Surxondaryo viloyati Termiz tumani hokimligi

O‘zbekistonda voyaga yetmaganlar huquqlarini himoya qilish, ular tomonidan sodir etiladigan huquqbuzarliklarning oldini olish to‘g‘risidagi qonunlar qabul qilinganligi bolalarni ijtimoiy va huquqiy himoya qilish samaradorligini oshirish, yosh avlodni milliy va umuminsoniy qadriyatlar hamda vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash borasida muhim qadamlardan biri hisoblanadi.

Yuridik adabiyotlarda voyaga yetmaganlarning ma’muriy huquqbuzarligi uchun javobgarligi bilan bog‘liq mavzular juda dolzarb mavzular hisoblanadi hamda mazkur yo‘nalishni o‘rganish muammolar yetarlicha ekanligini ko‘rsatmoqda. Ushbu mavzuning dolzarbligi birinchi galda voyaga yetmagan shaxslarning o‘ziga xos xususiyatlari va huquqiy maqomi bilan belgilanadi. Voyaga yetmaganlar alohida toifadagi shaxs sifatida ma’muriy qonunchilikda alohida huquqiy maqomga egadir. Ushbu toifa shaxslar boshqalardan bir qator imtiyozlarga egaligi bilan ajralib turadi.

Voyaga yetmagan shaxs o‘zi kim?

Voyaga yetmagan shaxs deganda 18 yoshga to‘lmagan shaxslar tushuniladi. Ma’muriy javobgarlik qonunchiligiga binoan voyaga yetmaganlar ikki turga bo‘linadi: ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lgan 16 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmaganlar va ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lmagan 16 yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmaganlar. Har ikki holatda ham voyaga yetmaganlarning ota-onalari yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar ular tomonidan voyaga yetmagan bolalarni tarbiyalash va ularga ta’lim berish borasidagi majburiyatlarni bajarmaslik, shu jumladan voyaga yetmagan bolalarning ma’muriy huquqbuzarlik sodir etishiga olib kelishi ma’muriy huquqbuzarligini sodir etganliklari uchun javobgar bo‘ladilar.

Ma’muriy javobgarlikka tortilish yoshi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 13-moddasida 16 yosh deb belgilangan. Bundan tushunishimiz lozimki, ma’muriy huquqbuzarlikni ko‘rib chiqayotgan mansabdor shaxs ma’muriy huquqbuzarlik sodir etgan shaxs aynan 16 yoshga to‘lgan-to‘lmaganligini isbotlashi lozim, aks holda, ya’ni shaxs 16 yoshga to‘lmagan hollarda ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlarni yuritishni boshlash mumkin emas, boshlangan ish esa tugatilishi lozim.

Voyaga yetmaganlarning ma’muriy huquqbuzarligi uchun jazo Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks va boshqa normativ hujjatlarda belgilab qo‘yilgan doirada va tartibda qo‘llaniladi hamda bu toifa shaxslarga jazo qo‘llash chog‘ida sodir etilgan huquqbuzarlik xususiyati va huquqbuzarning shaxsi inobatga olinadi hamda uning o‘zi esa aynan voyaga yetmagan shaxs bo‘lganligi uchun ham uning harakati javobgarlikni yengillashtiruvchi holat bo‘ladi. Agar voyaga yetmagan shaxs boshqa shaxslar tomonidan huquqbuzarlik sodir etishga jalb etilsa, aybdor shaxsning harakati og‘irlashtiruvchi holat sifatida baholanadi (MJtKning 32-moddasi).

Voyaga yetmagan shaxslarning qonuniy vakillari omonidan yetarlicha nazorat qilinmasligi, atrofdagilar va jamoatchilikning e’tiborsizligi ham ularda huquqbuzarlik sodir etishlariga sabab bo‘lishi mumkin. Mazkur sohada sodir etilayotgan huquqbuzarliklarni yashirish, jamoatchilik tomonidan o‘z xoliga tashlab qo‘yish yoki ularni jamoadan uzr so‘rash orqali untilishi kabi salbiy oqibatlar yoshlar ongida sodir etilgan huquqbuzarlik uchun javobgarlik keltirib chiqarmaslik to‘g‘risida noto‘g‘ri tushunchaning rivojlanishiga olib keladi. Shuning uchun voyaga yetmaganlar o‘rtasida sodir etilayotgan har bir huquqbuzarliklarining oqibatlari va uni profilaktika qilish muhim ahamiyat kasb etadi.

O‘zbekiston Respublikasining 2010 yil 29 sentabrida “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi O‘RQ-263-sonli Qonuni qabul qilindi. Qonunning asosiy maqsadi etib, voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi — voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi, qarovsizligiga, ular tomonidan huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etilishiga imkon beradigan sabablar va shart-sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etishga qaratilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 14-moddasida ma’muriy huquqbuzarlik sodir etgan o‘n olti yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan shaxslarga nisbatan Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar to‘g‘risidagi nizomda nazarda tutilgan choralar qo‘llanilishi belgilangan.

Voyaga yetmaganlarning huquqbuzarliklari, o‘z navbatida, ularning ijtimoiy muhiti, tarbiya, ta’lim va psixologiyasidan kelib chiqib, ularning kelajak hayotiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bundan tashqari, oila me’yorlari va qadriyatlarining deformatsiyasi vaziyatni yanada og‘irlashtiradi.