologik barqarorlikka yo‘naltirilgan hududlar va tarmoqlararo muvofiqlashtiruvni taʼminlash kabi muhim masalalarga eʼtibor qaratilgan.

Shuningdek, loyihaga ko‘ra:

— Parij bitimi talablaridan kelib chiqib, O‘zbekistonning uglerod neytralligiga erishishining uzoq muddatli strategiyasini ishlab chiqish;

— iqlim o‘zgarishiga moslashish, mamlakatimizning kelgusi 5 yilda issiqxona gazlarini qisqartirish bo‘yicha Milliy miqyosda belgilangan hissasini (NDC) eʼlon qilish;
 

— Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Qo‘qon kabi turistik shaharlarni kompleks “yashil rivojlantirish”ga qaratilgan dasturni amalga oshirish, Mirishkor, G‘ijduvon, Romitan, Chimboy va Аmudaryo tumanlarining kompleks iqtisodiy rivojlanish master rejalarini tajriba-sinov tariqasida “yashil tamoyil”lar asosida ishlab chiqish;

— 2025-yilda yangi quriladigan bino-inshootlar va uy-joylar energiya samaradorligidan kelib chiqib, “Yashil bino” sertifikatini yaratish;

— xo‘jalik faoliyatini yurituvchi korxona va tashkilotlar tomonidan yetkazilgan ekologik zararlarni majburiy sug‘urtalash tizimini bosqichma-bosqich joriy qilish, Samarqand va Farg‘ona viloyatlarida tajriba-sinov tariqasida ekologik toza mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan sanoat zonalarini tashkil etish rejalashtirilgan.

Qolaversa, 2025-yilda mahallalarning ekologik qiyofasini yaxshilash, ekologik jihatdan qulay va farovon yashash muhitini shakllantirish maqsadida aholi uchun piyoda va velosiped yo‘laklarida daraxtlar va o‘simliklarni ekish orqali “Soyali sayr ko‘chalari” tarmog‘ini yaratish, sohil va daryo bo‘ylarida 80 ta infratuzilma obʼekti va 110 kilometrdan ortiq sog‘lomlashtirish yo‘laklarini qurish, yomg‘ir va oqova suvlardan samarali foydalanish, mahallalardagi daraxtlarni zamonaviy suv tejovchi texnologiyalar orqali sug‘orish tizimini joriy etish natijasida yashillik darajasini oshirish, “Yashil makon” umummilliy loyihasi va “Mening bog‘im” loyihasi doirasida 200 million tup daraxt hamda butalar ekish, yashil bog‘lar va yashil parklarda quyosh panellari yordamida quvvatlanuvchi yoritgichlardan foydalanish, Orol dengizi tubida 100 ming gektar “yashil maydon” barpo etish va Orolbo‘yi mintaqasidagi o‘rmonzorlar 2,1 million gektarga yetkazish maqsad qilingan.

Bundan tashqari, quyidagilar ham maqsad qilingan:

— o‘rmon bilan qoplangan maydonlarni 4,1 million gektarga yetkazish va muhofaza qilinadigan tabiiy hududlarni 14,5 foizgacha kengaytirish hamda ularning ekoturizm, ko‘chatchilik va dorivorchilik yo‘nalishlaridagi foydalanilmayotgan zaxiralarini aniqlab, safarbar qilish va aholi daromadlarini oshirish;

— Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Buxoro, Jizzax va Qashqadaryo viloyatlarining tanlangan hududlarida sho‘r va suvsizlikka chidamli o‘simliklar (galofit) bog‘larini tashkil qilish;

— Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Buxoro, Surxondaryo, Jizzax, Farg‘ona va Toshkent viloyatlarida davlat “in-vitro” laboratoriyalari faoliyatini yo‘lga qo‘yish;

— jamoatchilik, ekofaollar va biznes vakillarining tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash.

Qolaversa, loyihada 2025-yilda aholi salomatligini yaxshilash, ekologik turmush tarzini shakllantirish va inson salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun shart-sharoitlarni yaratish borasida aholining kundalik hayotiga ekologik tamoyillarni singdirish orqali mamlakatimizda “Ekofaol fuqaro” hayot tarzini keng targ‘ib qilishga qaratilgan “Bir million yashil oila” umummilliy harakati yo‘lga qo‘yilishi qayd etilgan. Bunda aholi orasida kunlik yurish va yugurish targ‘ib qilinadi, “yashil transportda”, shu jumladan, velosipedda harakatlanish rag‘batlantiriladi, plastik mahsulotlardan foydalanish kamaytiriladi, oziq-ovqat isrofgarchiligining oldi olinadi, suv, gaz va elektr energiyasi resurslaridan oqilona foydalaniladi.

Bundan tashqari, loyihada inson salohiyatini yuksaltirish, taʼlim uchun qulay muhit yaratish ishlarini tashkil etish maqsadida 2025/2026-o‘quv yilidan Markaziy Osiyo atrof-muhit va iqlim o‘zgarishini o‘rganish universitetini (“Green University”) ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi kabi taʼlim yo‘nalishlari va mutaxassisliklari bo‘yicha yetakchi oliy taʼlim tashkilotiga aylantirilishi taʼkidlangan. O‘z navbatida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida “Green University”ning “yashil texnikumlari” faoliyati yo‘lga 
 

qo‘yilishi, tabiiy fanlar, muhandislik-texnika, iqtisodiyot va moliya yo‘nalishlaridagi davlat oliy taʼlim tashkilotlarida “Аtrof-muhitni muhofaza qilish va yashil rivojlanish” fani va o‘quv dasturlari kiritilishiga eʼtibor qaratilgan.

Shu bilan birga, 2025-yil 1-maydan boshlab Toshkent va Nukus shaharlari hamda viloyat markazlarida asbest, sement ishlab chiqarish, shlam va shlaklar, teri-ko‘nchilik, parrandachilik fabrikalari, samaradorligi yuqori bo‘lgan chang-gaz tozalash inshootlari bilan jihozlanmagan har qanday turdagi ko‘mir yoqish, qora va rangli metallurgiya zavodlari, tarkibida zaharli aralashmalar bo‘lgan oyna, zaharli kimyoviy moddalar bilan ishlash, xavflilik darajasining I va II sinfiga mansub chiqindilarni qayta ishlash va yoqish korxonalari faoliyatiga qaratilgan loyihalarni taqiqlash, 2025-yil yakuniga qadar “Yevro – 4” standartidan past ekologik toifadagi motor yoqilg‘isidan foydalanish va sotishni cheklash, respublikaning barcha hududlarida joylashgan issiqlik va elektr energiyasi ishlab chiqarish korxonalariga yoqilg‘i sifatida mazutdan foydalanishni taqiqlash (Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan holda avariyaviy yoqilg‘i sifatida foydalanish holatlari mustasno) ham keltirib o‘tilgan.

Loyiha quyidagi chora-tadbirlarni ham o‘z ichiga olgan:

— hayvonot dunyosi yo‘qotishlarining o‘rnini qoplash maqsadida 2025 yil 1 sentyabrdan 2028 yil 1 yanvarga qadar O‘zbekiston Respublikasi hududida ov qilishga moratoriy joriy qilish;

— atmosfera havosi ifloslanishi fon monitoringi stantsiyalarini o‘rnatgan korxonalarga turli imtiyozlar berish;

— “yashil tadbirkor” maqomini joriy qilish, “ekofaol tadbirkor” maqomini olgan tadbirkorlik subʼektlariga yengilliklar berish;

— 2025 yil 1 apreldan boshlab chiqindilar utilizatsiyasi hisobiga hamda shamol va quyosh manbalaridan ishlab chiqarilgan elektr energiyasi uchun “yashil tarif”lar joriy etish;

— 2025 yil 1 sentyabrdan tuman (shahar) darajasida ekologik pasportlar va ekologik master rejalar hamda hududlarning ekologik reytingini ishlab chiqish va keng jamoatchilikka taqdim etish.

Mazkur Farmon loyihasidan maqsad “O‘zbekiston–2030” strategiyasida hamda Oliy Majlis palatalarining majlislarida belgilangan vazifalarning ijrosini og‘ishmay tashkil etish, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim o‘zgarishi to‘g‘risida hadli konventsiyasining Kioto protokoli va Parij bitimi doirasida mamlakatning global hamjamiyat oldida olgan majburiyatlarini bajarishda tarmoq va sohalarning uyg‘un “yashil transformatsiya”sini amalga oshirish, ularning raqobatbardoshligi va resurs tejamkorligini taʼminlash, iqlim o‘zgarishiga moslashish va uning oqibatlarini yumshatish hamda aholining yashash sifatini yaxshilash va iqtisodiy o‘sishning yangi “yashil rivojlanish” modeliga o‘tishdir.