Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vazirligi huzuridagi Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi qoʻmitasi

Mahsulotlarning sifatiga nafaqat iste’molchilarning salomatligi, balki ovqatlanish xizmatlarini taklif qiluvchi tashkilotlarning imidji ham bog‘liq. Tez o‘zgaruvchan bozorlar, umumiy ovqatlanish sohasidagi mahsulotlar va xizmatlarning xilma-xilligi, shuningdek, iste’molchilar xohish-istaklarining o‘zgarishi sharoitida bu masala tobora murakkablashib bormoqda va davlat siyosati darajasida ham, individual tashkilotlar darajasida ham hal qilishni talab qilmoqda.  Bu haqida Sanepidqo‘mita bosh mutaxassisi  Abdurahmon Ismailov bilan suhbatlashdik.

      2024 yilda Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi qo‘mitasining olib borgan tekshiruvlari natijasida qanday holatlar aniqlandi?

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘yicha har yili 600 millionga yaqin kishi zaharli yoki sifatsiz ovqat iste’moli oqibatida kasallanadi. O‘zbekistonda esa 2024 yilda Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi qo‘mitasining hududiy boshqarmalari va tuman (shahar) bo‘limlari tomonidan jami 20 184 ta umumiy ovqatlanish korxonalarining 1 512 tasi (7,49%)da olib borilgan tekshiruvlar natijasida ularning 664 tasi (3,29%)da sanitariya normalari, qoidalari va gigiyena normativlari talablari buzilganligi aniqlangan.  

 Kafe, restoran va oshxonalarda mahsulot sifatini nazorat qilish muammosi ko‘p qirrali vazifa bo‘lib, u nimalarni talab qiladi?

Kafe, restoran va oshxonalarda mahsulot sifatini nazorat qilish muammosi ko‘p qirrali vazifa bo‘lib, u turli sub’yektlar: hokimiyat organlari, tadbirkorlar va iste’molchilarni jalb qilishni talab qiladi.

O‘zbekistondagi vaziyat o‘ziga xos xususiyatlarga ega, ammo shu bilan birga, butun dunyoda oziq-ovqat mahsulotlari sifatini nazorat qilishni yaxshilashga intilish ham kuzatilmoqda.

Asosiy muammo shundaki, iste’molchilar har doim ham jamoat joylarida iste’mol qiladigan oziq-ovqatlarining sifatiga ishonch hosil qila olmaydilar. Sanitariya qoidalarini buzish, sifatsiz yoki muddati o‘tgan mahsulotlardan foydalanish, tayyorlash va saqlash texnologiyalarining nomuvofiqligi – bularning barchasi odamlar salomatligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Mahsulotlarning arzonligi ham muhim jihat hisoblanadi. Ko‘pincha umumiy ovqatlanish muassasalari arzonroq, ammo sifatsizroq mahsulotlarni tanlaydilar, bu esa iste’molchilarning umumiy salomatlik darajasiga ta’sir ko‘rsatadi.

Yana bir muhim jihat iste’molchilarning yetarli darajada xabardor emasligidir. Aksariyat hollarda odamlar mahsulotlarning kelib chiqishi, ularning yangiligi yoki sifati haqida bilmaydilar. Bu, ayniqsa, xomashyo yetkazib berish va sifatini nazorat qilishning shaffof mexanizmlari mavjud bo‘lmagan muassasalar uchun dolzarbdir.

  Umumiy ovqatlanishda oziq-ovqat sifatini nazorat qilish bo‘yicha jahon tajribasi qanday? Misol uchun Yaponiyada.

Jahon amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, kafe, oshxona va boshqa umumiy ovqatlanish joylarida mahsulot sifatini nazorat qilish uchun turli mamlakatlarda qo‘llaniladigan bir nechta samarali usullar mavjud:

•  AQSHda jamoat joylarida oziq-ovqat mahsulotlari sifatini nazorat qilishning qat’iy tizimi amal qiladi. Barcha umumiy ovqatlanish muassasalari sanitariya me’yorlari qoidalariga rioya qilishlari, shuningdek, taomlarning tarkibi, ularning kaloriyasi va ingredientlarning kelib chiqishi haqida shaffof ma’lumot berishlari shart. Federal oziq-ovqat va dori-darmon xavfsizligi xizmati (FDA) muntazam ravishda tekshiruvlar o‘tkazib, standartlarni belgilaydi. Bu Nyu-York kabi bir qator shaharlarda reyting tizimi tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi, u yerda umumiy ovqatlanish joylari sanitariya me’yorlariga rioya qilish asosida ommaviy baho oladi.

•  Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida oziq-ovqat mahsulotlari sifatini nazorat qilish qat’iy hisoblanadi. Sertifikatlashtirish tizimi va muntazam tekshiruvlari mavjud. Yevropa oziq-ovqat xavfsizligi xizmati (EFSA) umumiy xavfsizlik standartlarini belgilaydi va mahalliy hukumatlar umumiy ovqatlanish joylarida muntazam tekshiruvlarni amalga oshiradi. Germaniya va Fransiya kabi ba’zi mamlakatlarda restoran va kafelarning eshiklarida "yashil" va "qizil" markalar mavjud bo‘lib, bu iste’molchilarga muassasa sifatida osongina yo‘nalish olish imkonini beradi. Yaponiyada oshxonalarda oziq-ovqat sifatini kimlar nazorat k

•  Yaponiyada oshxonalarda oziq-ovqat sifatini nazorat qilish mahalliy sog‘liqni saqlash idoralari tomonidan amalga oshiriladi, bunda oziq-ovqat mahsulotlarida kimyoviy moddalar, pestisidlar va boshqa zararli tarkibiy qismlar mavjudligi majburiy tekshiriladi va tahlil qilinadi.

Aksariyat rivojlangan mamlakatlarda iste’molchilarga muassasalar reytinglari va sharhlarini tekshirish imkonini beruvchi internet platformalari va mobil ilovalar tizimi mavjud bo‘lib, bu muassasalarning shaffofligi va mas’uliyatini oshirishga xizmat qiladi.

Uydan tashqarida ovqatlanish nuqtalarida nazorat qanday yo‘lga qo‘yilgan?

O‘zbekistonda so‘nggi yillarda jamoat oshxonalari, kafelar va boshqa umumiy ovqatlanish joylarida mahsulotlarning sifatini nazorat qilish yaxshilanmoqda. 2019 yilda bolalar ta’lim muassasalari va boshqa jamoat joylarida oziq-ovqat mahsulotlari sifati ustidan nazoratni kuchaytirishga qaratilgan yangi qonun hujjatlari qabul qilindi. Biroq, shunga qaramay, ko‘plab muassasalar ushbu normalarni amalga oshirishda muammolarga duch kelmoqda.

Jami yuzaga kelgan ovqatdan zaharlanish xolatlarining qanchani tashkil qiladi?

 Respublika bo‘yicha 2024 yilning 12 oyi davomida 64 ta holatlarda ovqatdan zaharlanishlar ro‘yxatga olinib, unda 771 nafar fuqarolar jabrlangan (shulardan 247 nafari bolalar). Jami yuzaga kelgan ovqatdan zaharlanish xolatlarining 33 ta xolatda uy sharoitida tayyorlangan konserva mahsulotlarini iste’mol qilish natijasida “Botulizm” kasalligi qayd etilgan (162 nafar fuqaro jabrlangan, ulardan 36 nafarini bolalar tashkil etadi).

28 ta xolatda ovqattoksikinfeksiyasi qayd etilib, 600 nafar fuqaro jabrlangan, shundan 213 nafarini bolalar tashkil etadi. Yovvoyi qo‘ziqorindan 3 ta xolatlarda zaharlanish qayd etilgan bo‘lib, 9 nafar fuqarolar jabrlangan.

Xo‘sh, bu qanday talablar?

1. Sifatli mahsulot tanlovi va saqlash: Ovqat tayyorlovchi muassasalar mahsulotlarni lisenziyaga ega ishlab chiqaruvchilardan xarid qilishi, saqlash jarayonida maxsus sovutgichlar, belgilangan harorat va muddatlarga qat’iy amal qilishi shart. Masalan, muzlatilgan go‘sht mahsulotlari -18°C darajada saqlanmasa, bir necha soat ichida bakteriyalar ko‘payishi boshlanadi.

2. Ovqat tayyorlashda sanitariya normalari, qoidalari va gigiyena normativlariga amal qilish: Ovqat pishirayotgan xodimlar maxsus kiyimda bo‘lishi, davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishi va shaxsiy gigiyenaga rioya qilishi lozim.

2023 yildan boshlab O‘zbekistonda umumiy ovqatlanish muassasalari uchun  qanday tizim  joriy etildi?

3. Maxsus yo‘naltirilgan audit va reyting tizimlari: 2023 yildan boshlab O‘zbekistonda umumiy ovqatlanish muassasalari uchun “Risk-ssv.uz” tizimi joriy etildi. Bu tizim orqali har bir kafe va restoranlarda xavf darajasi svetofor tizimi asosida ballar orqali baholanadi. Bu tizim o‘z navbatida, korxonalarda oziq-ovqat xavfsizligiga ta’sir qiluvchi tahlikalarni tahlil qilish imkonini beradi hamda iste’molchilarga xulosa chiqarishda yordam beradi.

Sanepidqo‘mita

Axborot xizmati

@sanepidcommittee