Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлиги

2025-2026-ўқув йилидан олий таълимнинг муайян йўналишларига тил сертификатисиз имтиҳон топшириб бўлмаслиги ҳақидаги хабарлар тарқалмоқда. Табиийки, ИЭЛТСга талабгорлар сони янада ортади. Хорижий сертификатлар олиш учун ўз устида ишлаш, тилни чуқур ўрганиш талаб этилади. Аммо тер тўкиб ўқишни ёқтирмайдиган, лекин мақсадларига эришиш учун бу тил сертификати жуда зарур бўлганлар қандай йўлни танлаётгани кўпчиликка маълум. Талаб бор жойда таклиф бўлишини инобатга олган ҳолда сертификатларни сохталаштириш орқали даромад қилувчилар ҳам пайдо бўла бошлади.

Хўш, бу “хизмат”ларнинг нархи қанча? “Уддабурон”ларга қандай чора кўрилмоқда? Бу каби сертификатларнинг ҳақиқийлигини қандай билиш мумкин?

“Буни ҳеч ким пайқамайди”

Яқинда ижтимоий тармоқларда кетма-кет тарқалган икки хабар эътиборимни тортди. “Миллий тил сертификати”ни олиб бериш эвазига 2 000 доллар олган ва “ТОЭФЛ iBT” номли “C1” сертификатини олиш имтиҳонидан ўтказиб бериш эвазига 1 800 доллар олган фуқаролар ашёвий далиллар билан ушланган. Бу қўлга тушганлари, холос. Хабарни ўқиганимдан сўнг бир неча ой аввал телеграмдаги инглиз тили канали фикр билдириш қисмидаги мурожаатлар йодимга тушди.“ИЭЛТС 5,5 керак, олиб бера оладиганлар борми, нархи қанча?”, “CЕФР B2 керак эди, кимда ишончли таниши бор? Қанча сўраса ҳам бераман”.  Бу саволларга эса “шахсийга ёзиб юборинг” деган жавоблар ёзилган эди.

Яқинда бир дугонам CEFR имтиҳонини топширди. Телеграмда шунга оид бир гуруҳга қўшилганини ва у ерда юқоридагига ўхшаш “савдо” кетаётганини айтиб қолди. Батафсилроқ билишга қизиқдим. Айтишича, имтиҳонга кириб чиққан-у, кўнгилдагидек натижа ололмаганларга ўзлари хоҳлаган балли сертификат қилиб беришни таклиф қилишаётган экан. Бунинг устига ишонч билан буни ҳеч ким пайқамаслигини ва кимдир текшириб кўрса ҳам худди аслидаги билан бир хил маълумот чиқишини ваъда қилишган.

Хўш, улар буни қандай уддалашмоқчи? Ўзи сертификатнинг ҳақиқийлигини билиш учун қандай усул билан текшириш керак?

Ҳақиқийлигини текшириш

IELTS сертификати ҳақиқийлигини текшириш учун iels.ucles.org.uk сайтидан рўйхатдан ўтиш керак. Кейин сертификатнинг пастки ўнг томонида берилган рақам ва ҳарфлардан иборат штрих код юборилади ва номзоднинг ҳақиқий кўрсаткичлари намоён бўлади. Рўйхатдан ўтиш фақат юридик шахс томонидан (ташкилот ёки таълим муассасаси номи билан) амалга оширилади. Айрим тест тизимлари IELTS – Британия Кенгаши, FCE – Cambridge assesment ташкилоти, TOEFL IBT – Educational Testing Service ташкилоти, TestDAF – TestDAF институти, Goethe Zertifikat – Гёте институтлари билан ДТМ ўртасида ҳамкорлик йўлга қўйилган. Сертификатларни текшириш бўйича томонларнинг келишуви мавжуд. Жисмоний шахлар эса бу имкониятдан фойдалана олишмайди.

IELTS инструктор Бекзод Мираҳмедов интервьюларидан бирида “Ҳақиқийсини сохтасидан ажратиш қийин. Лекин сиз эътибор берадиган жиҳат – муҳр, имзо ва номзоднинг махсус коди бўлиши керак. Уларнинг рангига алоҳида аҳамият беришни унутманг”, дея қайд этган.

Миллий сертификатларни эса тест тизимларининг расмий веб сайтида текшириш имконияти мавжуд. Бунинг учун QR код сканер қилинади ва расмий сайтга ўтилади. Сайтда сертификат сохта ёки ҳақиқийлигини текшириб кўриш мумкин. Сохталаштириш билан шуғулланаётган “уддабуронлар” эса ўзлари яратган сохта QR код учун худди ҳақиқий сайтга ўхшаш сайт яратиб, уни айнан шу билан боғлаб қўйган.  Энди шу жойида савол пайдо бўлади. Нима учун бу имкониятдан оддий одамлар фойдалана олмайди?

Маълумотларга кўра, Ўзбекистонда атиги 15 та юридик шахс IELTS сертификати ҳақиқийлигини текшириш ҳуқуқига эга. Улар орасида Ўзбекистонда аккредитациядан ўтган олий таълим муассасалари (Турин, Инҳа, Сингапур, Вестминстер университетлари), Самарқанд давлат чет тиллари институти бор. Республикадаги бошқа ҳеч қайси ОТМ бундай рўйхатдан ўтмаган.

Университетлар ўз йўлига. Ҳозир нима кўп инглиз тилидан дарс ўтадиган репититорлар кўп. Мактабда ўқийдиган фарзандини репититорга олиб борган ота-оналар эндигина мактабни битирган ўқитувчининг сертификати ҳақиқий ёки сохталигини қандай аниқлайди? Бу ҳақда ҳеч қандай маълумот йўқлигига қараганда, билиш иложсиз деган фикр келади. Балки буни текширишнинг бошқача, қулайроқ, ҳамма фойдалана оладиган усуллари ишлаб чиқилса, сохталаштириш ҳам иложсиз бўлиб қоларди.

Сохталиги аниқланса...

Талабаликка тавсия этилган абитуриент тил сертификатини ОТМга топширганида сохталиги аниқланса, бу шахс талабалар сафидан четлаштирилади ва 3 йилгача ОТМга имтиҳон топшириш ҳуқуқидан маҳрум бўлиши мумким. ДТМ берган маълумотга кўра, тил сертификати сохталиги аниқланса, бу сертификат ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга юборилади ва сохталаштириш учун тегишли чора кўрилади.

Агар сохта сертификат қилиб берганликда қўлга олинса, мазкур ҳолатлар юзасидан Жиноят кодексининг 168-моддаси (фирибгарлик), 28, 211-моддаси (пора бериш) билан жиноят ишлари қўзғатилиши мумкин.