O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi

Chorvoqdagi Sea Breeze Uzbekistan loyihasi jamiyatda keng muhokamalarga sabab bo‘ldi. Ayrimlar bu loyiha ekologiyaga zarar yetkazishi, fuqarolarning manfaatlariga zid bo‘lishi yoki byudjet uchun yuk bo‘lishidan xavotirda. Asosiy savollarni tahlil qilib, xalqaro tajriba asosida oddiy va tushunarli javoblar tayyorladik.

Nega aynan Sea Breeze?

Chorvoq – turizmning durdonasidir. Shu bois bu yerda loyihani shoshib qurib tashlash emas, balki yuqori darajada, ya’ni maktablar, shifoxonalar, oqova-suv tizimlari, bog‘lar barpo qilib, ko‘plab yangi ish o‘rinlari tashkil qilib amalga oshira oladigan kuchli investor kerak edi.

Agalarov Development kompaniyasi 5 milliard AQSH dollari miqdorida investitsiya, ijtimoiy infratuzilma obyektlar qurilishi, ekologik yechimlar va loyihani davlat nazorati ostida bosqichma-bosqich amalga oshirishni taklif qildi.

Nega loyiha bitta investorga ishonib topshirildi?

Bitta developer – bu yagona arxitektura, yirik kanalizatsiya tizimi, avtomobil yo‘llari, ko‘kalamzorlashtirish tizimlari va mas’uliyat degani.
Agar yer bir nechta quruvchilarga bo‘lib berilganida, ziddiyat, tartibsizlik va nazoratning imkonsizligi yuzaga kelgan bo‘lardi.
Misol:
Saudiya Arabistonidagi The Red Sea Project ham ekologiya va yagona yondashuvni saqlab qolish maqsadida yagona developerga topshirilgan.

Loyiha qaysi manbaalar hisobidan amalga oshiriladi? Qarzdorlik yuzaga kelmaydimi?

Loyiha to‘liq xususiy mablag‘lar asosida amalga oshirilmoqda. Davlat byudjetidan mablag‘ sarflanmaydi. Barcha moliyaviy xatarlar investor zimmasida. Kreditlar tijorat asosida olinadi, davlat qarzining ortishi haqida gap bo‘lishi mumkin emas.

Shu bilan birga, davlat loyihaning barcha bosqichlarida – ekologik me’yorlarga amal qilinishidan tortib, moliyaviy shaffoflik va ijtimoiy samaragacha qattiq nazoratni saqlab qoladi.

Misol:
Gretsiyadagi Sani Resort aynan shu tartibda qurilgan – byudjetdan bir tiyin ham sarflanmagan, lekin mamlakat iqtisodiyoti uchun katta foyda keltirgan.

Investorda tajriba bormi?

Ha. Ozarbayjondagi Sea Breeze – bu dunyo darajasidagi kurort bo‘lib, mehmonxonalar, konsert maydonchalari, restoranlar va obodonlashtirilgan hududlarni o‘z ichiga oladi.

Shuningdek, Moskva va Moskva viloyatida ham yirik loyihalar amalga oshirilgan.

Misol:
Kerzner kompaniyasi Dubaydagi Atlantis loyihasini muvaffaqiyatli qurib, keyinchalik Xitoyda ham shunga o‘xshash loyiha amalga oshirgan.

Nega ijaraning qiymati atigi 17 mlrd so‘m?

Ijara to‘lovi investitsiyalarni rag‘batlantirish maqsadida ramziy darajagacha kamaytirilgan.

Buning evaziga investor 240 million dollar miqdorida infratuzilma to‘lovi to‘laydi – bu yer ijarasining bozor qiymatidan ancha yuqori.

Mazkur to‘lov Toshkent viloyatida birinchi marta joriy qilinmoqda.

Bu mablag‘lar kanalizatsiya, yo‘llar, ko‘priklar va tozalash inshootlarini qurishga yo‘naltiriladi.

Ortib qoladigan 100 million dollar hudud infatuzilmasining keyingi rivojlanish va modernizatsiyaga sarflanadi.

Misol:
Meksika va Vyetnamda xorijiy sarmoyani jalb qilish va rivojlanishni jadallashtirish maqsadida yirik investitsiya loyihalarining ijarasi nolga qiymatida berilgan.

Yerlarni qayta sotish mumkinmi? Bu spekulyatsiya emasmi?

Yo‘q. Yer davlat tasarrufida qoladi.

Qayta ijaraga berish faqat loyiha konsepsiyasiga muvofiq qurilishni amalga oshirish uchun qo‘llanilishi mumkin. Masalan, xalqaro mehmonxonalar va boshqa obyektlarni qurishda.

Shartlar buzilgan taqdirda — shartnoma bekor qilinadi, yer davlatga qaytariladi.

Misol:
BAAdagi Saadiyat Island hududida aynan shunday shartlar amal qiladi: davlatning nazorati ostida, aniq bosh reja asosida va faqat loyiha doirasida foydalanish uchun ijaraga topshirish huquqi berilgan.

Nega obyektlarni bir vaqtning o‘zida  loyihalashtirgan holda qurilishga ruxsat berildi?

Qonunchilikda ayrim hollarda Hukumat tomonidan parallel loyihalashga ruxsat berilishi ko‘zda tutilgan.
Qaror hukumat tomonidan qat’iy nazorat sharti bilan qabul qilingan.

Bunda loyihani Bosh prokuratura nazorat qiladi, Bosh vazir o‘rinbosari raisligida idoralararo guruh tashkil etiladi.

Misol:
Singapurdagi Marina Bay Sands loyihasi ham vaqtni yo‘qotmaslik maqsadida shu prinsip asosida – bosqichma-bosqich, loyihani qurish jarayonida takomillashtirib borish yoli bilan, lekin qat’iy nazorat ostida amalga oshirilgan.

Ekologiya masalalari qanday hal etiladi?

Chorvoqqa oqova suvlarini oqizish qat’iy taqiqlanadi.
Investor o‘z hisobidan kanalizatsiya tizimini quradi.
Hududning kanalizatsiya tizimi Chirchiqdagi tozalash inshootlariga ulanadi.
Bu tizim yaqin atrofdagi hududlar uchun ham infratuzilma imkoniyatlarini sezilarli darajada yaxshilaydi.

Shuningdek, ko‘chatlar ekiladi, energiya tejamkor texnologiyalar joriy qilinadi, ekologik nazorat har bir bosqichda olib boriladi.

Misol:
Albaniyada shunga o‘xshash loyiha nafaqat zarar yetkazmagan, balki hududning ekologik holatini yaxshilagan.

Nega yo‘llar va kommunikatsiyalarni davlat qurmoqda?

Umumiy foydalanishdagi infratuzilma obyektlari – ko‘priklar, yo‘llar – odatda davlat hisobidan quriladi, chunki ulardan nafaqat turistlar, balki mahalliy aholi ham foydalaniladi.

Muhimi: ushbu xarajatlar investor tomonidan to‘lanadigan 240 million dollarlik infratuzilma to‘lovi hisobidan qoplanadi.

Misol:
Dubay Expo yoki Saudiya Arabistonidagi NEOM loyihalari ham shunday qurilgan – infratuzilma davlat tomonidan, yirik obyektlar esa xususiy kapital tomonidan moliyalashtirilgan.

Jamiyat qanday manfaat ko‘radi?

• Minglab yangi ish o‘rinlari yaratiladi
• Ta’lim va tibbiyot muassasalari va yo‘llar barpo etiladi
• Turistlar va valyuta oqimi sezilarli oshadi
• Byudjet va soliq tushumlari o‘shadi
• Ekologiya, ko‘kalamzorlashtirish va ko‘pdan beri kutilgan Chorvoq hududi uchun zarur suv-oqova tizimi quriladi

Xulosa

Sea Breeze Uzbekistan loyihasi:

• Byudjetdan mablag‘ talab qilmaydi
• Hudud uchun yangi o‘sish imkoniyatlari yaratadi
• Xalqaro yondashuv va davlat nazorati ostida amalga oshiriladi
• Ekologik va shaharsozlik normalariga qat’iy amal qilinadi

Bu Chorvoqni eng yaxshi jahon kurortlari tajribasi asosida mehnat qilish va yashash markazi, shuningdek umum mavsumiy xalqaro turizm kompleksiga aylantiriadi.

M. Raximdjanov,

O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi
departamenti boshlig‘i o‘rinbosari