O‘zbekiston Respublikasi Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligi

Joriy yilning 17–18-sentabr kunlari Namangan shahrida bo‘lib o‘tgan "Kambag‘allikdan farovonlik sari" O‘zbekiston kambag‘allikni qisqartirish III xalqaro forumi yakunlandi.

Nufuzli xalqaro ekspertlar ishtirokida uchinchi marta o‘tkazilayotgan forumning ochilish marosimida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ishtirok etdi hamda nutq so‘zladi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev tadbirning ochilish marosimida:

"Yer yuzida kuzatilayotgan iqlim o‘zgarishlari, suv tanqisligi va pandemiyalar tufayli oldimizda og‘ir va mashaqqatli sinovlar paydo bo‘lmoqda. 2015-yildan buyon global iqtisodiy o‘sish sur’ati o‘rtacha 3 foizni tashkil etib, oldingi o‘n yillikka nisbatan sekinlashdi.

Oqibatda, besh yil oldin dunyoda 650 million aholi kambag‘allikda yashagan bo‘lsa, bugun ularning soni 800 milliondan oshdi.

Bu holat barcha davlatlar, xalqaro tashkilotlar, umuman, dunyo hamjamiyati oldiga yangi va dolzarb vazifalarni qo‘yib, ularga yechim topish bo‘yicha tezkor qarorlar qabul qilishni taqozo etmoqda.

O‘tgan davrda iqtisodiyotimiz 2 karra oshgani, yil yakuni bilan jon boshiga daromad 3,5 ming dollarga yetishi (2018-yilda 1,8 ming dollar bo‘lgan) bunga muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.

Yangi tashabbus va tajribalarni sinovdan o‘tkazib, dunyodagi ijobiy yutuqlarni o‘rganib, kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha Yangi O‘zbekiston modelini yaratdik.

Izchil islohotlar tufayli 7,5 million aholi kambag‘allikdan chiqarilib, kambag‘allik darajasi 2024-yilda 8,9 foizga tushirildi. Yil yakunigacha uni 6 foizgacha kamaytirish maqsad qilingan.

Bunday keng ko‘lamli sa’y-harakatlarimiz hisobiga O‘zbekiston 2030-yilga qadar kambag‘allikni 2 karra qisqartirish bo‘yicha olgan majburiyatini muddatdan oldin bajardi.

2030-yilga borib xalqaro mezonlarga ko‘ra O‘zbekistonda mutlaq kambag‘allikka to‘liq barham berishni maqsad qilganmiz," deb ta’kidladi.

Bunda, 7 ta yo‘nalishda amalga oshirilayotgan ishlar, natijalar va yangi vazifalarga to‘xtalib o‘tdi.

Shu bilan birga, forum doirasida tashkil etilgan 12 panel sessiyalar doirasida yillar davomida mamlakatimizda kambag‘allikni qisqartirish borasida yig‘ilgan tajribalar yuzasidan fikr almashildi hamda aholi farovonligini yanada oshirish, inklyuziv iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga qaratilgan istiqboldagi rejalar va yangi tashabbuslarga alohida e’tibor qaratildi.

Jumladan, Islom taraqqiyot banki guruhi raisi Muhammad Al-Jasser hukumat Yangi O‘zbekistonning 2030-yilgacha Taraqqiyot strategiyasi va "Kambag‘allikdan farovonlik sari" milliy dasturi orqali kambag‘allikni qisqartirishni kun tartibining markaziga qo‘yganligiga alohida to‘xtalib o‘tdi.

Bunda, Muhammad Al-Jasser "O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatadiki, kambag‘allik taqdir emas, uni dadil rahbarlik, intizomli ijro va innovatsion hamkorlik bilan yengish mumkin. Islom taraqqiyot banki nomidan O‘zbekiston va barcha a’zo davlatlarimiz bilan birga bu yo‘ldan borishga sodiqligimizni yana bir bor tasdiqlayman," deya ta’kidladi.

Osiyo taraqqiyot banki vitse-prezidenti Yingming Yang O‘zbekistonning kambag‘allikni qisqartirishdagi muvaffaqiyati Markaziy Osiyo mintaqasi va undan tashqarida namuna bo‘layotganligini, ushbu yutuqqa erishishda xususiy sektorning kambag‘allikni qisqartirish va iqtisodiyotni rivojlantirishdagi ishtiroki hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlab o‘tdi.

Bunda, "O‘zbekistonning bosib o‘tgan yo‘li uzoqni ko‘ra bilish, qat’iyat va islohotlar bilan ulkan muvaffaqiyatlarga erishish mumkinligining yorqin namunasidir. Bu taraqqiyot moliyaviy yordamdan tashqari ko‘nikmalar, infratuzilma, tadbirkorlik va inson kapitaliga e’tibor qaratadigan strategik yondashuvni aks ettiradi," deya mamlakatimizda kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha erishilgan yutuqlarga to‘xtalib o‘tdi OTB vitse-prezidenti.

Shuningdek, tadbir doirasidagi tematik sessiyalar davomida zamonaviy yechimlar ishlab chiqish, innovatsion yondashuvlarni joriy etish hamda yangi hamkorlik mexanizmlarini mustahkamlash maqsadida quyidagi ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha atroflicha muhokamalar tashkil etildi.

1. Bozor talablariga mos ko‘nikmalarning kambag‘allikni qisqartirishdagi o‘rni. Iqtisodiyot tarmoq va sohalarining rivojlanishi natijasidagi mehnat bozoridagi o‘zgarishlar va talabidan kelib chiqib, aholining kambag‘al va ishsiz qatlamini IT, yashil texnologiyalar, sun’iy intellekt kabi zamonaviy kasblarga o‘qitishning muhim ahamiyati hamda bu orqali nafaqat bandlik, balki o‘rta-uzoq muddatda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash kabi mavzularda muhokamalar olib borildi.

Bunda, "xarajat-daromadlar" tahlilidan (cost-benefit analysis) kelib chiqib, zamonaviy kasblarning an’anaviy kasblarga nisbatan 2-3 barobarga ko‘proq daromad keltirishi hamda nisbatan kam investitsiya talab etilishini inobatga olib, kambag‘al oila a’zolarini mazkur kasblarga o‘qitish kambag‘allikni qisqartirish sur’atini tezlashtirish mumkinligi aytib o‘tildi.

Shu bilan birga, iqtisodiyot rivojlanishiga moslashishda uzluksiz ta’limning ahamiyatiga alohida to‘xtalib o‘tildi.

2. Kambag‘allikni qisqartirishda islom moliyasining yangi imkoniyatlari. Islom moliyasining zakot, vaqf, foizsiz moliyalashtirish kabi vositalarini mamlakatda moliyaviy inklyuzivlikni oshirish hamda iqtisodiy o‘sishni moliyalashtirish imkoniyatlarini kengaytirish, xususan, tadbirkorlik bilan shug‘ullanmoqchi bo‘lgan kambag‘al oilalarni o‘z bizneslarini boshlashi uchun qo‘shimcha moliyaviy imkoniyat ekanligi bo‘yicha fikr almashildi.

3. O‘tish davrida ijtimoiy himoya tizimi – inklyuzivlikni oshirish bo‘yicha global tajribalar. Ijtimoiy himoya dasturlari samaradorligi va inklyuzivligi, ijtimoiy sug‘urta, ijtimoiy xizmatlar hamda bandlik dasturlarining amaliyotdagi natijalari, kambag‘allikni aniqlashda qo‘llanilayotgan metodlar kabi masalalarga e’tibor qaratildi.

Xususan, mamlakatimizda "Inson" ijtimoiy xizmatlar markazi tashkil etildi. Ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi qatlamlariga 110 turdagi yordam va xizmatlar ko‘rsatish yo‘lga qo‘yildi. 2021–2025-yillarda qariyb 48 trillion so‘m miqdorida yordam ko‘rsatilishi rejalashtirildi.

Shu bilan birga, turli moliyalashtirish mexanizmlari, to‘liq shakllangan ijtimoiy himoya tizimlari va samarali institutsional tuzilmalar bo‘yicha ilg‘or tajribalar yuzasidan muhokamalar olib borildi.

4. Barqaror bandlik imkoniyatlarini yaratish. Mamlakatimizda yangi ish o‘rinlarini yaratish va aholini yuqori daromadli ish bilan bandligini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan davlat dasturlari va ularning kambag‘allikni qisqartirishdagi o‘rni muhokama etildi.

Shuningdek, xususiy sektorning ish o‘rinlarini yaratishdagi roli, aholi uchun kengroq imkoniyatlarni ta’minlash orqali mobillikni oshirishning kambag‘allikni qisqartirishdagi ahamiyati alohida ta’kidlandi.

Xususan, xususiy sektorni qo‘llab-quvvatlash hamda yangi ish o‘rinlarini ko‘paytirish maqsadida olib borilgan ishlar natijasida 2024-yilda bozor xizmatlari hajmi 542,5 trillion so‘mni tashkil etib, xizmatlar sohasida 1,5 millionga yaqin ish o‘rinlari yaratilishi kutilmoqda.

5. Inson kapitaliga sarmoya – demografik dividend imkoniyatlaridan kambag‘allikka qarshi kurashda foydalanish. So‘ngi yillarda O‘zbekistonda demografik o‘rtacha yillik o‘sish
2 foizni tashkil etdi hamda mamlakat aholisining 54,3 foizi yoshlardan iborat.

Bu o‘z navbatida, inson kapitalini rivojlantirish, xususan, yoshlarning ta’lim olishi, sog‘lom turmush tarzini qo‘llab-quvvatlash va mehnat bozoriga keng jalb etish orqali mamlakat demografik dividendidan samarali foydalanish "iqtisodiy o‘sishning qo‘shimcha salohiyati va kambag‘allikni qisqartirishning qo‘shimcha imkoniyati" ekanligi muhokama qilindi.

Xususan, mamlakatimizda ta’lim yo‘nalishidagi islohotlar natijasida 2017-yilda Respublikada nodavlat umumta’lim maktablari soni 39 tani tashkil etgan bo‘lsa, hozirgi kunga kelib, 573 ta nodavlat umumiy o‘rta ta’lim maktabi faoliyat yuritib, ularda 1,1 mln nafar o‘quvchilar ta’lim-tarbiya olmoqda. Shuningdek, maktabgacha ta’lim tizimida ijobiy o‘zgarishlar sababli sohada ta’lim qamrovi bugungi kunda 78 foizni tashkil etmoqda.

6. Biznes inklyuzivligi: xususiy sektorni rivojlantirish orqali kambag‘allikni qisqartirish yo‘llari. Iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va kambag‘allikni qisqartirishda biznes yuritishni erkinlashtirishga qaratilgan islohotlarning sanoat, servis va xizmat ko‘rsatish, qishloq xo‘jaligi, oziq-ovqat xavfsizligi sohalariga ta’siri yuzasidan muhokamalar olib borildi.

Jumladan, ushbu yo‘nalishdagi chora-tadbirlar natijasida mamlakatda tadbirkorlik subyektlari soni 2017-yilga nisbatan 2024-yilda 2 martaga oshganligi ta’kidlab o‘tildi.

Xususan, mamlakatda kichik va o‘rta biznesni moliyalashtirish imkoniyatlarining kengaytirilishi, mamlakat suveren reytingining yaxshilanishi natijasida tashqi bozorlardan arzon moliyaviy resurslarni jalb qilish imkoniyatlari kengayishining inklyuziv iqtisodiy o‘sishni ta’minlashdagi roliga alohida e’tibor qaratildi.

Shuningdek, xususiy sektorning rivojlanishi mamlakat eksport geografiyasini kengaytirish va mahsulotlar turini ko‘paytirishda hal qiluvchi omil sifatida ta’kidlandi.

7. Kambag‘allikni qisqartirishda yashil o‘sish: iqlimga mos yechimlar va yashil ish o‘rinlari. Jahon miqyosida barqaror taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish masalalarida ekologik omillar tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Xususan, sessiya doirasida kambag‘allik va atrof-muhit o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, global iqlim o‘zgarishining salbiy oqibatlarini yumshatish bo‘yicha amalga oshirilayotgan choralar, shuningdek, yashil va barqaror iqtisodiy o‘sish orqali yangi ish o‘rinlari yaratish masalalari muhokama etildi.

Jumladan, mamlakatimizda "yashil" energetikani qo‘llab-quvvatlash, qishloq hududlarini rivojlantirish, energiya samaradorligini oshirish, yashil ish o‘rinlarini ko‘paytirish borasida amalga oshirilayotgan ishlarga alohida e’tibor qaratildi.

Bunda, yashil energiya, qurilish sohasida energiya samarador qurilish materiallari, qishloq xo‘jaligida resurslardan samarali foydalanish hamda atrof-muhitni muhofaza qilish yo‘nalishlari mehnat bozorida yangi segment – "yashil" ish o‘rinlari qatlami shakllanayotganligi qayd etildi.

Shuningdek, mamlakatimizda qayta tiklanuvchi elektr energiyasining ulushi jami elektr energiyadagi 2016-yildagi 8 foizdan, 2024-yilda 18 foiz hamda 2030-yilga qadar 54 foizigacha oshirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar, ko‘rilayotgan choralar va istiqboldagi rejalarga alohida e’tibor qaratildi.

Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida bandlarga suvni tejovchi texnologiyalarni qo‘llash va suvdan samarali foydalanish bo‘yicha ko‘nikmalarni shakllantirish bo‘yicha tadbirlar muhimligi ta’kidlandi.

8. Raqamli texnologiyalar davrida inson kapitalini rivojlantirish va inklyuziv o‘sishni ta’minlash. Tadbirkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish, aholi orasida raqamli savodxonlikni oshirish, moliyalashtirish imkoniyatlarini kengaytirish, mentorlik va kouching dasturlari, startaplarni qo‘llab-quvvatlash kabi masalalar atroflicha muhokama qilindi.

Shuningdek, ayollarning biznes tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash, axborot texnologiyalaridan biznesda samarali foydalanish, innovatsiya markazlari va elektron tijorat platformalari orqali bozorlarga kirish imkoniyatlarini kengaytirish sessiyaning asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘ldi.

Shu bilan birga, inklyuziv raqamli platformalar, texnologik yechimlar va raqamli iqtisodiyotda yangi ish o‘rinlari yaratish masalalariga ham e’tibor qaratildi.

9. Global hamkorlik va sheriklik: kambag‘allikni qisqartirishda xalqaro tashkilotlar va mintaqaviy hamkorlikning roli. Forumning ushbu mavzudagi sessiyasi davomida xalqaro tashkilotlar va mintaqaviy hamkorlik mexanizmlarining kambag‘allikka qarshi kurashdagi o‘rni, ularning samarali tashabbuslari hamda mamlakatlar o‘rtasidagi tajriba almashinuvi masalalari yuzasidan muhokamalar olib borildi.

Muhokamalar jarayonida barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishda turli xalqaro institutlarning hamkorligi, turli resurslarni safarbar qilish, innovatsion yechimlarni joriy etish va aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini kuchaytirish yo‘nalishlariga alohida urg‘u berildi.

10. To‘qimachilik sanoatini rivojlantirish orqali doimiy ish o‘rinlarini yaratish hamda eksport va investitsiyalarni rag‘batlantirish. To‘qimachilik sanoatini rivojlantirish yuzasidan amalga oshirilayotgan ishlar, xususan, yuqori qo‘shilgan qiymatga ega mahsulotlarni ishlab chiqarish, xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikni oshirish, milliy brendlarni yaratish va investitsiya muhitini yaxshilash masalalari muhokama etildi.

Shuningdek, ishtirokchilar to‘qimachilik tarmog‘ida yangi texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, qo‘shma korxonalarni tashkil etish va xalqaro hamkorlikni kengaytirish yo‘nalishlarida o‘z taklif va tajribalari bilan o‘rtoqlashdilar hamda sohada ishchi-xodimlar uchun munosib mehnat sharoitlarini yaratish va barqaror rivojlanish tamoyillariga amal qilishning ahamiyatiga alohida e’tibor qaratildi.

11. Kambag‘allikni o‘lchash va monitoring qilish: dalillarga asoslangan siyosat ishlab chiqish uchun ishonchli ma’lumotlar tizimi va uslublarini yaratish. Ekspertlar tomonidan kambag‘allikni qisqartirish va aholi farovonligini oshirishda to‘g‘ri qarorlar qabul qilish uchun ishonchli ma’lumotlar va aniq tahlillar muhim ahamiyatga ega ekanligi ta’kidlandi.

Muhokamalar davomida kambag‘allikni o‘lchash va monitoring qilishning zamonaviy usullari, kuchli ma’lumot tizimlarini yaratish hamda dalillarga asoslangan siyosat yuritish imkoniyatlarini oshirish masalalari bo‘yicha fikr almashildi.

Shuningdek, barqaror va shaffof ma’lumotlar bazasini shakllantirish, statistik ko‘rsatkichlarni takomillashtirish, innovatsion raqamli texnologiyalardan foydalanish hamda jahon tajribalarini keng joriy etish orqali samarali siyosat yuritish masalalariga alohida e’tibor qaratildi.

12. Master-reja ishlab chiqish: barqaror o‘sishda infratuzilmani modernizatsiya qilishning ahamiyati. Master-rejalar ishlab chiqish jarayonlari, infratuzilmani modernizatsiya qilishning iqtisodiy salohiyatni oshirishdagi o‘rni hamda ijtimoiy hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan yondashuvlar muhokama etildi.

Bunda, infratuzilmani rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqishda shahar bosh rejalashtirishidan tortib, qishloqlarda transport va aloqa tizimlarini yaxshilashgacha — hech bir hududni chetda qoldirmaslik va iqtisodiy o‘sishni barchani qamrab oladigan tarzda amalga oshirishga e’tibor qaratildi.

Bu borada, mamlakatimizning 140 ta tuman (shahar)larning iqtisodiy imkoniyatlaridan kelib chiqib, 227 ta urbanizatsiya, turizm, yo‘l bo‘yi infratuzilmasini rivojlantirish va tumanlarning kompleks iqtisodiy rivojlantirishiga qaratilgan master-rejalar ishlab chiqilayotganligi ta’kidlandi.

Shuningdek, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish, davlat-xususiy sheriklik asosida loyihalarni amalga oshirish va barqarorlik tamoyillarini infratuzilma rivojiga tatbiq etish masalalariga to‘xtalib o‘tildi.

Shu bilan birgalikda, forum doirasida qiymati 495 mln dollarlik 10 dan ortiq kelishuv va memorandumlar imzolandi.

Tadbir yakunida aholining bandligini ta’minlash va yuqori daromadli ish o‘rinlarini yaratish borasida mahallalarda amalga oshirilayotgan ishlarni Namangan tajribasi bilan Forum ishtirokchilarini uchun joyiga chiqqan holda tanishtirish maqsadida "Field trip" tashkil etildi.

Xususan, tadbir mehmonlari "Iftixor" to‘qimachilik klasteri faoliyati bilan yaqindan tanishdilar hamda "Namangan – jahon brendlari bilan hamkorlikda yetakchi" ko‘rgazmasida ishtirok etdilar.

Shuningdek, ishtirokchilar "Navro‘z" va "Xo‘jand" mahallalarida aholi bandligini ta’minlash yuzasidan olib borilgan ishlar bilan tanishdilar.

Bunda, "Navro‘z" mahallasining asosiy ixtisoslashuvi gulchilik va tikuvchilikni tashkil etib, hozirda ushbu yo‘nalishda 286 ta xonadon vakillari faoliyat yuritmoqda, band aholi soni esa 820 nafarni tashkil etmoqda.

"Xo‘jand" mahallasida asosiy ixtisoslashuv bo‘yicha 475 ta xonadon vakillari uzumchilik bilan shug‘ullanmoqda hamda ushbu yo‘nalishda hozirgi kunda 950 nafar mahalla fuqarosi faoliyat yuritmoqda.