Ўзбекистон Республикаси Маданий мерос агентлиги

Жорий йилнинг 28 апрель куни Маданий мерос агентлигини Давлат назорати бўлим бошлиғи Муҳиддин Мелиқулов томонидан “Маданий мерос агентлиги ҳузуридаги Илмий-эксперт кенгаши томонидан 2025 йилнинг биринчи чорагида кўриб чиқилган лойиҳалар” мавзусида брифинг ташкил этилди.

Маданий мерос агентлиги ҳузуридаги Илмий-эксперт кенгаши фаолияти Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 30 мартдаги “Моддий маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланишга оид айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида”ги 265 сон ҳамда 2021 йил 3 мартдаги “Моддий маданий мерос объектлари ва ЮНЕСКОнинг Умумжаҳон мероси рўйхатига киритилган ҳудудлар муҳофазасини кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 119 сон қарорлари асосида амалга оширилади. Санаб ўтилган қарорларга мувофиқ, моддий маданий мерос объектларининг аслийлигини сақлаш, уларнинг атроф-муҳитини муҳофаза қилиш ва ҳар қандай қайта қуриш ёки реконструкция ишлари белгиланган тартибда амалга оширилиши таъминланади.

2024 йил 20 майдаги “Ўзбекистон Республикаси Маданий мерос агентлигининг Илмий-эксперт кенгаши фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 295 сон қарори асосида Кенгаш таркиби янгиланди. Мазкур қарор билан Илмий-эксперт кенгашнинг мақоми ва функциялари белгилаб берилган, хусусан:

• моддий маданий мерос объектлари ва уларга туташ ҳудудларда амалга ошириладиган лойиҳаларни кўриб чиқиш;

• тарихий муҳит ва архитектура яхлитлигини сақлаш бўйича хулосалар бериш;

• илмий тадқиқотлар, таъмирлаш ва реконструкция ишлари устидан қатъий илмий назоратни таъминлаш.

Илмий-эксперт кенгаши ўз фаолиятини моддий маданий мерос объектларининг ўзгармас тарихий хусусиятлари ва уларга туташ ҳудудларнинг муҳофаза қоидаларига қатъий риоя қилган ҳолда ташкил этади. Таъмирлаш-тиклаш, реконструкция, янги қурилиш ва хўжалик фаолияти билан боғлиқ лойиҳаларнинг барчаси белгиланган тартиб асосида кўриб чиқилади.

Бугунги кунда моддий маданий мерос объектларига тегишли ҳар бир лойиҳа кенгаш аъзолари томонидан ҳуқуқий ва илмий ёндашув асосида, юқори масъулият билан кўриб чиқилмоқда. 2025 йилнинг январ-март ойлари давомида Илмий-эксперт кенгаши 5 та йиғилиш ўтказди. Ушбу йиғилишларда юридик ва жисмоний шахслар томонидан тақдим этилган жами 439 та лойиҳа ҳужжатлари комплекс равишда кўриб чиқилди. Лойиҳалар асосан тарихий обидаларни таъмирлаш, ёритиш, қўшимча қурилишларни амалга ошириш, таъмирлаш-тиклаш, муҳандислик коммуникацияларини ўтказиш, маданий мерос объектлари муҳофаза ҳудудларида амалга ошириладиган қурилишлар каби ишлар билан боғлиқ бўлди. Барча мурожаатлар юзасидан тегишли хулосалар чиқарилиб, мурожаатчиларга расмий жавоб хатлари юборилди.

Лойиҳаларни кўриб чиқиш жараёнида маданий мерос объектининг тарихий-қурилиш ҳужжатлари ва асл қиёфаси асос қилиб олинди, қурилиш, таъмирлаш ва инжиниринг ишлари замонавий талабларга жавоб бериши, бироқ моддий меросга зарар етказмаслиги шарт қилиб қўйилди. Лойиҳаларнинг ижтимоий, иқтисодий ва сайёҳлик аҳамияти ҳам инобатга олинди. Лойиҳалардан 69 таси маъқулланган бўлса, 197 тасига шартли равишда розилик берилди. Шунингдек, кўпгина лойиҳаларда тарихий объектлар ҳақидаги маълумотлар тўлиқ ва асосли бўлмаганлиги, меъморлик ечимлари ва қурилиш деталлари етарлича аниқ ишлаб чиқилмаганлиги, жойлардаги маҳаллий органлар билан ҳамкорликда ишлашда етарли мувофиқлаштириш мавжуд эмаслиги сабабли тақдим этилган 439 та лойиҳанинг 173 тасига рад жавоби берилди.

Вилоятлар кесимида оладиган бўлсак:

• Самарқанд вилояти барча ҳудудлар ичида энг кўп лойиҳа тақдим этган - 250 та. Мазкур кўрсаткич умумий лойиҳаларнинг 57% ни ташкил этади. Бу вилоятдаги бой тарихий меросга бўлган эҳтиёж ва лойиҳалаштириш фаоллигини кўрсатади.

• Бухоро вилояти томонидан 73 та ва Хоразмдан 5та лойиҳа тақдим этилди. Тошкент шаҳри ҳам фаол ҳудудлардан бўлиб, тарихий обидалар ва уларнинг муҳофаза ҳудудларига оид лойиҳалар сони 34 тани ташкил этди.

• Жиззах, Сирдарё ва Сурхондарё вилоятларидан лойиҳалар келиб тушмади.

Барча йиғилишларда тегишли соҳаларда фаолият юритаётган мутахассислар, тарихчи олимлар, меъморлар ва давлат органлари вакиллари иштирок этди. Лойиҳалар ҳар томонлама – меъморий, ҳуқуқий ва маданий нуқтаи назардан атрофлича чуқур таҳлил қилиниб, тарихий муҳит ва объектнинг асл қиёфасига таъсир этмаслиги асосий мезон сифатида белгиланди.

Илмий-эксперт кенгаши 2025 йилнинг иккинчи чорагида ҳам ушбу йўналишдаги ишларни давом эттиради. Асосий кўзланган мақсад моддий маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш, уларни эҳтиёткорлик билан пухта тиклаш ва ҳар қандай реконструкция жараёнида миллий меросни асраш тамойилларига қатъий амал қилишдан иборатдир.