O‘zbekistonda 2017-2023 yillarda investisiya va tashqi savdo
sohasida keng qamrovli islohotlar amalga oshirildi

Investisiya muhitini yaxshilash doirasida:

a) So‘nggi yillarda, davlatning biznesni tartibga solishga qaratilgan 500 ta funksiyasi bekor qilindi, 70 tasi davlat-xususiy sheriklik va autsorsing asosida xususiy sektorga o‘tkazildi.

Shuningdek, 132 ta lisenziya va ruxsat berishga oid hujjatlar bekor qilindi, 33 tasi bo‘yicha xabardor qilish tartibiga o‘tildi. Eng muhimi – ushbu islohotlar doirasida investorlar bilan ishlashning yaxlit tizimi joriy qilindi.

Xorijiy investorlarning o‘z aksiyalaridan oladigan dividendlari uch yil muddatga soliqdan ozod qilindi, ular uchun foyda solig‘i 20 foizdan 12 foizga tushirildi. Muhimi – soliq va bojxona Kodekslariga yangi yoki og‘irlashtiruvchi javobgarlik choralari kiritilmasligi qat’iy belgilab qo‘yildi.

b) Tashqi savdoni erkinlashtirish bo‘yicha navbatdagi muhim qadamlar qo‘yildi. Jumladan, investorlar uchun zarur bo‘lgan 7 mingdan ziyod xomashyo va tovarlarga bojxona bojlari bekor qilindi. Bojxona hududida qayta ishlashning soddalashtirilgan tartibi joriy etildi.

Tashqi savdo va raqobat muhitini yangi bosqichga olib chiqish, yangi bozorlarga kirish maqsadida Jahon savdo tashkilotiga qo‘shilish borasidagi ishlar jadallashtirildi.

 

Biznes yuritishga doir xalqaro reytinglar.

Xalqaro reytinglar davlatlarda islohotlarning amalga oshirilishi samaradorligini baholovchi asosiy instrumentlardan biriga aylanib, davlatlar o‘rtasida raqobat muhitini yuzaga keltirmoqda.

2021 yil O‘zbekiston birinchi marta Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalar uchun tartibga soluvchi cheklovlar indeksiga kiritildi.

O‘zbekiston Respublikasi mazkur indeks reytingida 0,068 ball (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga a’zo davlatlarning o‘rtacha ko‘rsatkichi 0,064 ball) bilan 83 ta davlatlar qatoriga ilk bor kiritildi. Bu ko‘rsatkich bilan O‘zbekiston Respublikasi MDH davlatlari orasida 4-o‘rinni (Gruziya, Armaniston va Moldaviyadan keyin) va Markaziy Osiyo mintaqasida esa 1-o‘rinni egalladi.

Indeks turli mamlakatlar iqtisodiyotining xorijiy investorlarga ochiqlik darajasining ko‘rsatkichi hisoblanadi. Tahliliy ma’lumotlarga ko‘ra, 2020-2023 yillar davomida Xitoy, J.Koreya, Germaniya, Jahon banki, Yevropa Ittifoqi, AQSH, BMT, Osiyo taraqqiyot banki, Fransiya taraqqiyot agentligi, Yaponiya va boshqa donorlar hisobidan jami 1 671,7 mln dollar grantlar jalb etilgan. Xususan, 2023 yilda 54 ta loyiha doirasida jami 359,1 mln dollar grantlar jalb qilingan.

“Fitch Ratings” xalqaro reyting agentligi 2023 yil 25 avgust kuni O‘zbekiston Respublikasining suveren kredit reytingi bo‘yicha navbatdagi hisobotida suveren kredit reytingining bahosi BB- (barqaror kutilma) darajada ko‘rsatildi. Bunda, iqtisodiy o‘sish 2024 - 2025 yillarda o‘rtacha 5,7 foiz atrofida barqarorlashishi prognoz qilinmoqda.

“S&P” xalqaro reyting agentligi 2023 yil 1 dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi suveren kredit reytingiga bag‘ishlangan navbatdagi hisobotida respublika reyting bahosi «BB-» (barqaror kutilma) darajada ekanligini e’lon qildi.

“S&P”agentligining hisob-kitoblariga ko‘ra, 2023 yilda hukumat likvid aktivlari yalpi ichki mahsulotga nisbatan 16,7 foizni, foydalaniladigan xalqaro zaxiralar YAIMga nisbatan 29,9 foizni tashkil etishi ta’kidlangan.

“S&P” agentlikning prognoziga ko‘ra, 2023-2026 yillarda ichki iste’mol va investisiya hisobiga yalpi ichki mahsulotning real o‘sishi o‘rtacha 5,2 foizni tashkil etishi kutilmoqda.

Xorijiy investorlar uchun imtiyoz va preferensiyalar.

a) Investorlarga soliqlar va to‘lovlarni to‘lash sharti bilan chet el valyutasidagi mablag‘larni O‘zbekiston Respublikasiga va O‘zbekiston Respublikasidan cheklovlarsiz erkin o‘tkazish, shu jumladan valyutani repatriatsiya qilish uchun ayirboshlash kafolatlanadi.

Shuningdek, chet ellik investor investisiya faoliyatini tugatgandan so‘ng investisiya faoliyatini tugatish natijasida olingan o‘z aktivlarini naqd pul yoki natural shaklda chet ellik investorning O‘zbekiston Respublikasiga yoxud boshqa kreditorlarga nisbatan majburiyatlarini bajarish uchun zarar yetkazmagan holda erkin repatriatsiya qilish huquqiga ega.

To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalarni jalb qilgan holda tashkil etilgan va tovarlar (xizmatlar) ishlab chiqarishga ixtisoslashgan yuridik shaxslarga yer solig‘i, mulk solig‘i va suvdan foydalanish solig‘idan ozod qilish shaklidagi soliq imtiyozlari beriladi.

To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalarni jalb etuvchi sub’yektlarga ma’lum muddatga mazkur soliq imtiyozlari beriladi, ular investisiyalar miqdoriga qarab o‘zgaradi:

300 ming dollaridan 3 mln dollarigacha – 3 yil muddatga;

3 mln dollardan ortiq 10 mln dollargacha – 5 yil muddatga;

10 mln dollaridan ortiq – 7 yil muddatga.

b) Yuqoridagi soliq imtiyozlari quyidagi shartlar asosida cheklanmagan holda beriladi:

korxonalar tasdiqlangan ro‘yxat bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarishga yoki ayrim sohalarda xizmatlar/ishlarni bajarishga ixtisoslashgan bo‘lishi kerak;

korxonalar Toshkent viloyati va Toshkent shahridan tashqari, O‘zbekistonning istalgan shahar yoki qishloq aholi punktlarida joylashgan (sayohat va chiqindilarni qayta ishlash xizmatlarini ko‘rsatuvchi kompaniyalar bundan mustasno);

O‘zbekiston Respublikasi bunday xorijiy investisiyalar uchun suveren kafolatlar bermaydi;

yuridik shaxslarning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 33 foizni, aksiyadorlik jamiyatlari uchun esa 15 foizdan kam emas;

investisiyalar valyutada yoki yangi/zamonaviy texnologik uskunalarda amalga oshirilishi va tegishli soliq imtiyozining kamida 50 foizi korxonalarni yanada rivojlantirish uchun qayta investisiya qilinishi kerak.

To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalar ishtirokidagi korxona soliq qonunchiligida nazarda tutilgan boshqa soliq imtiyozlaridan foydalanish huquqiga ega.

c) Investorning qiymati 200 mlrd so‘mdan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi va Xorazm viloyati uchun — 50 mlrd so‘mdan) oshadigan, uning o‘z mablag‘lari ulushi 25 foizdan kam bo‘lmagan, investisiya dasturlariga kiritilgan loyihalarini zarur tashqi muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlari bilan ta’minlash Davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan amalga oshirilishi belgilandi.

 

Shu bilan birga, qo‘yidagi ishlar olib borilmoqda:

Xalqaro moliya tashkiloti bilan quyidagi yo‘nalishlarda Qonun loyihalar ishlab chiqilmoqda:

- “Investisiyalar va investisiya faoliyati to‘g‘risida” (yangi tahrirda);

- “Maxsus iqtisodiy zonalar to‘g‘risida” (yangi tahrirda);

- Startap va innovasion loyihalar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida “Muqobil investisiyalar to‘g‘risida”gi (venchur investisiyalar).

Yuqoridagi vazifalarni o‘z vaqtida bajarish maqsadida tegishli vazirlik va idoralardan qo‘yidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ishchi guruh tuzilib Xorijiy investorlar kengashining kotibiyat bilan birgalikda majlislarlar olib borilyapti:

- kapital bozorini rivojlantirish, shu jumladan xorijiy investorlarning talablariga to‘liq javob beradigan xalqaro moliya markaziga aylantirish;

- mas’uliyatli biznes yuritish, iqtisodiyot barqarorligi, shaffofligi va ochiqligini ta’minlashga qaratilgan IHTTning tamoyillarini keng joriy etish;

- muqobil investisiyalar va ularni rag‘batlantirish shu jumladan startap, innovasion loyihalar, birgalikdagi sarmoyalarni ko‘paytirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida muqobil (venchur) investisiyalar bo‘yicha qonun loyihasini ishlab chiqish;

- investorlar bilan ishlash tizimini raqamlashtirish, jumladan, xorijiy investorlar bilan davlat organlari o‘rtasidagi barcha xizmatlarni amalga oshirish uchun mukammal elektron platformani ishlab chiqish.