Oʻzbekistonning TDTga aʼzo davlatlar ekologiyasini yaxshilash borasidagi tashabbuslari
 

Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan xalqaro tadbirlarda barcha sohalarda, xususan, ekologiya borasida ham qator muhim tashabbuslar ilgari surilmoqda. Buning samarasi oʻlaroq Oʻzbekiston xorijiy tashkilotlar, jumladan, Turkiy davlatlar tashkilotida (TDT) ham oʻz oʻrniga ega davlatga aylandi. Xususan, 2022-yilning 10–11-noyabr kunlari Turkiy davlatlar tashkilotining birinchi sammiti yurtimizda oʻtkazildi. Koʻhna va navqiron Samarqand mezbonlik qilgan sammitda Oʻzbekiston tomonidan turkiy dunyoni yanada yaqinlashtirish va ulkan salohiyatni toʻliq ishga solishga qaratilgan muhim taklif va tashabbuslar bildirildi.

2023-yilda Turkiyaning Anqara shahrida, boʻlib oʻtgan tashkilotning navbatdagi sammitida Davlatimiz rahbari global iqlim oʻzgarishlariga alohida eʼtibor qaratdi. Jumladan, quyidagilar kechiktirib boʻlmas chora-tadbirlar ekanligi taʼkidlandi: 

— favqulodda holatlarning oldini olish va ularning oqibatlarini bartaraf etish maqsadida tashkilotning tizimli hamkorlik platformasini tashkil etish va bu platforma doirasida aniq mexanizmlarni joriy qilish va muhim choralar koʻrish; 
— favqulodda vaziyatlar boʻyicha TDTga aʼzo davlatlar vazirliklari oʻrtasidagi sheriklik aloqalarini faollashtirish; 
— jahonning eng ilgʻor tajribasini sohaga tatbiq etish, oʻrmon yongʻinlari, boʻronlarni oldindan aniqlash va aholini erta ogohlantirish hamda doimiy xabardorligini oshirib borish.

Oʻtgan yili Qozogʻistonning Ostona shahrida boʻlib oʻtgan TDT tashkilotining navbatdagi sammitida esa Oʻzbekiston ekologiya sohasida keng qamrovli hamkorlikni rivojlantirishdan manfaatdor ekanligi qayd etildi. Mazkur sammit doirasida Prezident Shavkat Mirziyoyevga turkiy xalqlar oilasining birligini mustahkamlashga, turkiy mamlakatlarning manfaatlari va qarashlarini xalqaro maydonda faol ilgari surishga qoʻshgan ulkan hissasi uchun “Turkiy dunyoning oliy ordeni” tantanali topshirildi.

Bundan tashqari, 2024-yilning 5–6-iyul kunlari Ozarbayjonda boʻlib oʻtgan TDTning norasmiy sammitida Oʻzbekiston tomonidan asosiy eʼtibor iqlim oʻzgarishlariga qarshi birgalikda kurashishga qaratildi. Shavkat Mirziyoyev mavjud muammolarni tizimli hal etish uchun vazirlar darajasida Turkiy ekologiya kengashini tuzish va mazkur tuzilma qarorgohini ekologik ofatdan eng koʻp zarar koʻrgan hudud – Orolboʻyidagi yirik shahar Nukusda joylashtirish taklifini ilgari surdi. 

TDTga aʼzo davlatlar bilan samarali hamkorlik

Oʻzbekiston TDTga aʼzo davlatlar bilan ekologiya sohasida ham faol va samarali hamkorlik oʻrnatgan. 
Oʻzbekiston va Ozarbayjon: 2008-yil 11-sentyabrda Boku shahrida ekologiya sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi Bitim imzolangan boʻlib, ikki davlat vakillari turli uchrashuvlar, xalqaro konferensiya va tadbirlar doirasida ikki va koʻp tomonlama asosda oʻzaro tajriba va axborot almashmoqda. Xususan, 2023-yil 9-dekabrda BMTning Iqlim oʻzgarishi boʻyicha doiraviy konvensiyasi (COP28) ishtirokchilarining 28-konferensiyasida Ozarbayjon Respublikasi milliy pavilyonida IHT mintaqasida resurslardan samarali foydalanish, barqaror rivojlanish va aylanma iqtisodiyotga oʻtishni jadallashtirish masalalariga eʼtibor qaratildi.

Oʻzbekiston va Qirgʻiz Respublikasi: 1996-yil 24-dekabrda ekologiya va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi hukumatlararo bitim imzolangan. Ikki mamlakat sohaga oid konferensiyalar, forumlar, seminar va treninglarda doimiy ishtirok etib kelmoqda.

Xususan, Oʻzbekiston tomoni 2022-yil 21-22-oktyabr kunlari Bishkek shahrida Qor qoploni va uning ekotizimlarini saqlash boʻyicha global dastur (GSLEP) boshqaruv qoʻmitasining 7-yigʻilishi, 2023-yil 4-6-iyul kunlari boʻlib oʻtgan “Yovvoyi hayvonlarning noqonuniy savdosi – tadqiqot natijalari, huquqiy tahlil va ilgʻor tajriba” mavzusidagi hududiy seminar hamda 2024-yil 15-17-may kunlari oʻtkazilgan BMT UNFCCC shartlari, tartiblari va yoʻriqnomalariga muvofiq ikki yillik shaffoflik hisobotlarini tayyorlash boʻyicha Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun mintaqaviy trening seminarida faol ishtirok etdi.

Oʻzbekiston va Qozogʻiston: 1997-yil 2-iyunda Atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasida hamkorlik, 2022-yil 22-dekabrda esa ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi hukumatlararo bitim imzolangan. Ayni damda Sirdaryo havzasida atrof-muhitni muhofaza qilish va suv sifati boʻyicha Oʻzbekiston-Qozogʻiston qoʻshma ishchi guruhi faoliyat koʻrsatmoqda. 

2023-yilning 2-3-iyun kunlari Oʻzbekiston delegatsiyasi Ostonada boʻlib oʻtgan “ECO-JER: Carbon Neutrality Pathways” 3-xalqaro kongressida, 4-5-sentyabr kunlari esa Orolni qutqarish xalqaro jamgʻarmasining Barqaror rivojlanish boʻyicha davlatlararo komissiyasi yigʻilishida ishtirok etdi. 2024-yil fevral oyida Samarqand shahrida CMS COP-14 doirasida Oʻzbekiston va Qozogʻiston oʻrtasida Ustyurt platosida hayvonot dunyosini saqlash boʻyicha hamkorlik memorandumi imzolandi.  

Oʻzbekiston va Turkiya: 2018-yilda Turkiya Qishloq va oʻrmon xoʻjaligi vazirligi bilan oʻrmon xoʻjaligi sohasida shartnoma imzolanib, oʻtgan 6 yil davomida 60 ga yaqin mutaxassislarimiz Turkiyada oʻtkazilgan konferensiya, seminar va tajriba almashish kurslarida qatnashdi. Bundan tashqari, Turkiya Oʻzbekistonning togʻli hududlaridagi toʻgʻon va suvomborlari atrofidagi oʻrmonlar, shaharlar atrofidagi yashil oʻrmonlar ekish uchun yer tayyorlashda ham amaliy yordam koʻrsatdi. Soʻnggi toʻrt yil davomida 40 ga yaqin turkiyalik mutaxassis mamlakatimizga tashrif buyurib, tajriba almashdi. 2024-2025-yillarda esaTurkiyaga 30 ga yaqin mutaxassis tashrif buyurishi va oʻrmon xoʻjaligi boʻyicha tajriba almashishi kutilmoqda. 

Oʻzbekiston va Turkmaniston: 2017-yil 20-mayda atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror rivojlanish sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim, 2021-yil 5-oktyabrda esa transchegaraviy kontekstda biologik xilma-xillikni saqlash boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim imzolangan. Oʻzbekiston delegatsiyasi 2023-yil 10-martda Ashxobodda boʻlib oʻtgan “Iqlim oʻzgarishi sharoitida oziq-ovqat xavfsizligi sohasida hamkorlik” xalqaro konferensiyasi, “Afgʻon inqirozi sharoitida Markaziy Osiyoda energiya hamkorligi va tabiiy resurslarni boshqarish: oldinga yoʻl” mintaqaviy seminari, YXHT Bosh kotibi va Markaziy Osiyo mamlakatlari atrof-muhit vazirlarining 2024-yil 4-martdagi uchrashuvida ishtirok etdi. Shuningdek, 2023-yilning 10–25-sentyabr kunlari Saudiya Arabistonining Ar-Riyod shahrida boʻlib oʻtgan YUNESKO Umumjahon merosi qoʻmitasining 45-kengaytirilgan yigʻilishida “Moʻtadil mintaqadagi Turon choʻllari” transchegaraviy tabiat obyekti YUNESKOning Umumjahon tabiiy merosi obyektlari roʻyxatiga kiritildi.

Ayni paytda GIZning “Amudaryoning quyi oqimida yerdan foydalanish va ekotizimlarni saqlashga ekotizimli yondashuv” loyihasi doirasida Amudaryoning biologik xilma-xilligini saqlash va qirgʻoq ekotizimlarining barqarorligini taʼminlash boʻyicha tajriba almashish boʻyicha hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan. Qolaversa, Turkmaniston bilan chegaradagi muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni boshqarish sohasida transchegaraviy hamkorlikni mustahkamlash va Koʻhitangni YUNESKO Butunjahon tabiiy merosi roʻyxatiga kiritish uchun transchegaraviy nominatsiya faylini ishlab chiqish boʻyicha ishlar olib borilmoqda.
Koʻp tomonlama hamkorlik istiqbollari

— 2019-yilda Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Oʻzbekiston oʻrtasida YUNESKOning Butunjahon tabiiy merosi roʻyxatiga kiritilgan Gʻarbiy Tyan-Shan seriyali transchegarasini boshqarish va muhofaza qilish boʻyicha memorandum, 2021-yilning 10-noyabr kuni esa Glazgoda Gʻarbiy Tyan-Shan va Pomir-Oloyda qor qoplonini saqlash, uni oziq-ovqat bilan taʼminlash va yashash muhitini taʼminlash boʻyicha oʻzaro anglashuv memorandumi imzolandi.

— Markaziy Osiyo davlatlarining Qoʻshma bayonoti ishlab chiqildi va 2023-yilning noyabr-dekabr oylarida Dubayda (BAA) boʻlib oʻtgan Iqlim oʻzgarishi boʻyicha BMT doiraviy konvensiyasi ishtirokchilari konferensiyasining 28-sessiyasida taqdim etildi. 
— 2024-yilning 10-fevral kuni Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Tojikiston atrof-muhit vazirlari yurtimizda ochilgan Markaziy Osiyo atrof-muhit va iqlim oʻzgarishini oʻrganish universiteti (“Green University”) ochilish marosimida ishtirok etdi.  
— 2024-yil fevral oyida Samarqand shahrida boʻlib oʻtgan COP-14 davomida Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Oʻzbekiston Afrika va Yevrosiyoda yirtqich qushlarning koʻchmanchi turlarini saqlash boʻyicha oʻzaro anglashuv memorandumiga qoʻshildi.

Xulosa oʻrnida shuni alohida taʼkidlash joizki, Oʻzbekiston Turkiy davlatlar tashkiloti bilan barcha sohalarda boʻlgani kabi ekologiya borasida ham hamkorlikni yanada mustahkamlash, tashkilotga aʼzo davlatlarga birdek daxldor boʻlgan dolzarb ekologik masalalarga yechim izlashda faollik koʻrsatishda davom etadi.