O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi

Xalqaro moliya institutlari mablag‘lari asosida investitsiya loyihalarini amalga oshirish hamda xalqaro tenderlarda shaffoflik va tartib

O‘zbekistonda so‘nggi yillarda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar mamlakatning barqaror taraqqiyotiga xizmat qilayotgan eng muhim yo‘nalishlardan biridir. Bu jarayonda xalqaro moliya institutlari – Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, EBRR, Islom taraqqiyot banki va boshqa donorlar tomonidan taqdim etilayotgan imtiyozli kreditlar va grantlar katta o‘rin tutadi. Ushbu mablag‘lar infratuzilmani modernizatsiya qilish, ijtimoiy sohalarni rivojlantirish, qishloq joylarida hayot sifatini oshirish va yangi ish o‘rinlari yaratishga xizmat qilmoqda.

Loyihalar amaliyotida o‘sish tendensiyalari

Hukumat komissiyasi va Favqulodda shtabning tizimli ishlari natijasida joriy yilning 10 oyida xalqaro kredit mablag‘larini o‘zlashtirish hajmi 3,9 mlrd dollarga yetdi. Bu o‘tgan yilga nisbatan 160 foizlik o‘sishdir. Ushbu ko‘rsatkich mamlakatda loyiha boshqaruvi, tenderlarni o‘tkazish va xaridlar samaradorligi sezilarli oshganini ko‘rsatadi.

10 oy davomida:

• 51 ta loyiha kontseptsiyasi (6 mlrd dollar) ko‘rib chiqilgan;

• 15 ta loyihaning TEO hujjatlari (2,8 mlrd dollar) tasdiqlangan;

• 20 ta yangi loyihani moliyalashtirish uchun 2,4 mlrd dollarlik qarz bitimlari imzolangan;

• 1,9 mlrd dollarlik 596 ta xarid uchun loyiha-smeta hujjatlari ishlab chiqilgan;

• 2,4 mlrd dollarlik 502 ta tender yakunlangan;

• 2 mlrd dollarlik 443 ta shartnoma imzolangan.

Bu statistika O‘zbekistonda har bir dollarning aniq yo‘nalish, loyiha va ijtimoiy samaraga ega bo‘layotganini tasdiqlaydi.

Sohalar kesimida amaliy misollar

Suv resurslari va irrigatsiya

Jahon banki moliyalashtirayotgan “Farg‘ona vodiysida suv resurslarini boshqarish. II faza” loyihasi qiymati 228,2 mln dollarni tashkil qiladi. Namangan, Farg‘ona va Andijon viloyatlarida:

• magistral kanallar rekonstruksiya qilindi,

• quduqlar va nasos stansiyalari qurildi,

• ishchi va davlat qabul komissiyalari tomonidan obyektlar foydalanishga topshirildi.

Bu loyihalar qishloq xo‘jaligi hosildorligini oshirish, suv tejash va yerlaridan samarali foydalanish imkonini yaratadi.

Energetika infratuzilmasi

Osiyo taraqqiyot banki ishtirokidagi “Magistral elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilish” loyihasi qiymati 167,9 mln dollar. Loyiha doirasida:

• 355 km elektr uzatish liniyalari modernizatsiya qilinmoqda,

• 4 ta yirik podstansiya yangilanmoqda,

• 420 MVA qo‘shimcha quvvat yaratiladi.

Toshkent, Farg‘ona, Qashqadaryo, Surxondaryo, Samarqand va Navoiyda amalga oshirilayotgan ishlar energetika ta’minotini barqarorlashtirib, sanoat va xizmatlar sohasini rivojlantirishga xizmat qiladi.

Qishloq joylarini rivojlantirish

Qishloq infratuzilmasini rivojlantirish loyihasi (IDA + AIIB) qiymati 183,6 mln dollar bo‘lib, 306 ta mahallada 682 ta subloyiha amalga oshirilmoqda:

• 1670 km yo‘ldan 1336 km rekonstruksiya qilindi,

• 1852 km ichimlik suv tarmog‘i yangilandi,

• 558 ta transformator va 1544 km elektr tarmog‘i qurildi,

• maktab, bog‘cha va shifoxonalarda 71 ta obyekt foydalanishga topshirildi.

Bu loyiha natijasida yuz minglab aholi hayotida sifat o‘zgarishi ta’minlanmoqda.

Tenderlarda shaffoflik – moliyaviy intizomning asosi

2025 yilning 10 oyida 650 ta prognozga nisbatan 658 ta tender o‘tkazilgani tender tizimidagi faollikni ko‘rsatadi. 4,8 mlrd dollarlik shartnomalar tuzilgan bo‘lib, shundan 260 mln dollari mahalliy kompaniyalar ulushiga to‘g‘ri keldi.

Biroq ayrim loyihalarda kechikishlar kuzatilgan:

• “Ozsuvta’minot”da – 94 mln dollarlik 12 ta lot,

• Qishloq xo‘jaligi vazirligida – 51,9 mln dollarlik 1 ta lot,

• Samarqand hokimligida – 16,9 mln dollarlik 1 ta lot.

Bu holat tenderlar tayyorgarligi, hujjatlar tozaligi va mahalliy mutaxassislar malakasini oshirish zarurligini ko‘rsatadi.

Takliflar: tizimni yanada samarali qilish bo‘yicha amaliy choralar

1. Yagona elektron platforma yaratish
Loyiha kontseptsiyasi, TEO, tender hujjatlari, shartnomalar va monitoring natijalari bir platformadan boshqarilishi zarur. Bu nazorat va shaffoflikni oshiradi.

2. Mahalliy kompaniyalar ulushini oshirish
XMI bilan kelishilgan holda tender hujjatlarida “Local Content – mahalliy ulush” indikatorini joriy etish taklif qilinadi. Yirik loyihalarda 30–40% ish hajmini mahalliy korxonalar bajarishi samarali bo‘ladi.

3. Tenderlarni 100% ochiq qilish
Baholash mezonlari, arizalar, savol-javoblar, g‘olibni tanlash asoslari ochiq reyestrda e’lon qilinishi korrupsiya xavfini keskin kamaytiradi.

4. Hududlarda tezkor loyiha shtablarini tashkil etish
Kechikishlar ko‘proq hududlarda yuzaga kelgani uchun Namangan, Qoraqalpog‘iston, Andijon va boshqalarda doimiy nazorat shtablari zarur.

5. Vazirlik va agentliklar uchun KPI joriy etish
Loyiha har bir bosqichi bo‘yicha aniq KPI va shaxsiy javobgarlik belgilash samaradorlikni oshiradi.

6. Mutaxassislar malakasini oshirish
Xarid, tender va loyiha menejmenti bo‘yicha 500–700 nafar xodimni PMP, PRINCE2, FIDIC bo‘yicha tayyorlash zarur.

7. Jamoatchilik nazoratini kuchaytirish
Har bir yirik loyiha bo‘yicha aholi bilan ochiq muloqot, hisoboti va hujjatlarning ochiqligi ta’minlanishi lozim.

Xulosa

Xalqaro moliya institutlari mablag‘lari – bu faqat kredit yoki grant emas, balki O‘zbekistonning iqtisodiy kelajagini belgilaydigan eng muhim drayverdir. Energetikadan tortib irrigatsiyagacha, yo‘l qurilishidan ijtimoiy obyektlargacha – amalga oshirilayotgan loyihalar yuz minglab insonlar hayotini yaxshilamoqda.

Shaffof tenderlar, hisobdorlik va tizimli nazorat ushbu jarayonning barqarorligini ta’minlaydi. Samarali boshqaruv orqali har bir dollar mamlakat rivojiga xizmat qiladi, har bir loyiha esa xalq farovonligiga aylanishi mumkin.