Qarovsiz hayvonlarga yangi “Hayot”
2024-08-05 11:00:00 / News
Qarovsiz hayvonlarga yangi “Hayot”
Boshpanasiz hayvonlar muammosiga qachon to‘liq yechim topiladi?
Ijtimoiy tarmoqlarda ko‘p kuzatamiz, havonlarga bo‘lgan shavkatsizliklarni. Bunday holatlar nafaqat chet davlatlarda, ming afsuski, o‘zimizda ham sodir bo‘layotgan voqealardir.Ayniqsa, boshpanasiz it, mushuklar bilan bog‘liq vaziyat anchayin jiddiy. Odamlar ularni shunchaki zaharlab o‘ldirib yuboradi. Hattoki, mahalla guruhlarida daydi hayvonlarni o‘ldirish uchun dorilar kelgani, aholi olib ketishi mumkinligi haqida xabarlar yoziladi. Ommaviy tutilib, shunchaki otib tashlangan hayvonlar haqida tez-tez eshitamiz. To‘g‘ri, ular quturgan bo‘lishi mumkin, kishilarni tishlashi, zarar yetkazishi mumkin. Lekin oqibatlargacha bo‘lgan yo‘lchi? Boshpanasiz uy hayvonlari qayerdan paydo bo‘lyapti? Qonunchiligimizda qanday bo‘shliq borki, ularni shunchaki otib yoki zaharlab o‘ldirish mumkin? Qarovsiz hayvonlar bilan shug‘ullanishga o‘zi kim mas’ul? Olib ketilganidan keyin ularni qanday taqdir kutyapti?
Ayni mavzuda boshpanasiz, qarovsiz va yordamga muhtoj uy hayvonlar uchun Markaziy Osiyodagi birinchi rasmiy va eng yirik boshpanalarni tashkil etgan “Hayot” volontyorlik guruhi asoschisi Irina Matkarimova bilan suhbatlashdik.
Qonunchilikda qanday bo‘shliq bor?
– Irina opa, eng avvalo, volontyorlik loyihangiz haqida savol bersam. Aytingchi, ushbu guruh tuzilishiga nima zarurat bor edi?
– Volontyorlik guruhi tuzilishiga O‘zbekistonda boshpanasiz hayvonlar muammosi hal etilmagani uchun zarur bo‘ldi. Atrofimizda qarovsiz va yordamga muhtoj uy hayvonlari talaygina topiladi. Loyihamiz mana shunday boshpanasiz hayvonlar uchun Markaziy Osiyodagi birinchi rasmiy va eng yirik boshpanalarni tashkil qildi. Ayni paytda loyiha doirasida tashkil etilgan boshpanada 7 mingdan ortiq it va 20 ta eshak o‘z uyini topgan. Unda uy hayvonlari uchun oziq-ovqat va tibbiy yordam ko‘rsatish amalga oshiriladi.
– Dunyoning aksar mamlakatlarida hayvonlarni muhofaza qilishga qaratilgan qonunchilik mavjud va u insonning hayvonot dunyosiga nisbatan munosabatini tartibga soladi. Jumladan, O‘zbekistonda ham qarovsiz qolgan hayvonlarni tutish va saqlash tegishli qaror bilan tartibga solingan. Lekin vaziyat yaxshilanmayapti. Bunga sabab nima deb o‘ylaysiz?
– Bu muammo tobora dolzarblashib borayotganiga sabablardan biri O‘zbekistonda “Hayvonlarga mas’uliyat bilan munosabatda bo‘lish to‘g‘risida”gi qonunning yo‘qligidir. Bundan tashqari, hozirda ushbu masalani hal qilishga qaratilgan yagona qonunchilik hujjati ham hayotga tatbiq etilmagan, juda ko‘p masalalar ochiq, qarorni mukammal deb bo‘lmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Qarovsiz qolgan hayvonlarni tutish va saqlash bilan bog‘liq xizmatlar faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida hududlardagi boshpanasiz hayvonlarni tegishli tartibda ushlash bilan Obodonlashtirish tashkilotlari huzurida faoliyat olib boradigan qarovsiz hayvonlarni tutish bo‘limlari shug‘ullanishi kerakligi belgilangan. Tutilgan hayvonlarni saqlash uchun boshpanalar barpo etish, ularni oziqlantirish, parvarishlash, o‘lgan hayvonlarning jasadlarini yo‘q qilish uchun krematoriylar qurish ham ularning zimmasida.
Biroq bu tizim faoliyatini qoniqarli deb bo‘lmaydi. Ularda moddiy texnika bazasi yo‘q, hayvonlarni vaqtincha saqlash joylari sanitariya gigiyena talablariga javob bermaydi, hayvon organizmi uchun zarur bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlanmagan. Ko‘plab qo‘lga olingan itlar ochlik, issiqlik, sovuq, oziq-ovqat va suv yetishmasligi, qo‘lga olish paytida olingan jarohatlardan o‘lishadi. Chunki bu hujjat parvarishlash uchun mablag‘ ajratishni nazarda tutmaydi. Yana bir jihati, qarovsiz hayvonlarni vaqtincha saqlash punktlarida hayvonlar 5 kungacha saqlanishi mumkinligi belgilangan. 5 kundan keyin omon qolgan “omadli” hayvonlar bilan nima sodir bo‘ladi? Bu haqda biror narsa deyilmagan. Ushbu xizmatlarda evtanaziya mavjud emas. Hayvonlar har qanday mavjud vosita: belkurak, axlat tashuvchi mashinalardagi presslardan foydalangan holda mexanik ravishda o‘ldiriladi.
Hatto qo‘lga olish jarayoni ko‘pincha juda shafqatsiz tarzda amalga oshirilib, bu jamiyatda salbiy rezonans va ko‘plab shikoyatlarini keltirib chiqaradi.
Bor qoidalarga ham amal qilmayapmiz
– Bu qarovsiz hayvonlarni saqlash borasida hukumat tomonidan yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar. Ammo tanganing ikkinchi tomoni ham bor. Boshpanasiz hayvonlar qayerdan paydo bo‘lib qolyapti?
– Ko‘plab davlatlar uysiz hayvonlar muammosini yengishga muvaffaq bo‘lishgan. Chunki jahonda uy hayvonlariga egalik qiluvchilardan alohida mas’uliyat talab qilinib, ularni sayr qildirish, tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish, noqulay qafaslarda saqlamaslik, qo‘pol munosabatda bo‘lmaslik kabi majburiyatlar yuklatilyapti. Bizdachi? Aholimiz yangi tug‘ilgan mushuk, kuchuk bolalarini qopga solib, shunchaki uyidan uzoqroq joyga yoki ariqlarga tashlab ketmoqda.
Birgina Toshkent shahrida har yili o‘n minglab hayvon ovlanadi. Dunyoning hech bir davlati bunchalik ko‘p hayvonlarni boshpanalarda saqlashga qodir emas. Ko‘chalarda bu darajada ko‘p boshpanasiz hayvonlarning paydo bo‘lishining sababi yuqoridagi qarorda belgilangan parvarishlash qoidalariga rioya qilmaslikdir.
Vazirlar Mahkamasining 202-sonli qarorining 4-ilovasida aholi punktlarida itlar va mushuklarni saqlash qoidalari belgilangan. Unda itlarni ro‘yxatdan o‘tkazish, vaksinatsiya qilish, veterinariya pasporti bo‘lishi kerakligi, ko‘p qavatli uyning alohida kvartirasida qo‘shnilarning roziligi bilan bittadan ortiq bo‘lmagan itni va bitta mushukni saqlashga ruxsat berilishi, alohida uyda itlarni saqlashga faqat bog‘langan holda, erkin sayr qildirishda – atrofi o‘ralgan hududda ajratilgan holda saqlashga yo‘l qo‘yilishi belgilangan.
Shuningdek, egalar it va mushuklarga jarohat yetkazish, ularni qarovsiz holda qoldirish, jismoniy va ma’naviy azob berish, atrofdagi odamlar va hayvonlarning xavfsizligini ta’minlaydigan zarur choralarni ko‘rish, itlarning qo‘shnilar tinchligini buzib tinimsiz vovillashiga yo‘l qo‘ymaslik choralarini ko‘rishga majbur. Ushbu qoidalarning bajarilishini ichki ishlar organlari nazorat qilishi kerak.
Ammo amalda ko‘rib turganimizdek, qoidalarga hech kim rioya qilmaydi, rioya qilishni hech kim nazorat qilmaydi ham. Kunduzi hayvonlarni quyoshdan himoyalangan, suv va oziq-ovqat bilan ta’minlangan xonada saqlash kerak. Ammo ko‘pchilik it, mushuklar o‘z ovqatini topib yeyishi kerak, deb hisoblashadi. Natijada harakat erkinligiga ega itlar ko‘payadi, buning ortidan boshpanasiz hayvonlar ham.
Oqibatlar bilan kurashishdan ko‘ra muammo paydo bo‘lishining oldini olish yaxshiroq. Biz qarovsiz hayvonlar paydo bo‘lishining oldini olishga e’tibor qaratishimiz kerak. Ba’zi mamlakatlarda uy hayvonini ko‘chaga tashlaganlik uchun jarima 10 000 yevrogacha jarima mavjud. Shuningdek, uy hayvon bolalarini internet orqali sotishga harakat qilish uchun ham jarima bor. Chunki biror kishi kimgadir kuchukcha sotmoqchi bo‘lsa, bu unga kerak emasligini anglatadi. Bu holda u sterilizatsiya haqida o‘ylashi, ular paydo bo‘lishining oldini olishi kerak edi. O‘zbekistonda esa bu haqda hech kim o‘ylab ko‘rmaydi, Shu yo‘lni tutmoqchi bo‘lganlar esa sifatsiz veterinariya xizmatlari muammosiga duch keladi. Bizning veterinariya xizmatlarimiz (xususiy veterinariya klinikalaridan tashqari) hayvonlarni himoya qilish bo‘yicha Yevropa konvensiyasi standartlariga muvofiq emas, hayvonlarni sterilizatsiya va kastratsiya qilish bo‘yicha malakali xodimlar yo‘q. Davlat veterinariya bo‘limlarining shifokorlari bunday operatsiyalarni behushlik yordamida, insoniy tarzda o‘tkazish usullari bilan tanish emas. Aholiga majburiy sterilizatsiya va kastratsiya zarurligi haqida ma’lumot berilmagan.
Shuningdek, universal, majburiy sterilizatsiya zarurati hozirda qonun hujjatlarida belgilanmagan. Natijada, ovlash xizmatlari orqali olib kelingan itlarning 99,9 foizi uy hayvonlari bo‘lib, ular umuman tajovuzkor emas. Shunday qilib, egalarining mas’uliyatsizligi tufayli hayvonlar dahshatli, og‘riqli o‘limga mahkum bo‘ladi. To‘g‘ri, boshpanaga tushganlar bundan mustasno. Ammo ularning soni juda kam. Bu erda ham ba’zi hayvonlar egasini sog‘inib, ovqat yeyishdan bosh tortgan holda o‘lishadi. Shu sababli, dunyodagi biron bir boshpana yaxshi sharoitlarni ta’minlay olmaydi, chunki ular hamroh hayvon, u uyga muhtoj va mutaxassislarning fikriga ko‘ra, uning ehtiyoji egasiga xizmat qilishdir.
“Hayot” volontyorlik guruhi faoliyati qanday?
– Anglaganimizdek, yuqorida sanab o‘tilgan kamchiliklar tuzatilsagina vaziyat yaxshilanishi mumkin. Biroq bugungi muammoli, achinarli davrda qarovsiz hayvonlarga yangi hayot berayotgan “Hayot” guruhida nechta volontyor bor? Boshpanalar qurish, hayvonlarni saqlash uchun mablag‘ qayerdan olinadi?
– Bizning nodavlat notijorat tashkilotimiz faoliyati Adliya vazirligi va Soliq inspeksiyasi tomonidan nazorat qilinadi. Doimiy homiylar yoki davlat yordami yo‘q. Hisobimizga tushgan barcha tushumlar “Click”, “Payme” va boshqa to‘lov tizimlari orqali g‘amxo‘r fuqarolardan tushgan xayriya mablag‘laridir. Faqat ana shu insonlar sharofati bilan biz minglab hayvonlarga g‘amxo‘rlik qilyapmiz.
Guruhimizda 50 ga yaqin ko‘ngillilar doimiy ravishda boshpanaga yordam berishadi. Ammo biz ko‘ngilli deb atay olmaydigan, ammo goh o‘zlari kelib, goh oziq-ovqat, dori-darmon bilan xayr-ehson qiladigan odamlar ham ko‘p. Biz uchun kichik, arzimas narsa yo‘q, har qanday yordam muhim. Pensionerlar ham, yoshlar ham yordam berishadi.
Bizning turli guruh va telegram kanallarimiz bor, ularda shaharda yo‘qolgan hayvonlarni qidirish ishlari olib boriladi. Juda ko‘p odamlar mashina urib ketilgan itlarga veterinariya yordami ko‘rsatishadi, ularni davolash uchun mablag‘ yig‘ishda yordam berishadi. Hayvonlar sog‘aygach ularga yangi egalar qidiramiz. Yaxshi odamlar tirik mavjudotlar azobiga befarq qolmasligini juda yaxshi anglaganman.
Biroq berahm, shafqatsiz yoki shunchaki bee’tibor insonlar ham ko‘p. Shuning uchun ekologik tarbiyani, hayvonlarga yaxshi munosabatda bo‘lishni bolalikdan o‘rgatib borish kerak. Volontyorlarimiz maktablarda “Mehribonlik saboqlari”ni ham olib boradilar. Biroq buning o‘ zi yetarli emas-da.
Qolaversa, ommaviy axborot vositalarida uysiz hayvonlar muammosi, uy hayvonlarini saqlash normalari va qoidalari to‘g‘risida deyarli to‘liq ma’lumot yo‘q. Bu masalalar ham jamoatchilik tomonidan keng muhokama qilinishi, ta’sirchan choralar ishlab chiqilishini istardik.
Shahruza SATTOROVA
suhbatlashdi. "Yoshlar ovozi" gazetasi muharriri.