Buxoro viloyati hokimligi

Mustaqilligimizning birinchi kunlaridanoq ilm maskani ravnaqiga e’tibor qaratildi. Bu borada 1992-yilning 28-fevralida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “1992-yilning 15-martidan F.Xo‘jayev nomli davlat pedagogika instituti negizida Buxoro davlat dorilfununi ochilishi haqida”gi Farmoni qabul qilinganini mamnuniyat bilan ta’kidlash lozim. Buxoro davlat universiteti qachon tashkil topgan degan savolga javob topish uchun esa  qator tarixiy hujjatlarga murojaat qilish lozim. 

Buxoro okrug maorif bo‘limi boshlig‘ining O‘zSSR Maorif xalq komissariati (Narkompros)ga yozgan ma’lumotiga qaraganda, Madaniyat va maorif  kollegiyasi yig‘ilishida 1930-yil 14-aprelda Maorif XKS rejasi bo‘yicha davlat budjeti hisobidan Buxoro okrugida oliy pedagogika instituti va 6 ta texnikum: to‘qimachilik, ipakchilik, meditsina, tojik pedagogika texnikumi, zootexnikum va paxtachilik texnikumi ochilishi haqida qaror qabul qilingan. 

Shu kabi hujjatlardan ayon bo‘lishicha, Buxoro oliy pedagogika institutiga 1930-yilning kuzida 105 qabul rejasi o‘rniga 70 nafar talaba qabul qilinganligi qayd etilgan. O‘zSSR Markaziy ijroiya qo‘mitasining 1930-yil 17-iyuldagi  yig‘ilishida O‘zSSR Maorif XKS 1929-1930-o‘quv yili yakunlari va 1930-1931-o‘quv yiliga tayyorgarlik ishlari haqida Botu ma’ruza qilgan. Unga ko‘ra, Buxoro oliygohi dastlab maktab o‘qituvchilari tayyorlashga ixtisoslashgan va ijtimoiy-adabiy, biologiya bo‘limlaridan iborat bo‘lgan.

Shunisi diqqatga sazovorki, oliygoh tarkib topishiga oid muhim hujjat universitetning 85 yilligi arafasida olib borilgan izlanishlar natijasida uning  birinchi direktori Karimjon Vahobovning shaxsiy fondi jamlangan davlat badiiy me’morchilik muzey – qo‘riqxonasi tasarrufidagi Buxoro tasviriy san’at muzeyidan topildi. Bu hujjatning qimmati shundaki, unda oliygoh tashkil etilgan kun – 1930-yil 9-sentyabr sanasi qayd etilgan. Shuning uchun 9 sentyabrni Buxoro davlat universiteti tashkil topgan kun deb nishonlansa, maqsadga muvofiqdir. Hujjatlar ostidagi muhrlarda institutning asl nomi Buxoro Oliy pedagogika instituti (Buxarskiy visshiy pedagogicheskiy institut) deb qayd etilgan. 

Bundan tashqari, Davlat badiiy me’morchilik muzey – qo‘riqxonasi tasarrufidagi Buxoro tasviriy san’at muzeyidan Buxoro Oliy pedagogika institutining birinchi direktori Karimjon Vahobovning shaxsiy fondi eksponatlari orasidan 1930 yil 7 noyabr kuni mazkur oliygohning tantanali ochilish kuni  tasvirga tushirilgan surat ham topildi.

Suratda oldin Buxoro okrugi maorif bo‘limining boshlig‘i lavozimida faoliyat ko‘rsatgan, oliygohni tashkil etishda jonbozlik ko‘rsatgan, 1930 yilda Buxoro oliy pedagogika institutining birinchi direktori etib tayinlangan Karimjon Vahobov ham bor. 

Buxoro oliy pedagogika institutiga 1930 yil kuzida jami 64 ta talaba, shundan 49 nafar yigit va 15 nafar qiz talabalikka qabul qilingan bo‘lib, o‘qish muddati 3 yil bo‘lgan. 1933 yili Buxoro Oliy pedagogika institutini 35 nafar yosh mutaxassis pedagog   tugatgan. 

Buxoro oliy pedagogika institutida dastlab Dmitriyev, Kojin, Kamenko, Sharifzoda, Rudnyanskiy, Rahimiy, Said-Ahmadiy, Sitnikov kabi professor-o‘qituvchilar talabalarga saboq   berishgan. Institutning kechki kurslari Buxoro va Kogonda tashkil etilgan. 1932 yil oxirlariga kelib Buxoro Oliy pedagogika institutida 7 ta: ximiya; biologiya; fizika; matematika;tarix; iqtisodiyot; adabiyot kabi yangi bo‘limlar tashkil etilgan. Oliygoh huzurida ikki yillik filial – Xorazm pedagog kadrlar tayyorlash instituti faoliyat ko‘rsatgan bo‘lib, unga koraqolpoqlik talabalar ham o‘qishga qabul qilingan. 1933 yilga kelib institut talabalari soni 211 nafarga yetgan. 

Buxoro davlat universitetining  dastlabki nomlariga ham to‘xtalsak, 1930 yilda Buxoro Oliy pedagogika instituti deb atalgan bo‘lsa, 1931 yildan Fayzulla Xo‘jayev nomidagi Buxoro Oliy pedagogika instituti, 1933 yildan Fayzulla Xo‘jayev nomidagi Buxoro Davlat pedagogika instituti, 1937 yildan Sergo Orjonikidze nomidagi Buxoro Davlat pedagogika instituti, 1938 yildan 1954 yilgacha Sergo Orjonikidze nomidagi Buxoro Davlat pedagogika va o‘qituvchilar birlashgan instituti deb yuritilgan. 1981 yildan S.Ordjonikidze nomidagi “Hurmat belgisi” ordenli Buxoro davlat pedagogika instituti, 1990 yildan Fayzulla Xo‘jayev nomidagi Buxoro Oliy pedagogika instituti va 1992 yil 15 martidan Buxoro davlat dorilfununi (universiteti) deb atalgan. 

Azalshoh HAMROYEV,
O‘zbekiston Tarixchilar jamiyati Buxoro bo‘limi raisi, dotsent