O‘zbekiston Respublikasi Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi

Bugungi kunda jahon ilmi va ta’limi misli ko‘rilmagan sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Dunyoda bilim eng katta qiymatga aylangan, tajriba va malaka nazariyani amaliyot bilan bog‘lashning eng ishonchli ko‘prigi bo‘lib xizmat qilayotgan bir davrda, O‘zbekistonning YuNESKOning “Oliy ta’lim sohasida malakalarni tan olish to‘g‘risidagi global konvensiya”sini qabul qilishi — millat taraqqiyoti yo‘lidagi ulkan, tarixiy va yuksak ma’naviy qadamdir.

Bu hujjat — nafaqat xalqaro ta’lim tizimidagi yangi bosqich, balki O‘zbekistonning jahon bilim hamjamiyatidagi munosib o‘rnini yanada mustahkamlagan ramziy voqeadir. U orqali mamlakatimizdagi har bir yoshning orzusi, har bir pedagog, professor-o‘qitouvchining mehnati butun dunyo ta’lim maydonida o‘z aksini topmoqda.

Konvensiya Birlashgan Millatlar Tashkiloti tarixidagi oliy ta’lim sohasiga oid ilk global shartnoma bo‘lib, u barcha mamlakatlar uchun yagona va adolatli tamoyillarni belgilaydi. Bu hujjat bilan dunyo miqyosidagi universitetlar va ilmiy markazlar o‘rtasidagi eshiklar yanada keng ochiladi. Endi yurtimizda ta’lim olgan yoshlarimiz dunyodagi istalgan nufuzli oliygohlarda o‘z yo‘lini bemalol davom ettira oladi.

O‘zbekiston ushbu konvensiyaga qo‘shilish orqali ta’lim va fan sohasidagi hamkorlikni yangi bosqichga olib chiqdi. Bu qaror orqali bizning diplomlarimiz jahon miqyosida tan olinadi, olimlarimiz va muhandislarimiz, o‘qituvchilarimiz va tadqiqotchilarimiz uchun yangi imkoniyatlar eshigi ochiladi. Bu voqea — mustaqil O‘zbekiston tarixida ta’lim sohasi uchun yangi davrni boshlab berdi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlari inson kapitaliga, ya’ni bilimli, fikrli, yuksak salohiyatli avlodni tarbiyalashga qaratilgan. Global konvensiya esa ana shu siyosatning tabiiy davomi, uning xalqaro e’tirofidir.

Samarqand — ilm va ma’rifat ko‘prigining yangi ramzi

Bugun Samarqand ilmu ma’rifat madaniyatining yuragi sifatida dunyo diqqat markazida. Aynan shu qutlug‘ zaminda, YuNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi bo‘lib turgan bir paytda “Oliy ta’limga oid malakalarni tan olish to‘g‘risidagi Global konvensiya”ni ratifikatsiya qilinishi mamlakatimizning, qolaversa, butun mintaqadagi ta’lim tizimining xalqaro integratsiyasini mutlaqo yangi bosqichga olib chiqdi.

Samarqand shahri asrlar davomida Sharq va G‘arb ilm-fani, adabiyoti va maorifi o‘rtasidagi tabiiy ko‘prik vazifasini o‘tab kelgan.

Samarqand madrasalari va ilmiy markazlarida ulg‘aygan Abu Nasr Farobiy, Mirzo Ulug‘bek, Ali Qushchi va Qozizoda Rumiy kabi allomalar merosi bilan dunyo ma’naviyati va ilm-fani rivojiga ulkan hissa qo‘shgan. Bu shaharga Hazrat Alisher Navoiy ham ilm istab kelgan Abdurahmon Jomiy bilan do‘stlik rishtalarini bog‘lagan. Imom Ismoil Al-Buxoriy, Abu Mansur al-Moturidiy hazratlarining ham aynan shu zaminni so‘nggi manzil qilganida juda katta hikmat bor.

Mirzo Ulug‘bek rasadxonasida yaratilgan “Ziji Jadidi Ko‘ragoniy” jamlanmasidagi aniq astronomik hisoblar, tropik yil davomiyligini o‘ta yuksak aniqlikda aniqlash amaliyoti bugungi kunda ham global ilmiy jamoatchilik tomonidan e’tirof etiladi.

Samarqandning mana shu ilmiy-ma’rifiy ruhi ta’lim va fan sohasidagi adolat, ochiqlik va ishonch tamoyillarini mustahkamlaydigan xalqaro huquqiy hujjat bo‘lmish Global konvensiyaga chuqur ma’no bag‘ishladi. Aynan shu hujjat xorijda olingan diplom va malakalarni adolatli, shaffof, kamsitishsiz va ishonchli tartibda tan olishni ta’minlaydi, milliy axborot markazlari o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytiradi, masofaviy ta’lim va innovatsion o‘qitish usullarini qo‘llab-quvvatlaydi.

Global konvensiya — O‘zbekistondagi ta’lim islohotlarining mantiqiy davomi

Prezident Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida O‘zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan izchil islohotlar yangi bosqichga ko‘tarildi. Global konvensiyaning ratifikatsiya qilinishi — ana shu keng ko‘lamli islohotlar zanjirining mantiqiy va tabiiy davomidir. Bu hujjat yurtimizdagi oliy ta’lim tizimini xalqaro huquqiy makon bilan chambarchas bog‘lab, milliy malakalarning dunyo miqyosida tan olinishiga keng yo‘l ochadi. Uning qabul qilinishi nafaqat huquqiy akt, balki mamlakatning bilimga, ilmu fanga bo‘lgan strategik munosabatining yana bir yorqin ifodasidir.

So‘nggi yillarda mamlakatimizda oliy ta’lim tizimi ilgari kuzatilmagan darajada rivojlandi. 2015-yilda atigi 69 ta oliygoh faoliyat yuritgan bo‘lsa, bugun ularning soni 204 taga yetdi. Bu — raqamlar ortidagi haqiqiy taraqqiyot, ya’ni bilim olish imkoniyatlarining kengayishi, ilmiy salohiyatning yuksalishi va jahon tajribasiga yaqinlashishning amaliy natijasidir.

Qamrov, sifat va raqobat bir vaqtning o‘zida o‘smoqda. Buni xalqaro reytinglar ham tasdiqlaydi: THE Impact Rankings 2025 natijalariga ko‘ra, O‘zbekistonning 12 ta universiteti dunyodagi eng nufuzli 1000 ta oliygohlar qatoriga kirdi. Bu — bilim sohasidagi milliy islohotlar samarasi va ilmiy salohiyatning xalqaro e’tirofidir.

Bunday natijalar, shubhasiz, Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida olib borilayotgan ochiq va pragmatik siyosatning mevasidir. Davlatimiz rahbari ta’lim sohasini taraqqiyotning asosiy ustuni sifatida belgilab berdi. Shu siyosat tufayli O‘zbekiston xalqaro ta’lim maydonida faol va munosib ishtirokchiga aylandi.

Bugun yurtimizda Britaniyaning Vestminster xalqaro universiteti, Italiyaning Turin politexnika universiteti, Koreyaning INHA universiteti, AQShning Amerika texnologiyalar universiteti, Hindistonning Amity universiteti, Singapurning MDIS instituti kabi nufuzli oliygohlar o‘z filiallarini ochdi. Bu jarayon nafaqat bilim almashinuviga, balki ilmiy tadqiqotlar, innovatsiyalar va kadrlar salohiyatining yangi bosqichga ko‘tarilishiga xizmat qilmoqda.

Global konvensiya ana shu yangilanishlar jarayonining mantiqiy davomidir. Uning mazmun-mohiyati — ta’lim orqali inson salohiyatini rivojlantirish, yoshlarning jahon maydonida erkin harakatlanishi va bilimning haqiqiy global qadriyatga aylanishini ta’minlashdir.

YuNESKO bilan izchil hamkorlik va yangi loyihalar

Bugungi kunda O‘zbekiston va YuNESKO o‘rtasidagi hamkorlik tobora yangi mazmun kasb etmoqda. Bu munosabatlar nafaqat rasmiy kelishuvlar bilan, balki amaliy natijalar, inson salohiyatiga qaratilgan loyihalar orqali mustahkamlanmoqda.

Mamlakatimizda YuNESKO bilan hamkorlikning samarali yo‘nalishlaridan biri — YuNESKO kafedralari faoliyatidir. Hozirda respublika oliy ta’lim muassasalarida YuNESKOning 8 ta kafedrasi faoliyat yuritmoqda. Ularning har biri ta’lim, fan, madaniyat, kommunikatsiya va axborot sohalarida xalqaro hamkorlikni mustahkamlash, ilmiy-tadqiqot salohiyatini oshirish va barqaror rivojlanish g‘oyalarini ilgari surishga xizmat qilmoqda.

Ma’lumki, YuNESKO kafedralari “YuNITVIN” (UNITWIN) dasturi doirasida tashkil etiladi. 1992-yilda ishga tushirilgan mazkur dastur universitetlar o‘rtasida tajriba va bilim almashinuvini rag‘batlantiradi, global hamkorlikni kengaytirishga ko‘maklashadi. Bugungi kunda ushbu tarmoq 114 ta mamlakatda joylashgan 700 dan ortiq kafedra va ilmiy markazlarni birlashtirgan.

O‘zbekistondagi ularning yorqin namunasi sifatida Urganch davlat universitetidagi “Barqaror rivojlanish ta’limi” hamda Samarqanddagi “Ipak yo‘li” xalqaro universitetining “Barqaror tarixiy turizm” YuNESKO kafedralarini misol qilish mumkin. Mazkur kafedralar tomonidan o‘qituvchilar, ilmiy xodimlar va talabalar ishtirokida nodavlat tashkilotlar hamda xalqaro mutaxassislar bilan hamkorlikda turli ilmiy anjumanlar o‘tkazildi, talabalar almashinuv dasturlari ishlab chiqildi, xalqaro ilmiy maqolalar chop etildi.

2024-yilda tashkil etilishi — bu yo‘nalishdagi muhim qadamlardan biri bo‘ldi. Shuningdek, Toshkent va Farg‘ona shaharlarining YuNESKOning “Global ta’lim shaharlari tarmog‘i”ga qo‘shilishi ham yurtimizning ta’lim sohasidagi xalqaro nufuzini yanada oshirdi. Bu iqdomlar mamlakatimizning jahon miqyosidagi ma’rifiy jarayonlarga faol integratsiyalashayotganidan dalolat beradi.

Qishloq taraqqiyoti va kasbiy ta’lim: YuNESKO va Yevropa Ittifoqi qo‘llovida

O‘zbekiston qishloq hududlarida iqtisodiy faollikni oshirish, yoshlarni ish bilan ta’minlash va zamonaviy kasbiy ko‘nikmalarni rivojlantirish borasida xalqaro hamkorlikni izchil davom ettirmoqda. Bu borada amalga oshirilayotgan yirik loyihalardan biri — Yevropa Ittifoqi tomonidan moliyalashtirilayotgan va YuNESKOning O‘zbekistondagi vakolatxonasi tomonidan amalga oshirilayotgan “O‘zbekistonning qishloq joylarida ishga joylashtirish ko‘nikmalarini rivojlantirish” loyihasidir.

2020–2026-yillarga mo‘ljallangan, umumiy qiymati 9,6 million yevroni tashkil etuvchi mazkur tashabbus YuNESKO va Yevropa Ittifoqining O‘zbekistondagi ta’lim islohotlariga ishonchli hamkorligining yorqin namunasidir. Uning asosiy maqsadi — qishloq joylarida mehnat bozori ehtiyojlariga mos, zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega mutaxassislar tayyorlash orqali barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashdir.

Loyiha doirasida qishloq xo‘jaligi sohasida kadrlar tayyorlash tizimi tubdan takomillashtirilmoqda. Intensiv bog‘dorchilik, issiqxona va parnik xo‘jaligi, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash, suv xo‘jaligi va melioratsiya, suv tejovchi sug‘orish tizimlariga xizmat ko‘rsatish kabi zamonaviy yo‘nalishlar bo‘yicha mutaxassislar tayyorlanmoqda. Bu yo‘nalishlar qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida mehnat bozori talablariga to‘liq javob beradigan, amaliyotga yo‘naltirilgan bilim va ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan.

Loyihaning muhim yo‘nalishlaridan biri — O‘zbekistonning Milliy professional ta’lim strategiyasini ishlab chiqish hamda qishloq va suv xo‘jaligi sohalari bo‘yicha yangi kasbiy standartlar va ta’lim dasturlarini yaratishdir. Shu bilan birga, pilot ta’lim muassasalarini zamonaviy o‘quv jihozlari bilan ta’minlash, laboratoriyalar tashkil etish va ta’lim muhitini tubdan yangilash ishlari amalga oshirilmoqda.

Global hamjamiyatdagi yangi o‘rin

O‘zbekiston “Oliy ta’lim sohasida malakalarni tan olish to‘g‘risidagi global konvensiya”ni ratifikatsiya qilgan 39 mamlakatdan biriga aylandi. O‘zbekistonning bu qadamni tashlashi ham xalqaro hamjamiyatdagi nufuzini yanada mustahkamlaydi, oliy ta’lim tizimini xalqaro standartlar asosida rivojlantirish va akademik mobillikni ta’minlashda yangi imkoniyatlar ochadi.

Konvensiyaga a’zo davlatlar orasida Yaponiya, Finlyandiya, Shvesiya, Norvegiya, Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Qirolligi, Avstraliya va Yangi Zelandiya kabi mamlakatlar ham bor. Shuningdek, Gruziya, Litva, Luksemburg, Slovakiya va Ruminiya ham konvensiyaga qo‘shilgan.

Shartnoma preambula, 7 bo‘lim va 25 moddadan iborat bo‘lib, konvensiyaning maqsadlari, oliy ta’limga oid malakalarni tan olishning asosiy tamoyillari hamda konvensiyaga a’zo davlatlarning majburiyatlarini o‘z ichiga oladi.

“Oliy ta’lim sohasida malakalarni tan olish to‘g‘risidagi global konvensiya”ning birinchi va yettinchi moddalariga ko‘ra, a’zo davlatlar xorijiy mamlakatda olingan oliy ta’limga oid malakalarni o‘zaro tan olish majburiyatini oladi. Bu esa, har bir davlat uchun o‘z milliy maqsadlari va ta’lim standartlaridan kelib chiqib, xorijda olingan malakalarni baholash imkonini ta’minlaydi. Shu bilan birga, xorijiy fuqarolar uchun ta’lim xizmatlarini amalga oshirishda ham tegishli talablar qo‘yiladi.

Bu jarayon ta’limning davomiyligi va barqarorligini ta’minlash, xorijda egallangan ta’lim dasturining mazmuni bo‘yicha maxsus standartlar o‘rnatish, hamda talabaning o‘qish jarayonida to‘siqlarsiz davom etishini kafolatlashga xizmat qiladi. Masalan, O‘zbekiston Milliy universitetining ikkinchi bosqich talabasi Buyuk Britaniyadagi oliy ta’lim muassasasida ta’lim olishi uchun o‘z malakasiga mos bo‘lgan ta’lim standartlarini bajarishi lozim. Bu esa talabaning bilim va ko‘nikmalarini xalqaro miqyosda tan olinishini ta’minlaydi.

Shu tariqa, Konvensiya nafaqat talabalarning xalqaro akademik mobilligini rag‘batlantiradi, balki O‘zbekistonda milliy malaka talablari va standartlarini xalqaro me’yorlarga uyg‘unlashtirib, ta’lim tizimining faol integratsiyalashuvini ta’minlaydi.

Konvensiyaning yettinchi moddasiga ko‘ra, ta’limda sifat kafolati Konvensiyaga a’zo davlatlarning milliy organlari hamda xalqaro akkreditatsiya tashkilotlari orqali ta’minlanadi. Ishtirokchi davlatlar hukumatlararo konferensiyasi esa muntazam ma’lumot almashinuvini ta’minlab, a’zo davlatlarda ta’lim sifatini nazorat qilish va takomillashtirish bo‘yicha yo‘riqnomalar va tavsiyalar ishlab chiqadi.

Shunday qilib, global konvensiya O‘zbekistonda ta’lim xizmatlari sifati va malakalarni xalqaro standartlar asosida tan olishda eng muhim platformaga aylanib, milliy ta’lim tizimini dunyo maydonida raqobatbardosh va integratsiyalashgan holatga olib chiqadi.

Ratifikatsiya O‘zbekiston fuqarolari uchun xorijiy ta’lim va faoliyat imkoniyatlarini kengaytiradi

Bugungi kunda dunyoda yetti milliondan ortiq yoshlar o‘z yurtlaridan tashqarida tahsil olishmoqda, bu ko‘rsatkich 2000-yildagidan qariyb uch baravar ko‘pdir. Xorijiy talabalarning eng ko‘p to‘planadigan mamlakatlari Osiyo, Yevropa va Amerikada joylashgan. YuNESKO va boshqa xalqaro tashkilotlar ma’lumotlariga ko‘ra, kelgusi yillarda xorijda tahsil oluvchi talabalar soni yanada oshishi, 8–9 millionga yetishi kutilmoqda. Bu esa ta’limning globallashuvi, diplomlarni tan olish tizimining takomillashuvi va yuqori sifatli ta’limga talabning ortishi bilan bog‘liqdir.

O‘zbekistonning “Oliy ta’lim sohasida malakalarni tan olish to‘g‘risidagi global konvensiya”ni ratifikatsiya qilishi mamlakat fuqarolari uchun xorijiy ta’lim tizimiga chuqur kirish imkoniyatlarini yaratdi. Mazkur konvensiya diplom va malakalarni xalqaro miqyosda tan olish uchun yagona huquqiy asosni belgilaydi. Shu orqali O‘zbekiston talabalari chet eldagi oliygohlarda tahsil olish, magistratura va doktorantura dasturlariga teng huquqli qabul qilinishi mumkin.

Ayni zamonda har bir davlat o‘z milliy maqsadlari va talablaridan kelib chiqqan holda xorijda olingan malakalarni baholash, ular asosida mehnat faoliyatini amalga oshirish uchun alohida shartlar belgilashi mumkin. Bu talablar maxsus sinovlar, qo‘shimcha malaka sertifikatlari yoki qayta tayyorlashni o‘z ichiga olishi mumkin. Konvensiya esa bu jarayonlarni soddalashtirilgan va ochiq mexanizmlar orqali amalga oshirish imkonini beradi.

Masalan, O‘zbekiston oliygohi bitiruvchisi o‘z malakasini Konvensiyaga a’zo davlatlardan biri — Buyuk Britaniyada soddalashtirilgan tartibda tan oldirib, shu mamlakatda malakali mehnat faoliyati bilan shug‘ullanishi mumkin. Bu mexanizm nafaqat yoshlar uchun xalqaro mehnat bozorida raqobatbardosh muhit yaratadi, balki milliy malaka tizimini xalqaro standartlarga uyg‘unlashtirishda ham muhim ahamiyat kasb etadi.

Shu tariqa, konvensiya O‘zbekistonning oliy ta’lim tizimi va yosh avlodning global mehnat bozoridagi imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Talabalar chet elda o‘qib, ilg‘or tajribalarni o‘zlashtirib, xalqaro ilmiy va texnologiya loyihalarida faol ishtirok etishi mumkin. Keyinchalik xorijdan qaytgan mutaxassislar mamlakatimizda ta’lim, fan va texnologiya sohalariga innovatsion g‘oyalar va yangi yondashuvlarni olib kirishi mumkin.

Shu bilan birga, konvensiya O‘zbekistonning ta’lim xizmatlari bozori imkoniyatlarini ham kengaytiradi va xorijiy talabalarni mamlakatimiz oliy ta’lim muassasalariga jalb qilish uchun zamin yaratadi.

Umuman, YuNESKO Global konvensiyasining ratifikatsiya qilinishi O‘zbekistonni jahon ta’lim maydonining teng huquqli ishtirokchisiga aylantirib, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, intellektual salohiyatni oshirish va yosh avlodning global miqyosda erkin harakatlanishi uchun keng imkoniyatlar yaratadi.

Qo‘ng‘irotboy Sharipov,

Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vaziri