Sog'liqni saqlash vazirligining rasmiy veb-saytida "Ekofaol xodim" bo'limi ochildi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 15-may kunida "2030 yilgacha bo'lgan davrda aholining ekologik madaniyatini yuksaltirish kontsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida" 184-sonli qaroriga asosan Sog'liqni saqlash vazirligining rasmiy veb-saytida "Ekofaol xodim" bo'limini ochish tibbiyot xodimlari va aholi o'rtasida ekologik madaniyatni oshirish, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish va faoliyatimizda ekologik yo'nalishni kuchaytirish uchun muhim qadam bo'ladi. 
Bo'limning maqsad va vazifalari:

• Maqsadi: aholi va sog'liqni saqlash tizimi xodimlari orasida ekologik ong va madaniyatni oshirish, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish, atrof-muhit muhofazasiga hissa qo'shish va ekologik xavfsizlikni ta'minlash.
• Vazifalari:
  • Ekologik sog'liqni saqlash bo'yicha dolzarb ma'lumotlarni taqdim etish.
  • Aholi va tibbiyot xodimlari uchun ekologik ta'lim va targ'ibot materiallarini joylashtirish.
  • Ekologik tashabbuslar va loyihalar haqida xabardor qilish.
  • Ekologik muammolarga echim topishda jamoatchilikni jalb qilish.
  • Sog'liqni saqlash muassasalarining ekologik faoliyatini yoritish.

• "Sog'lom muhit - sog'lom hayot" (aholi uchun)
  • Suv, havo, tuproq sifati va sog'liq: toza ichimlik suvining ahamiyati, havo ifloslanishining oldini olish, tuproqning inson salomatligiga ta'siri.
  • Maishiy chiqindilarni boshqarish: chiqindilarni saralash, qayta ishlash va utilizasiya qilish bo'yicha tavsiyalar.
  • Energiya tejash: hovli va uy sharoitida energiya tejash bo'yicha oddiy maslahatlar.
  • Tabiatga do'stona turmush tarzi: Eko-sumkalardan foydalanish, plastikdan voz kechish, daraxt ekish kabi tashabbuslar.
  • Yashil maktablar/bog'chalar: bolalar uchun ekologik tarbiya materiallari.

• "Tibbiyot muassasalarida ekologik tashabbuslar" (tibbiyot xodimlari uchun)
  • Tibbiy chiqindilarni boshqarish: Xavfli tibbiy chiqindilarni to'g'ri yig'ish, saqlash va utilizasiya qilish qoidalari.
  • Energiya samaradorligi: Kasalxonalarda energiya tejash va qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish.
  • Suvdan oqilona foydalanish: Tibbiyot muassasalarida suv iste'molini kamaytirish choralari.
  • Yashil xarid: Ekologik toza va xavfsiz mahsulotlarni xarid qilish.
  • Xodimlarni o'qitish: Ekologik xavfsizlik va sog'lom muhit yaratish bo'yicha xodimlar uchun treninglar va seminarlar.
• "Ekologik loyihalar va tashabbuslar"
  • Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan amalga oshirilayotgan yoki qo'llab-quvvatlanayotgan ekologik loyihalar haqida ma'lumot.
  • Hududlardagi tibbiyot muassasalarining ekologik tashabbuslari (masalan, "yashil shifoxona", "eko-klinika" loyihalari).

Ekofaol xodim qanday bo'lishi kerak?
Ekofaol xodim deganda, ish joyida va shaxsiy hayotida atrof-muhitni muhofaza qilishga faol hissa qo'shadigan, ekologik ongli va mas'uliyatli shaxs tushuniladi. 

Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat bo'lishi kerak:
Ekologik bilim va xabardorlik
• Ekologik muammolardan xabardorlik: Global va mahalliy ekologik muammolar (iqlim o'zgarishi, suv tanqisligi, ifloslanish, biologik xilma-xillikning yo'qolishi va b.q.) haqida etarli bilimga ega bo'lishi kerak.
• Qonunchilik va standartlarni bilish: atrof-muhitni muhofaza qilishga oid Qonunchilik, me'yorlar va korporativ standartlardan xabardor bo'lishi lozim.

Amaliy harakatlar va tashabbuskorlik
• Resurslarni tejash: energiya, suv va boshqa resurslarni tejamkorlik bilan ishlatishga intilish. Masalan, chiroqlarni o'chirish, oqib turgan suvni to'xtatish.
• Chiqindilarni saralash va qayta ishlash: chiqindilarni to'g'ri saralash tizimlarini qo'llash va qayta ishlashga yordam berish.
• Kam chiqindili turmush tarzi: bir martalik plastikdan voz kechish, ko'p marta ishlatiladigan buyumlardan foydalanish (masalan, sumka, krujka).
• Yashil tashabbuslarda ishtirok etish: kompaniyaning ekologik loyihalarida, ko'ngilli aktsiyalarida faol qatnashish, yangi g'oyalarni taklif qilish.

Ekologik madaniyat va targ'ibot
• Namuna bo'lish: o'z shaxsiy xatti-harakatlari bilan boshqalarga namuna bo'lish.
• Boshqalarni ruhlantirish: hamkasblarini va atrofidagilarni ekologik toza hayot tarziga va atrof-muhitni muhofaza qilishga undash.
• Axborotni tarqatish: ekologik muammolar va ularni hal qilish yo'llari haqida ma'lumotlarni tarqatish.
• Tanqidiy fikrlash: ish jarayonlarida yoki shaxsiy hayotda atrof-muhitga zarar etkazuvchi holatlarni aniqlash va ularni yaxshilash bo'yicha takliflar berish.

Ekologik madaniyatni yuksaltirishga nimalar kiradi: 
Ekologik madaniyatni yuksaltirish — bu jamiyatning har bir a'zosida atrof-muhitga nisbatan ongli, mas'uliyatli va g'amxo'r munosabatni shakllantirishga qaratilgan keng qamrovli jarayon. Bu nafaqat bilim olish, balki shaxsiy qadriyatlar, xatti-harakatlar va jamiyatdagi o'zaro munosabatlarni o'z ichiga oladi.

Ekologik madaniyatning asosiy yo'nalishlari:
1. Ekologik bilim va savodxonlik:
• Ekologik muammolar haqida chuqur bilim: iqlim o'zgarishi, suv tanqisligi, havo ifloslanishi, biologik xilma-xillikning yo'qolishi kabi global va mahalliy ekologik muammolarning mohiyati, sabablari va oqibatlarini tushunish.
• Tabiat qonunlarini bilish: ekotizimlarning qanday ishlashi, tabiiy resurslarning cheklanganligi va inson faoliyatining ularga ta'sirini anglash.
• Barqaror rivojlanish tamoyillari: resurslardan oqilona foydalanish, chiqindilarni kamaytirish, qayta ishlash va energiya tejash bo'yicha bilimlarga ega bo'lish.

2. Ekologik tarbiya va ta'lim:
• Oilaviy tarbiya: ekologik madaniyatning asoslari oiladan, bolalikdan shakllanadi. Ota-onalar bolalarga tabiatni sevishni, uni asrashni, resurslarga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lishni o'rgatishi kerak.
• Ta'lim muassasalaridagi ekologik ta'lim: bog'cha, maktab, kollej va oliy ta'lim muassasalarida ekologiya fanlarini chuqur o'qitish, amaliy mashg'ulotlar o'tkazish. Darsliklarga ekologik mavzularni kiritish.
• Uzluksiz ta'lim: aholining barcha qatlamlari uchun ekologik mavzularda seminarlar, treninglar, o'quv kurslari tashkil etish.

3. Amaliy harakatlar va mas'uliyat:
• Resurslarni tejash: energiya, suv, qog'oz va boshqa resurslarni kundalik hayotda va ish joyida tejash.
• Chiqindilarni boshqarish: chiqindilarni saralash (plastik, qog'oz, shisha va hokazo), qayta ishlashga topshirish, chiqindilar hajmini kamaytirish (masalan, ko'p marta ishlatiladigan sumkalardan foydalanish).
• Ekologik toza mahsulotlarni tanlash: atrof-muhitga kam zarar etkazadigan, ekologik sertifikatga ega mahsulotlarni sotib olish.
• Yashil makonlarni yaratish va asrash: daraxt ekish, bog'lar va xiyobonlarni obodonlashtirishda ishtirok etish, mavjud yashil hududlarni asrab-avaylash.
• Ekologik aktsiyalarda ishtirok etish: tozalash aktsiyalari, ko'ngilli loyihalar va ekologik tadbirlarda faol qatnashish.

Ekologik madaniyatni yuksaltirish: keng qamrovli yondashuv
Ekologik madaniyat — bu insonning atrof-muhitga ongli va mas'uliyatli munosabati, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, ekologik muammolarni anglash va ularni hal etishga hissa qo'shishga qaratilgan bilim, ko'nikma va qadriyatlar tizimidir. Zamonaviy dunyoda ekologik muammolar global miqyosga etgan bir paytda, ekologik madaniyatni yuksaltirish har qachongidan ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu nafaqat davlat va jamoat tashkilotlarining, balki har bir fuqaroning mas'uliyatidir.

Ekologik madaniyatning asosiy yo'nalishlari
Ekologik madaniyatni yuksaltirish bir nechta o'zaro bog'liq yo'nalishlarni o'z ichiga oladi:
• Ekologik ta'lim va tarbiya: bu yo'nalish insonlarga bolalikdan boshlab atrof-muhit haqida bilim berish, ularda tabiatga mehr uyg'otish va ekologik mas'uliyatni shakllantirishni nazarda tutadi.
   Maktabgacha ta'lim muassasalarida: bolalarga tabiatga ehtiyotkorona munosabatda bo'lish, chiqindilarni saralash kabi oddiy qoidalar o'rgatiladi.
   Umumta'lim maktablarida: Biologiya, geografiya, kimyo fanlari orqali ekologik bilimlar chuqurlashtiriladi, ekologik to'garaklar tashkil etiladi.
   Oliy ta'lim muassasalarida: Ekologiya, atrof-muhit muhofazasi bo'yicha maxsus mutaxassislar tayyorlanadi, barcha mutaxassislik yo'nalishlari bo'yicha ekologik bilimlar beriladi.
   Aholi o'rtasida: ommaviy axborot vositalari, ijtimoiy tarmoqlar, turli aktsiyalar va tadbirlar orqali ekologik targ'ibot-tashviqot ishlari olib boriladi.
• Ekologik bilimlarni oshirish: bu aholining atrof-muhit muammolari, ularning sabablari va oqibatlari haqidagi xabardorligini oshirishni anglatadi.
   Ilmiy-ommabop adabiyotlar: ekologiyaga oid kitoblar, jurnallar, maqolalarni targ'ib qilish.
   Hujjatli filmlar va ko'rsatuvlar: ekologik muammolarni yorituvchi dasturlarni efirga uzatish.
   Ochiq ma'ruzalar va seminarlar: mutaxassislar ishtirokida ekologik mavzularda tadbirlar o'tkazish.
• Ekologik ong va dunyoqarashni shakllantirish: insonlarda tabiatga nisbatan falsafiy, axloqiy va etik qarashlarni rivojlantirish, ularni tabiatning bir qismi sifatida anglashga undash.
   Qadriyatlarni o'zgartirish: moddiy boyliklardan ko'ra, tabiiy muhit va sog'lom turmush tarzi qadriyatlarini ustun qo'yish.
   Mas'uliyat hissini oshirish: har bir insonning ekologik muammolarni hal etishdagi shaxsiy mas'uliyatini anglatish.
   Faol fuqarolik pozisiyasi: aholini ekologik tashabbuslarda ishtirok etishga undash.
• Amaliy ekologik faoliyat: ekologik madaniyatni yuksaltirish nafaqat bilim va ong darajasida, balki amaliy harakatlarda ham namoyon bo'lishi kerak.
   Resurslarni tejash: suv, elektr energiyasi, gaz kabi resurslardan oqilona foydalanish.
   Chiqindilarni saralash va qayta ishlash: maishiy chiqindilarni alohida yig'ish va ularni qayta ishlash imkoniyatlaridan foydalanish.
   Atrof-muhitni obodonlashtirish: daraxt ekish, aholi punktlarini tozalash aktsiyalarida ishtirok etish.
   Kam uglerodli turmush tarzi: jamoat transportidan foydalanish, velosipedda yurish, energiya tejovchi texnikalardan foydalanish.
Ekologik madaniyatni yuksaltirishning ahamiyati
Ekologik madaniyatni yuksaltirish quyidagilar uchun muhimdir:
• Tabiiy resurslarni asrash: suv, er, o'rmonlar, hayvonot dunyosi kabi qimmatli resurslarni kelajak avlodlar uchun saqlab qolish.
• Ekologik xavfsizlikni ta'minlash: atrof-muhit ifloslanishining oldini olish, inson salomatligiga zararli ta'sirlarni kamaytirish.
• Barqaror rivojlanishga erishish: iqtisodiy rivojlanishni ekologik muvozanat bilan uyg'unlashtirish.
• Aholi salomatligini mustahkamlash: toza havo, suv va sog'lom oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlash.
• Jamiyatda ekologik ma'suliyatni oshirish: har bir fuqaroning atrof-muhitni muhofaza qilishga hissa qo'shishini rag'batlantirish.

Ekologik madaniyatni yuksaltirish uchun yana qanday amaliy chora-tadbirlar kerak?
• Mahalliy darajada ekologik loyihalarni qo'llab-quvvatlash va rag'batlantirish:
   "Eko-mahalla" dasturlari: har bir mahallada atrof-muhitni tozalash, ko'kalamzorlashtirish, chiqindilarni saralash va qayta ishlash bo'yicha mahalliy aholini jalb qilgan holda muntazam loyihalarni amalga oshirish. Eng namunali mahallalarga grantlar va mukofotlar ajratish.
   Jamoatchilik ekologik nazoratini kuchaytirish: Mahalla fuqarolar yig'inlari huzurida ekologik guruhlar tuzish va ularga atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiatni ifloslantirish holatlarini aniqlash va tegishli idoralarga etkazish vakolatlarini berish.
• Chiqindilarni boshqarish tizimini takomillashtirish:
   Zamonaviy chiqindilarni qayta ishlash texnologiyalarini joriy etish: xorijiy tajribani o'rgangan holda, plastik, qog'oz, shisha va organik chiqindilarni qayta ishlash bo'yicha samarali zavodlar va korxonalarni qurishga investisiyalarni jalb qilish.
   "Nol chiqindi" kontsepsiyasini targ'ib qilish: aholi orasida chiqindi hosil qilishni kamaytirish, narsalardan qayta-qayta foydalanish va ularni qayta ishlash g'oyalarini keng yoyish. Masalan, bir martalik plastik idishlardan voz kechish, xalta o'rniga ko'p marta ishlatiladigan sumkalardan foydalanish.
• Ekologik turizm va barqaror tabiatdan foydalanishni rivojlantirish:
   Ekoturizm yo'nalishlarini kengaytirish: O'zbekistonning boy tabiati va bioxilma-xilligini asragan holda, ekoturizmni rivojlantirishga e'tibor qaratish. Bu orqali mahalliy aholi uchun qo'shimcha daromad manbalarini yaratish va ularda tabiatni asrashga nisbatan mas'uliyat hissini kuchaytirish.
   Tabiatni muhofaza qilish hududlarini kengaytirish va mustahkamlash: qo'riqxonalar, milliy bog'lar va buyurtmaxonalarning faoliyatini yanada yaxshilash, ularning hududlarini kengaytirish va bioxilma-xillikni saqlab qolish bo'yicha xalqaro hamkorlikni yo'lga qo'yish.
• Suv resurslaridan oqilona foydalanish madaniyatini shakllantirish:
   Suv tejovchi texnologiyalarni ommalashtirish: qishloq xo'jaligida tomchilatib sug'orish, sanoatda suvdan qayta foydalanish tizimlarini joriy etishni rag'batlantirish.
   Aholi orasida suvga ehtiyotkorona munosabatda bo'lish targ'ibotini kuchaytirish: suv tanqisligi muammosining dolzarbligini tushuntirish, har bir tomchi suvning qadriga etishga o'rgatish.
• "Yashil" iqtisodiyot tamoyillarini keng joriy etish:
   Qayta tiklanuvchi energiya manbalariga o'tishni jadallashtirish: Quyosh va shamol energiyasidan foydalanishni rag'batlantirish, bu sohaga investisiyalarni jalb qilish.