Sut bezlari to‘qimalarida paydo bo‘ladigan o‘simtalar sut bezi hujayralarining uzluksiz o‘sishi va bo‘linishi natijasida rivojlanadi. Ushbu o‘simtalarning aksariyati xavfsiz bo‘lsa-da, ba’zilari xavfli bo‘lishi mumkin va ular ko‘krak bezi saratoni deb ataladi. Ko‘krak bezi saratoni butun dunyo bo‘ylab ayollar o‘rtasida o‘limga sabab bo‘luvchi eng keng tarqalgan saraton kasalligidir. Erkaklarda ham ko‘krak bezi saratoni rivojlanishi mumkin, ammo bu juda kam uchraydi (1% dan kam). Ko‘krak bezi saratonini erta aniqlash uni muvaffaqiyatli davolash uchun muhimdir.

Ko‘krak bezi saratonining rivojlanish ehtimolini oshirishi mumkin bo‘lgan omillar

Ayol jinsi

Ulug‘ yosh

Irsiyat

30 yoshdan keyin tuqqan yoki umuman tug‘magan ayollar

Hayz ko‘rishi erta boshlangan ayollar (12 yoshgacha)

55 yoshdan keyin hayz ko‘rishi to‘xtagan ayollar

Gormonal terapiyaning ayrim turlarini olgan ayollar

Ko‘krak bo‘limida nur terapiyasidan o‘tgan ayollar

Og‘ir vazindan aziyat chekayotgan ayollar, ayniqsa menopauza davrida

 

Ko‘krak bezi saratoni belgilari

Ko‘krak qafasi yoki qo‘ltiq ostining yo‘g‘onlashishi

So‘rg‘ichdan suyuqlik chiqishi (sut emas)

Ko‘krak terisida chuqurchalar yoki ajinlar paydo bo‘lishi

Ko‘krak hajmi yoki shaklining o‘zgarishi

Ko‘krak qafasi yoki qo‘ltiq ostidagi odatiy ko‘krak tuzilishidan sezilarli darajada farq qiladigan qattiqlik yoki shish

So‘rg‘ichning taranglashishi yoki bo‘shashib qolishi

Terining apelsin po‘stlog‘iga o‘xshab o‘zgarishi

So‘rg‘ich atrofida teri ko‘chishi va qichishish bilan yaralar yoki toshmalar paydo bo‘lishi

Agar siz ushbu belgilardan birini yoki bir nechtasini sezsangiz, albatta shifokorga murojaat qiling. Yodda tuting, ushbu alomatlardan birining mavjudligi sizda saraton kasalligi borligini anglatmaydi.

 

Erta tashxis qo‘yishning ahamiyati

 

	Erta tashxis	Kechiktirilgan tashxis
Tuzalish ehtimoli	99% gacha	16% gacha
Tarqalishi	Saraton o‘simtasi ko‘krak sohasidan tashqariga tarqalmaydi.	Saraton o‘simtasi boshqa organlarga tarqaladi.
Davolash	Seanslar soni va davomiyligi bo‘yicha qisqaroq	Uzoqroq va intensiv davolash
Xarajatlar	Kamroq xarajat	Katta xarajatlar

 

Ko‘krakni mustaqil tekshirish

 

Ko‘krakni mustaqil tekshirish – ko‘krakning normal shakli va ko‘rinishini bilgan holda undagi har qanday o‘zgarishlarni darhol payqay olishdir. Ko‘krakni muntazam ravishda mustaqil tekshirish sog‘liqni nazorat qilish usuli bo‘lib, unda ayol saratonning ehtimolli belgilarini erta aniqlash uchun ko‘krakni mustaqil ravishda ko‘zdan kechiradi. Bunday tekshiruvni 25 yoshdan boshlab har oy o‘tkazish tavsiya etiladi.

 

Ko‘krak qafasini qaysi payt tekshirim kerak?

 

Bunday tekshiruvni 25 yoshdan boshlab har oy o‘tkazish tavsiya etiladi.

 

• Bu tekshiruv hayz tugagandan so‘ng 2-3 kundan so’ng o‘tkazilishi kerak.

• Agar siz ko‘krak suti bilan emizayotgan bo‘lsangiz, farzandingizni emizgandan so’ng tekshiruv o‘tkazishingiz kerak.

• Agar siz homilador bo‘lsangiz yoki menopauzaga yetgan bo‘lsangiz, ushbu tekshiruvdan muntazam o‘tish uchun har oyning ma’lum bir kunini tanlashingiz kerak, masalan, har oyning birinchi kuni.

 

Kimlar mustaqil tekshiruvni o‘tkazishi kerak?

Ko‘krak bezi saratoni har qanday ayolda shakllanishi mumkin va uning rivojlanish xavfi yosh o‘tishi bilan ortadi. Shuning uchun 25 yoshdan boshlab muntazam ravishda har oy o‘z-o‘zini tekshirishni boshlash kerak. Bu ayolga ko‘krak qafasining xususiyatlarini yaxshiroq o‘rganish, uning shakli va tuzilishidagi har qanday o‘zgarishlarni o‘z vaqtida payqash imkonini beradi.

 

Tekshiruv tartibi

Birinchi qadam: vizual tekshirish

• Ustki kiyimingizni yechib, katta ko‘zgu qarshisiga turing.

• Ko‘krak shaklida g‘ayritabiiy o‘zgarishlar yo‘qligiga ishonch hosil qilish uchun ko‘zguda ko‘krak qafasiga qarang. Bu o‘zgarishlar shish paydo bo‘lishi, ko‘krak terisidagi o‘zgarishlar, so‘rg‘ich shakli va/yoki yo‘nalishidagi o‘zgarishlar yoki noodatiy suyuqlik ajralishini o‘z ichiga olishi mumkin.

1. Qo‘llarni boshdan yuqoriga ko‘taring (tirsaklar bosh ustida) va ko‘kraklaringizning o‘lchamlari bo‘yicha har qanday o‘zgarishlarni kuzating: ular bir xil ko‘tarilyaptimi, yangi chuqurchalar bormi, bir yoki ikkala ko‘krak ma’lum bir yo‘nalishda tortilganmi.

2. Qo‘llarni belga qo‘yib, ko‘krak mushaklarini taranglashtiring.

3. Qo‘llarni belga qo‘ying, so‘ng oldinga egiling.

Ikkinchi qadam: Paypaslash

• Tekshiruvning bu qismini chalqancha yotgan holda bajaring.

• Ko‘krakning chap tomonidan yelka ostiga yostiq yoki buklangan sochiq qo‘ying va chap qo‘lingizni boshingiz orqasiga qo‘ying.

• O‘ng qo‘lingizdagi uchta o‘rta barmoqning yumshoq qismi yordamida tekshiruv o‘tkazing. Chap ko‘krakni aylanma harakatlar bilan biroz bosib, ko‘zdan kechiring, keyin o’rtacha bosing va nihoyat, har bir nuqtani qattiqroq bosing. Barmoqlaringizni uzmasdan bir nuqtadan ikkinchisiga harakatlantiring.

• Tekshiruvni aylanma sxema bo‘yicha o‘tkazing: ko‘krakning tashqi qismidan boshlang va har bir sohani sinchkovlik bilan tekshirib, asta-sekin ko‘krak uchiga qarab boring. Oxirida albatta qo‘ltiq osti sohasini ko‘zdan kechiring.

• Chap ko‘krakni ko‘zdan kechirishni tugatgandan so‘ng, xuddi shu qadamlarga amal qilgan holda o‘ng ko‘krakni ko‘zdan kechirishga kirishing.

• Agar sizda ko‘krak to‘la yoki katta bo‘lsa, uni ehtiyotkorlik bilan chetga yo‘naltirib, barcha sohalarni, shu jumladan yon qismlarni sinchkovlik bilan tekshiring.

• Tekshiruvni dush qabul qilish paytida takrorlashingiz mumkin, chunki sovun ishqalanishni kamaytiradi va har qanday shishni paypaslashni osonlashtirishi mumkin.

Klinik tekshiruv

Ko‘krakni klinik tekshiruvdan o‘tkazish nima?

Ko‘krakning klinik tekshiruvi shifokor tomonidan o‘tkaziladigan tekshiruvdir. Ko‘rik paytida shifokor ko‘krakning o‘lchami, shakli, terisining holati yoki so‘rg‘ichida o‘zgarishlar bor-yo‘qligini tekshiradi. So‘ngra o‘rta barmoqlarning yumshoq joyi yordamida ko‘krak qafasini paypaslab, unda paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan shish yoki boshqa o‘zgarishlarni aniqlaydi.

Bunday tekshiruvni qachon o‘tkazish kerak?

Ko‘krakni klinik tekshirish 25 yoshdan boshlab har yili o‘tkazilishi tavsiya etiladi.

Shifokor nimalarni amalga oshiradi?

Ko‘krak bezi saratoni xavfini baholash uchun kasallik tarixingizni so‘raydi.

Klinik tekshiruvining har bir bosqichi haqida to‘liq ma’lumot beradi.

Ko‘krak salomatligi haqidagi barcha savollaringizga javob beradi.

Shifokoringiz bilan nimalarni muhokama qilishingiz kerak?

Ko‘krakda kuzatilgan har qanday g‘ayritabiiy alomatlar haqida shifokorga xabar bering.

Har qanday tushunarsiz atamalarni aniqlashtirish va ko‘krak salomatligi haqida qo‘shimcha ma’lumot olish uchun shifokoringizga murojaat qiling.

Klinik tekshiruvdan oldingi qadamlar

Agar xohlasangiz, oila a’zolaringizdan biri, dugonangiz yoki hamkasblardan birini tekshiruv paytida sizga hamroh bo‘lishini so‘rashingiz mumkin.

Tibbiy ko‘rik alohida xonada o‘tkaziladi.

Kiyimning ustki qismini yechish kerak bo‘ladi.

Shifokor qaysi joylarni tekshiradi?

Shifokoringiz o‘mrovdan ko‘krak qafasining pastki qismigacha bo‘lgan barcha ko‘krak sohasini, shu jumladan qo‘ltiq osti sohasini ham tekshiradi.

Tekshiruv tartibi:

O‘tirgan holatda.

1. Shifokor yoki hamshira ko‘kragingiz, teringiz yoki so‘rg‘ichingiz shaklida o‘zgarishlar bor-yo‘qligini aniqlash uchun ko‘kragingizni tekshiradi va sizdan quyidagilarni so‘rashi mumkin:

• Qo‘llarni yon tomonlarga bo‘sh qo‘yish.

• Qo‘llarni boshingiz ustiga qo‘yish.

• Qo‘llarni bel atrofiga qo‘yish.

2. Shifokor yoki hamshira o‘mrovning yuqori va pastki sohasi hamda qo‘ltiq ostidagi limfa tugunlarida shish bor-yo‘qligini tekshiradi.

Yotgan holatda:

• Shifokor yoki hamshira uchta o‘rta barmoqning yumshoq qismi bilan ko‘krak bezi to‘qimasini paypaslaydi, bu ularga ko‘krak bezi to‘qimalarining holatini baholashga yordam beradi.

• Shifokor ko‘krak va qo‘ltiq osti sohasidagi to‘qimalarni uch xil bosim darajasida tekshiradi: yengil, o‘rtacha va kuchli. Ushbu uch xil daraja ko‘krak bezi to‘qimasining shish paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan barcha qatlamlarini sezishga yordam beradi. To‘qimalarni sinchiklab tekshirish biroz noqulaylik tug‘dirishi mumkin, ammo bu aniq tashxis qo‘yish uchun juda muhim.

Tekshiruv oxirida:

• Shifokoringiz ko‘krak qafasini mustaqil tekshirishning eng yaxshi usulini ko‘rsatishi mumkin. Bunda siz to‘qimalarning normal tuzilishi bilan tanishishingiz va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan har qanday o‘zgarishlarni payqashni o‘rganishingiz mumkin. Bu tekshiruvni samarali o‘tkazishga va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni o‘z vaqtida aniqlashga yordam beradi.

• Shifokor ko‘krak salomatligi profilaktikasi va nazoratiga individual yondashuvni ishlab chiqishga yordam beradi.

Mammografiya nima?

Bu ko‘krak bezi saratonini erta aniqlashning samarali metodi bo‘lib, eng aniq usullardan biri hisoblanadi.

Ushbu turdagi tekshiruvlar ko‘krak qafasining rentgen tasvirlarini (mammografiya) o‘z ichiga oladi. Unda siz yoki shifokoringiz sezishidan oldin ko‘krakning kattalashishi yoki qattiqlashishini, xoh kichik, xoh katta bo‘lsin, aniqlash mumkin.

Mammografiya qachon o‘tkazilishi kerak?

Mammografiyani 45 yoshdan boshlab 65 yoshgacha ikki yilda bir marta o‘tkazish tavsiya etiladi.

Yoshingizdan qat’i nazar, agar siz ko‘krak qafasida qandaydir o‘zgarish yoki boshqa alomatlarni, masalan, shish, suyuqlik ajralishi, yaralar yoki terining qizarishini sezsangiz, darhol shifokorga murojaat qiling.

Mammografiya qanday o‘tkaziladi?

Skanerlashdan oldin rentgenolog sizdan ustki kiyimingizni yechishni so‘raydi.

Mutaxassis apparat oldida qanday turish kerakligini tushuntiradi, chunki har bir ko‘krak alohida skanerlanadi.

Ko‘krak skaner apparatiga qo‘yiladi, so‘ngra biroz siqiladi.

Siz siqish tufayli biroz noqulaylikni his qilishingiz mumkin, ammo bu aniq va yuqori sifatli tasvirlarni olish uchun zarur.

Ko‘rsatmalarga aniq rioya qilish va tekshiruv paytida qimirlamay turish juda muhim.

Ko‘krakda shish bo‘lsa, nima qilish kerak?

Agar ko‘krak qafasi tasvirlarida shish aniqlansa, shifokor qo‘shimcha tekshiruvlarni tavsiya qilishi yoki tahlil uchun to‘qima namunasini olishi mumkin. Ammo xavotirga o‘rin yo‘q, chunki suratlarda aniqlangan shishlarning aksariyati xavfsiz bo‘lib, saratonni bildirmaydi.

Bunday tekshiruvning qandaydir xavfi yoki nojo‘ya ta’siri bormi?

Mamografiyada nurlanish ta’siri miqdori juda kam bo‘lib, hatto tekshiruvlar qayta-qayta o‘tkazilsa ham xavfsiz hisoblanadi. Rentgenlash afzalliklari minimal xavfdan ancha yuqori.

Qaysi vaqtda mammografiyadan o‘tgan ma’qul?

• Hayzdan so‘ng darhol va siklning o‘rtasiga kelishdan oldin mammografiya qilgan yaxshiroq, chunki bu vaqtda gormonal o‘zgarishlar minimal bo‘lib, ko‘krak tuzilishiga ta’sir qilmaydi. Hayz kelishidan bir hafta oldin tekshiruv o‘tkazishdan saqlaning, chunki gormonal o‘zgarishlar natijalarga ta’sir qilishi mumkin.

• Agar siz menopauzadan keyingi davrda bo‘lsangiz, qulaylik uchun har yili bir vaqtda tekshiruvdan o‘tishingiz mumkin.

• Homiladorlik yoki emizish davrida mammografiya o‘tkazish tavsiya etilmaydi. Agar sizda ushbu davrda savollar yoki muammolar paydo bo‘lsa, shifokor bilan maslahatlashing.

Mammografiyaga qanday tayyorgarlik ko‘rish kerak?

• O‘zingiz bilan oldingi barcha ko‘krak rentgeni suratlarini olib keling.

• Tekshiruv kuni dush qabul qilish mumkin, ammo dezodorant, upa yoki losyonlardan foydalanmaslik tavsiya etiladi, chunki ular terida iz qoldirishi mumkin, bu esa tasvir sifatiga salbiy ta’sir qiladi.

• Tekshiruv uchun faqat tananing yuqori qismini ochish kerak, shuning uchun kofta va shim yoki yubka kabi ikki qismdan iborat kiyim kiying.

 

Iltimos, yodda tuting.

Muntazam tekshiruvdan o‘tkazishdan maqsad kasallikni erta bosqichda, alomatlar paydo bo‘lishidan oldin aniqlashdir.

Shuning uchun kasallik belgilari bo‘lmasa ham, tekshiruvlarni davom ettirish muhim. Ko‘krak qafasini har oyda mustaqil tekshirish oddiy va oson jarayon bo‘lib, har qanday o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlashga hamda sog‘lig‘ingizga ishonch hosil qilishga yordam beradi.

Ammo mustaqil tekshiruvning o‘zi yetarli emas. U ayolning yoshi hamda kasallik tarixiga qarab o‘tkazilishi kerak bo‘lgan shifokorning muntazam tekshiruvlari va mammografiya bilan birga olib borilishi kerak.

Saraton kasalligini erta aniqlash hayotingizni saqlab qolishi mumkin, chunki bu bosqichda omon qolish darajasi 99 foizgacha yetishi mumkin.

Har oy muntazam o‘z-o‘zini tekshirish 25 yoshdan boshlab butun umr davomida o‘tkazilishi kerak.

Yoshingizdan qat’i nazar, ko‘krak qafasida biror o‘zgarish yoki alomatlar, masalan, shish, suyuqlik ajralishi, yaralar yoki terining qizarishi kuzatilsa, albatta shifokorga murojaat qiling.

Unutmang, azizam!

Ko‘krak bezi saratonini erta aniqlash va davolash to‘liq tuzalish imkoniyatini sezilarli darajada oshiradi.