Jizzax viloyati Do‘stlik tumani hokimligi

  Ma’lumki, xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi taraflarning o‘zaro huquqlari hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuv bo‘lmish mehnat shartnomasida unga muvofiq xodim ish beruvchining manfaatini ko‘zlab, ushbu kelishuvda belgilangan mehnat vazifasini uning rahbarligi va nazorati ostida shaxsan bajarish, ichki mehnat qoidalariga rioya etish majburiyatini, ish beruvchi esa xodimga shartlashilgan mehnat vazifasi bo‘yicha ish berish, xodimga ish haqini o‘z vaqtida hamda to‘liq miqdorda to‘lash, mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikda, mehnat haqidagi boshqa huquqiy hujjatlarda va ushbu kelishuvda nazarda tutilgan mehnat sharoitlarini ta’minlash majburiyatini o‘z zimmasiga oladi, ya’ni mehnatga haq to‘lash mehnat munosabatlarining eng asosiy sharti hisoblanidi. 
  Biroq ayrim hollarda ish beruvchilar tomonidan xodimlarga ular tomonidan bajarilgan mehnati uchun O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi talablariga muvofiq belgilangan kafolatlar asosida va o‘z vaqtida haq to‘lmamaslik holatlari kuzatilmoqda va buning natijasida sudlarda mehnat nizolari bilan bog‘liq ishlar ortib bormoqda. 
  Binobarin, O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 253-moddasiga ko‘ra, xodimlarga ish haqi to‘lash muddatlari jamoa shartnomasida yoki ichki hujjatda, ular mavjud bo‘lmaganda esa mehnat shartnomasida shart qilib ko‘rsatilgan muddatlarda belgilanadi va har yarim oyda bir martadan kam bo‘lishi mumkin emas. Xodimlarga oylik ish haqi, qoida tariqasida, o‘n olti kundan ko‘p bo‘lmagan tanaffus bilan ikki qismga bo‘lingan holda (bo‘nakda va qolgan qismi miqdorida) to‘lanadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan ish haqi oyiga bir marta to‘lanadigan xodimlarning ayrim toifalari belgilanishi mumkin. Ish haqi to‘lanadigan kun dam olish kuniga yoki ishlanmaydigan bayram kuniga to‘g‘ri kelib qolganda ish haqi ushbu kunlar arafasida to‘lanadi. Xodimga tegishli bo‘lgan ish haqining o‘z vaqtida to‘lanishi va miqdori boshqa to‘lovlarni amalga oshirishga hamda ularning navbatiga bog‘liq qilib qo‘yilmasligi kerak. Ish beruvchi xodimning so‘roviga ko‘ra uni ish beruvchi tomonidan xodimning ish haqini hisob-kitob qilish chog‘ida amalga oshirilgan hisoblashlar va ushlab qolishlar to‘g‘risida xabardor qilishi shart. Ish beruvchi ish haqini to‘lash kechiktirilganligi uchun xodim oldida ushbu Kodeksning 333-moddasida belgilangan miqdorda moddiy javobgar bo‘lishi belgilangan.
  Shuningdek, ushbu Kodeksning 254-moddasiga asosan, mehnat shartnomasi bekor qilinganda ish beruvchidan xodimga berilishi kerak bo‘lgan barcha summalarni to‘lash xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilingan kuni amalga oshiriladi. Agar xodim mehnat shartnomasi bekor qilingan kuni ishlamagan bo‘lsa, tegishli summalar ushbu xodim tomonidan hisob-kitob qilish to‘g‘risidagi talab taqdim etilganidan keyin uch kundan kechiktirmay to‘lanishi kerak. Mehnat shartnomasi bekor qilinganda xodimga tegishli bo‘lgan summalar miqdorlari to‘g‘risida nizo chiqqan taqdirda, ish beruvchi xodimga shak-shubhasiz tegadigan summani ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan muddatda to‘lashi shart. Ichki hujjatlarda nazarda tutilgan hollarda xodim, agar u hatto mukofot to‘lanayotgan paytda yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlarda bo‘lmasa ham, bir yildagi ish yakunlariga ko‘ra mukofot olish huquqiga ega bo‘ladi.
  Aks holda. ish beruvchilar tomonidan mazkur talablarning buzilishi ularga nisbatan O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 49-moddasida nazarda tutilgan mansabdor shaxs tomonidan mehnat va mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunchilikni buzishi bilan bog‘liq huquqbuzarliklar uchun ularga nisbatan bazaviy hisoblash miqdorining besh baravaridan o‘n baravarigacha miqdorda jarima solish bilan bog‘liq oqibatlar keltirib chiqaradi.
  Bundan ko‘rinadiki, xodimlarning mehnatga oid huquqlari, ya’ni bajargan mehnatlari uchun belgilangan muddatlarda haq olishga oid huquqlari qonun bilan kafolatlangan bo‘lib, ish beruvchilar tomonidan o‘z majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarishlari ushbu toifadagi nizolarning oldi olinishiga omil bo‘ladi.

Zero, muhtaram Prezidentimiz takidlaganidek ”Har bir insonning dardu tashvishi bilan yashash eng asosiy vazifamiz bo‘lmog‘i lozim” – degan shiorga amal qilib, o‘z vazifalarimizni vijdonan bajarish va bu bilan Yangi O‘zbekistonimizning ravnaqiga o‘z hissamizni qo‘shish  barchamizning eng asosiy burchimizdir.

Botir Inoyatov,
 Fuqarolik ishlari bo‘yicha Do‘stlik tumanlararo sudining sudyasi