O‘zbekiston Respublikasi Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi

1-oktyabr jamiyat taraqqiyotida o‘qituvchi va murabbiylarning muhim o‘rni borligini ta’kidlaydigan ezgulik bayramidir. O‘zbekistonda bu kun o‘z hayotini kelajak avlodni o‘qitish va tarbiyalashga bag‘ishlagan ustozlarga hurmat va minnatdorlik ramzi bo‘lgan umumxalq shodiyonaga aylandi. So‘nggi yillarda mamlakatimizda ta’lim sohasida jiddiy o‘zgarishlar ro‘y berdi va ular markazida o‘qituvchilar turibdi. Yangi qonunlar qabul qilinishi, davlatimiz taraqqiyot strategiyasining amalga oshirilishi, shuningdek, zamonaviy ta’lim uslublarining joriy etilishi ta’lim tizimini sifatli rivojlantirish uchun asos bo‘lmoqda.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada ilk bor o‘qituvchi maqomi alohida belgilanib, ta’lim tizimini rivojlantirish davlatning bosh vazifalari qatoriga kiritildi. Bu esa davlat miqyosida pedagoglar mehnatining ahamiyati va e’tirof etilishi, ta’lim tizimini rivojlantirish davlatning asosiy vazifalari qatorida ekanini anglatadi. O‘qituvchilar millat kelajagini shakllantiruvchi yetakchilar hisoblanadi, ular bilim berish bilan birga, yoshlarning fikri, dunyoqarashini o‘zgartirib, millat xarakteriga ta’sir ko‘rsatish kuchiga ega. Millat xarakteri esa iqtisodiyotpoydevoridir. Intiluvchan, yaratuvchan, yangiliklarga tashna, adolatparvar,  mehnatkash, haqiqatgo‘y xalqqa ega davlat boy va osoyishta bo‘ladi. 

Mana shunday xalqni tarbiyalovchi ustozlarmaqomining Konstitusiyada belgilanishi o‘qituvchi-professorlarni o‘z kasbiy vazifalaridan tashqari ishlarga jalb qilinishdan ozod etdi, ularning bor bilim, kuch va g‘ayratini yoshlarga ta’lim-tarbiya berishga yo‘naltirishiga imkoniyat yaratdi. O‘qish boshlanishi bilan talabalarni auditoriyalarga emas, paxta dalalariga olib chiqishga majbur bo‘lgan pedagoglar yangi O‘zbekistonda qadrini topdi. Endi o‘qituvchilar uchun o‘z ustida ishlashga, tadqiqot ishlarini olib borishga, ilmiy loyihalar bilan shug‘ullanishga imkoniyat yaratildi. Xorijda tajriba orttirish, amaliyot o‘tash, xalqaro konferensiya, forum-seminarlarda ishtirok etib bilimini oshirish va o‘z bilimi bilan bo‘lishish bugungi o‘qituvchi-professorlarimiz uchun oddiy holat, ish faoliyatining bir qismiga aylandi. 

Prezidentimiz bu haqda ta’lim-tarbiya sohasi vakillari bilan kuni kecha bo‘lib o‘tgan muloqotida ta’kidladi. 

“Yangilangan Konstitutsiyamizda dunyodagi mo‘tabar shaxs – o‘qituvchi maqomini alohida mustahkamlash, bu kasbni jamiyatdagi eng obro‘li ishga aylantirish mening necha yillik orzuim, kerak bo‘lsa, armonim edi. Chunki o‘zim ham ko‘p yillar shu sohada ishlaganman. O‘qituvchi mehnati qanchalik og‘ir va mashaqqatli ekanini yaxshi bilaman.

Afsuski, ana shunday sharafli va olijanob kasb egalariga biz yaqin o‘tmishda yetarlicha hurmat va e’tibor qarata olmadik.

Sir emas, qaysi sohaga qo‘shimcha ishchi kuchi kerak bo‘lsa, birinchi navbatda o‘qituvchi-pedagoglar jalb etiladigan bo‘lib qolgan edi. 

Biz mamlakatimizda yangi islohotlarni boshlagan birinchi kunlardan e’tiboran ana shu og‘riqli masalani hal etishga – o‘qituvchilarni, bolalar va ayollarni majburiy mehnatdan xalos qilishga kirishdik. 

Qat’iy iroda va intilish bilan bu noxush holatlar bugun tarixga aylandi.

Mana, bu yil “Pedagogning maqomi to‘g‘risida”gi qonunni qabul qildik. Konstitutsiyamizda belgilangan qoida endi ana shu qonun asosida ishlay boshlaydi. 

Kimki o‘qituvchiga bosim o‘tkazib, uning kasb faoliyatiga daxli bo‘lmagan ishlarga, turli majlislarga jalb etmoqchi bo‘lsa, ana shu qonun asosida javobgarlikka tortiladi”, dedi davlatimiz rahbari muloqotda.

So‘nggi olti yilda oliy ta’lim muassasalarining o‘zaro hamkorlik 
va grant dasturlari doirasida 10 ming 726 professor-o‘qituvchi xorijiy oliy ta’lim hamda ilmiy tadqiqot muassasalariga malaka oshirish va stajirovka o‘tash uchun yuborildi. 2024-yil yakuniga qadar yana 1544 professor-o‘qituvchi xorijda malaka oshirish va stajirovka uchun jo‘nab ketadi. Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifati va samaradorligini yanada oshirish maqsadida 8 101 nafar xorijlik mutaxassis o‘quv jarayoniga jalb qilindi. Ta’lim sifatini oshirish maqsadida yangi pedagogik texnologiyalar joriy etildi. O‘qitish va amaliyot jarayoni mujassamligi ta’minlandi, zamonaviy laboratoriyalar olib kelindi.

Hozir zamonaviy o‘qituvchi faqat bilim berish bilan cheklanmaydi. Yoshlarning o‘zligini shakllantirishda, mustaqil shaxs bo‘lib yetishishida muhim rol o‘ynaydi. Global o‘zgarishlar va texnologik rivojlanish davrida o‘qituvchilar ko‘plab funksiyalarni bajaradi:o‘quvchilarga zamonaviy muammolarga moslashishga yordam beradi, tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi, axborot bilan ishlashga va mas’uliyatli qarorlar qabul qilishga o‘rgatadi. Bularning barchasi yuqori malakali o‘qituvchilardan doimiy kasbiy o‘sishni va o‘z ishiga ulkan fidoyilikni talab qiladi. Nafaqat farzandlarimiz, balki ertangi dunyo ham qanday bo‘lishini o‘qituvchilar belgilab beradi.

Pedagoglarning huquqlari, majburiyatlari va ular faoliyatining asosiy kafolatlarini belgilash maqsadida 2024-yil 1-fevralda “Pedagogning maqomi to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Qonun pedagoglarning mehnat sharoitlarini yaxshilash va ularning huquqiy himoyasini oshirishda muhim bosqich bo‘ldi. Shuningdek, u o‘qituvchilarning huquq va majburiyatlarini tartibga soladi, ularning kasbiy faoliyati qo‘llab-quvvatlanishi va himoya qilinishini kafolatlaydi. Endi pyedagoglar huquqiy himoya va huquqlarga ega bo‘lib, ijtimoiy va huquqiy muammolar haqida qayg‘urmasdan o‘z ishini yaxshi bajarishi mumkin. Pyedagoglarni o‘z kasbiy faoliyatlaridan tashqari ishlarga jalb qilish, belgilangan xat-hujjatlardan tashqari hisobot va ma’lumotlar tuzish,o‘qituvchilarning ishini asossiz tekshirish, yozma  roziligisiz ish haqidan biror xizmat yoki tovar uchun pul ushlab qolish qonun bilan taqiqlandi. 

Agar endi o‘qituvchilar ziyoli  va ijtimoiy hayotga befarq bo‘lmagan aholi qatlami sifatida saylovlarni tashkil etish va o‘tkazish jarayonlarida ishtirok etishi, test sinovlarida auditoriya nazoratchisi vazifasini bajarishi, aholini ro‘yxatga olish ishlarida ko‘maklashishi, ta’lim tashkilotlarini tekshirish hamda attestatsiyadan o‘tkazish jarayonlarida ekspert sifatida qatnashishiga ehtiyoj paydo bo‘lsa, bunday ishlarniular o‘z roziligiga ko‘ra, shartnomaga asosan, qo‘shimcha haq to‘lash evaziga amalga oshirishi belgilandi. 

Mazkur qonunning qabul qilinishi  o‘qituvchilik kasbining ahamiyatiga urg‘u berib, o‘sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash va o‘qitish bilan har kuni shug‘ullanayotgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlash va himoya qilish chora-tadbirlarini amalda nazarda tutadi.Qonun o‘qituvchilarning ijtimoiy mavqeini va o‘z ishiga ishonchini sezilarli darajada mustahkamladi.

Qonunda pedagoglarni kasbiy faoliyatida qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan chora-tadbirlar ham nazarda tutilgan. Bunga malaka oshirish va kasbiy o‘sish uchun shart-sharoitlar yaratish kiradi, bu esa ta’lim tizimidagi doimiy o‘zgarishlar sharoitida, ayniqsa, muhimdir. O‘qituvchilar o‘z-o‘zini anglashi va malakasini oshirish uchun rag‘batlantiriladi, bu esa pirovardida mamlakatdagi ta’lim sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Ta’lim milliy maqsadlarga erishishning ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi va uni rivojlantirishga yo‘naltirilgan sarmoya uzoq muddatli iqtisodiy o‘sish va ijtimoiy barqarorlikning asosi sifatida qaralmoqda. Ta’lim tizimi “O‘zbekiston–2030” strategiyasining asosiy elementi bo‘lib, u jamiyat hayotining barcha jabhalarini rivojlantirishga qaratilgan. Strategiyada ta’limni modernizatsiya qilish, sifatli bilimlardan foydalanishni ta’minlash va raqobatbardosh kadrlar tayyorlash uchun sharoit yaratishga e’tibor qaratilgan.

Mehnat bozori talablariga javob beradigan malakali mutaxassislarni tayyorlashda zamonaviy kasbiy ta’limi muhim o‘rin tutadi. Ushbu tizim mehnat bozori uchun eng zarur bo‘lgan o‘rta bo‘g‘in kadrlarini yetishtirib berishga mo‘ljallangan. Ta’lim tizimini modernizatsiya qilishning eng muhim jihatlaridan biri - o‘quvchilarga zamonaviy bilim va ko‘nikmalarni o‘rgatish ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini rivojlantirish va o‘qituvchilarning kasbiy malakasini oshirishga kompleks yondashuv bilangina mumkin bo‘ladi. Aynan shu jihatlar “O‘zbekiston–2030” strategiyasida e’tiborga olingan bo‘lib, 600 ta muassasada professional ta’lim sifatini oshirish asosiy vazifalardan biridir. Zamonaviy ta’lim muassasalari nafaqat o‘quv dasturlarini yangilashni, balki infratuzilmani modernizatsiya qilishni ham talab etmoqda. Ilg‘or texnologiyalar joriy etilishi, amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazish uchun sharoitlar yaxshilanishi, zamonaviy ustaxona jihozlari bilan ta’minlanishi – bularning barchasi o‘quvchilarda zarur ko‘nikmalarni shakllantirish uchun qulay sharoit yaratadi.

Hududlarda 1 tadan jami 14 ta namunaviy texnikumtashkil etilishi professional ta’limi tizimini mustahkamlashda muhim tashabbus bo‘lmoqda. Ushbu texnikumlar tajriba almashish, malaka oshirish va uslubiy yondashuvlarni takomillashtirish maydoniga aylanishi ko‘zda tutilgan. Shuningdek, ular axborot texnologiyalari, qurilish, transport va logistika kabi muhim tarmoqlar uchun mutaxassislar tayyorlashda katalitik rol o‘ynaydi. E’tiborli jihati, ularda xalqaro standartlar asosida 70 ta davlatda tan olinadigan xalqaro dasturlar joriy etiladi. 

Malakali pedagog kadrlarsiz ta’lim sifatini oshirish mumkin emas. Bunday o‘qituvchilar ulushini 50 foizoshirish rejasi kasbiy o‘sish va takomillashtirish muhimligini aks ettiradi. O‘qituvchilar uchun malaka oshirish kurslarining 30 foizini qamrab oluvchi masofaviy va aralash ta’lim shakllari joriy etilishi ularga o‘z kasbiy yo‘nalishlaridagi zamonaviy tendensiyalar va yangiliklar bilan doimo aloqada bo‘lgan holda bilimini yangilash imkonini beradi.

Axborot texnologiyalari, qurilish, transport va logistika kabi ustuvor yo‘nalishlar uchun o‘rta bo‘g‘in mutaxassislarini tayyorlash bo‘yicha davlat grantining 100 foizga yetkazilishi talaba-yoshlarni ko‘proq jalb etish va ularning sifatli tayyorlanishini ta’minlashga xizmat qiladi. Bu nafaqat o‘quvchilarda zarur kompetensiyalarni shakllantirish imkonini beradi, balki iqtisodiyotning eng talabchan sohalarida mamlakatning kadrlar salohiyatini shakllantirishga ham ko‘maklashadi.

Oliy ta’lim sohasidagi o‘qituvchi-professorlarga ham “O‘zbekiston–2030” strategiyasida alohida e’tibor qaratilgan bo‘lib, oliy ta’lim bilan qamrovni kengaytirish barobarida oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish vazifasi oldimizga qo‘yilgan. 

Zamonaviy dunyoda raqobatbardosh jamiyatni shakllantirishda ta’lim asosiy o‘rin tutadi va oliy ta’limni qamrab olishni kengaytirish, shuningdek, mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish rivojlanishning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Ta’lim sohasidagi asosiy maqsadlardan biri yoshlarni oliy ta’lim muassasalariga qamrab olish darajasini 50 foizga yetkazishdir. Bu nafaqat talabalar sonini miqdoriy ko‘paytirish, balki oliy ta’limni aholining barcha qatlamlari uchun qulay qilish uchun sharoit yaratishni ham nazarda tutadi. Ta’lim dasturlarini kengaytirish, stipendiyalar, grantlar va boshqa qo‘llab-quvvatlash shakllari orqali universitetlarning kirish imkoniyatlarini oshirish, shuningdek, ta’lim muassasalari infratuzilmasini yaxshilash muhim jihatlardir.

Umumta’lim maktablarini oliy ma’lumotli o‘qituvchilar bilan to‘liq ta’minlash ham birdek muhim vazifa sanaladi. Maktabga sifatli tayyorgarlik oliy o‘quv yurtlariga muvaffaqiyatli kirish uchun asosdir. Maktab o‘quvchilarida fundamental bilimlarni, zarur ko‘nikmalarni shakllantirishda oliy ma’lumotli o‘qituvchilar asosiy rol o‘ynaydi, bu esa ularning oliy ta’lim va mehnat bozoridagi kelajakdagi muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir qiladi.

Ta’lim sifatini oshirish yo‘lidagi asosiy qadam oliy ta’lim muassasalarida ta’lim dasturlarini xalqaro akkreditatsiyadan o‘tkazishdir. 30 ta universitetda akkreditatsiya o‘tkazilishi ta’lim dasturlari xalqaro standartlarga muvofiqligini ta’minlaydi va ularning nufuzini oshiradi. Bu talabalar va o‘qituvchilar uchun, jumladan, qo‘shma ta’lim va ilmiy loyihalarda ishtirok etish orqali yangi imkoniyatlar ochadi.

Oliy ta’lim qamrovini kengaytirish va uning sifatini oshirish muhim strategik maqsaddir. Xalqaro akkreditatsiya, ikki diplom tizimi, ilmiy salohiyatyuksalishi va xalqaro reytinglarga integratsiyalashuvi milliy universitetlarning jahon miqyosida raqobatbardoshligi oshishiga xizmat qilmoqda. Bu chora-tadbirlar zamonaviy dunyoning murakkab muammolarini hal etishga qodir, jamiyat va mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishga hissa qo‘shadigan mutaxassislarni tayyorlash imkonini beradi.

Ta’lim sifatini oshirish maqsadida 2024/2025 o‘quv yilida professor-o‘qituvchilarning yillik o‘quv yuklamasini kamaytirish choralari ko‘rildi. Professor-o‘qituvchilarga yuklama 10% qisqartirildi, bu o‘qituvchilarga darslarga tayyorgarlik ko‘rish, ilmiy izlanishlar va o‘z-o‘zini rivojlantirish uchun ko‘proq vaqt ajratish imkonini beradi.

Bu chora o‘qituvchilarning mehnat sharoitlarini yaxshilash bilan birga, ta’lim jarayoni sifatini oshirishga ham xizmat qilmoqda. Ushbu islohotning bir qismi sifatida universitetlar o‘z o‘quv dasturlarini optimallashtiradi. Jumladan, tegishli fanlarni o‘qitish uchun o‘quv guruhlari birlashtirilishi, sinf xonalari imkoniyatlaridan samarali foydalanish uchun akademik guruhlar soni optimallashtirilishi, amaliy bo‘lmagan fanlarni o‘qitish dasturlari soddalashtirilishi ko‘zda tutilgan. Ushbu o‘zgarishlar o‘quv jarayoni samaradorligini oshirish, ta’lim resurslarini boshqarishni takomillashtirish va pedagoglar uchun yanada qulay mehnat sharoitlarini yaratishga qaratilgan.

1-oktyabr – O‘qituvchi va murabbiylar kunining keng tantana qilinishi, bu kunning dam olish kuni deb belgilanishi ham soha xodimlariga davlat e’tiborining ustuvor ko‘rinishidir. 

Pedagoglarga ehtirom kuni kecha Prezidentimizning ta’lim-tarbiya sohasi vakillari bilan muloqot qilganida ham yaqqol ko‘rindi. Davlatimiz rahbari mamlakatimizning barcha ta’lim-tarbiya xodimlarini O‘qituvchi va murabbiylar kuni bilan samimiy muborakbod etib, davlat mukofotlarini o‘z egalariga tantanali ravishda topshirdi.

Muloqotda bugungi kunda barcha soha va tarmoqlardagi islohotlar inson qadri, uning huquq va manfaatlarini ta’minlashga qaratilayotgani ta’kidlandi.Bosh maqsadi yangi zamon kishisini, yangi O‘zbekiston yoshlarini tarbiyalash bo‘lgan ta’lim va tarbiya sohasi uchun bu vazifa alohida ahamiyat kasb etadi. 

Prezidentimiz vatan va xalq manfaati uchun mardona kurashadigan, faol fuqarolik pozitsiyasiga ega, bilimli va bunyodkor avlodni ustozlar tarbiyalashini, buning uchun, avvalo, o‘qituvchining o‘zi huquqiy, ijtimoiy va moliyaviy tomondan himoya qilingan va yetarli ta’minlangan bo‘lishi kerakligini ta’kidladi. “Bunday uyg‘unlikka erishish oson emas. Buning uchun katta-katta mablag‘lardan tashqari ulkan insoniy resurs, bilim va tajriba, kadrlar salohiyati, eng muhimi, o‘qituvchilarning vatanparvarlik fazilatlari talab etiladi”, dedi davlatimiz rahbari. 

Yig‘ilishda mamlakatimizda iqtidorli yoshlarni seleksiya yo‘li bilan tanlab olish bo‘yicha ilgari bo‘lmagan yangi tizim yo‘lga qo‘yilgani ta’kidlandi. Natijada bu yilning o‘zida xalqaro fan olimpiadalarida o‘quvchilarimiz 122 ta medalni qo‘lga kiritdi. Maktab bitiruvchilarini oliy ta’limga qamrab olish darajasi so‘nggi yetti yilda 4 karra oshdi. Bu yil 310 ming o‘g‘il-qizimiz oliygohlar talabasi bo‘ldi. Ana shu yoshlarning qariyb yarmi qizlardir. Bunday natija ilgari hech qachon bo‘lmagan.

Bu yil 14 ta maktabda pedagoglik kasbiga qiziqqan 10-11-sinf o‘quvchilari uchun alohida sinflar tashkil etildi. Kelgusi o‘quv yilidan yana 60 ta, jumladan, 10 ta ixtisoslashgan maktabda bu tajriba joriy qilinadi.Kelajakda ushbu sinflarni tamomlagan o‘quvchilar shu yo‘nalishdagi oliygohlarga kirsa, ularga 2-kursdan maktabga borib kasbiy mahoratini oshirishi uchun imkoniyat yaratiladi. Alohida qobiliyatga ega talabalarga dars o‘tgani uchun oylik ham to‘lanadi.Prezidentimiz pyedagogika yo‘nalishidagi oliygohlarda tahsil olayotgan iqtidorli talabalar uchun Abdulla Avloniy nomidagi stipendiyani tashkil etishni taklifqildi. 

Yig‘ilishda ko‘plab muhim va dolzarb masalar muhokama qilindi. Pedagoglar faoliyatini jadallashtirish uchun bir qancha yangiliklar aytildi. Pirovard maqsad mamlakatimizda ta’lim tizimini sifat jihatidan ko‘tarish, yurtimiz kelajagi bo‘lgan yoshlarni munosib tarbiyalash, o‘qituvchi va murabbiylar uchun sharoit va imkoniyatlar yaratishdan iborat.

O‘qituvchilar va murabbiylar kuni nafaqat ularga minnatdorlik bildirib tabriklash uchun sabab, balki o‘qituvchilik kasbini qanday qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish haqida o‘ylash uchun imkoniyat hamdir. Davlatimiz o‘qituvchilarning uzluksiz kasbiy o‘sishi uchun sharoit yaratish, munosib mehnat sharoitlarini ta’minlash va kasb nufuzini oshirish bo‘yicha katta islohotlarni amalga oshirmoqda. O‘qituvchilikni jamiyatdagi eng obro‘li kasblardan biriga aylantirish, martabasi oshirish, rag‘batlantirish orqali kun sayin o‘zgarib borayotgan global mehnat bozoriga mamlakatimiz kelajagini barpo etuvchi raqobatbardosh kadrlarni yetishtirishga erishamiz.  

Qo‘ng‘irotboy SHARIPOV, 

oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vaziri