Экофаол ходим
Соғлиқни сақлаш вазирлигининг расмий веб-сайтида "Экофаол ходим" бўлими очилди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025-йил 15-май кунида "2030 йилгача бўлган даврда аҳолининг экологик маданиятини юксалтириш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида" 184-сонли қарорига асосан Соғлиқни сақлаш вазирлигининг расмий веб-сайтида "Экофаол ходим" бўлимини очиш тиббиёт ходимлари ва аҳоли ўртасида экологик маданиятни ошириш, соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш ва фаолиятимизда экологик йўналишни кучайтириш учун муҳим қадам бўлади.
Бўлимнинг мақсад ва вазифалари:
- Мақсади: Аҳоли ва соғлиқни сақлаш тизими ходимлари орасида экологик онг ва маданиятни ошириш, соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш, атроф-муҳит муҳофазасига ҳисса қўшиш ва экологик хавфсизликни таъминлаш.
- Вазифалари:
- Экологик соғлиқни сақлаш бўйича долзарб маълумотларни тақдим этиш.
- Аҳоли ва тиббиёт ходимлари учун экологик таълим ва тарғибот материалларини жойлаштириш.
- Экологик ташаббуслар ва лойиҳалар ҳақида хабардор қилиш.
- Экологик муаммоларга ечим топишда жамоатчиликни жалб қилиш.
- Соғлиқни сақлаш муассасаларининг экологик фаолиятини ёритиш.
- "Соғлом муҳит - соғлом ҳаёт" (Аҳоли учун)
- Сув, ҳаво, тупроқ сифати ва соғлиқ: Тоза ичимлик сувининг аҳамияти, ҳаво ифлосланишининг олдини олиш, тупроқнинг инсон саломатлигига таъсири.
- Маиший чиқиндиларни бошқариш: Чиқиндиларни саралаш, қайта ишлаш ва утилизация қилиш бўйича тавсиялар.
- Энергия тежаш: Ҳовли ва уй шароитида энергия тежаш бўйича оддий маслаҳатлар.
- Табиатга дўстона турмуш тарзи: Эко-сумкалардан фойдаланиш, пластикдан воз кечиш, дарахт экиш каби ташаббуслар.
- Яшил мактаблар/боғчалар: Болалар учун экологик тарбия материаллари.
- "Тиббиёт муассасаларида экологик ташаббуслар" (Тиббиёт ходимлари учун)
- Тиббий чиқиндиларни бошқариш: Хавфли тиббий чиқиндиларни тўғри йиғиш, сақлаш ва утилизация қилиш қоидалари.
- Энергия самарадорлиги: Касалхоналарда энергия тежаш ва қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш.
- Сувдан оқилона фойдаланиш: Тиббиёт муассасаларида сув истеъмолини камайтириш чоралари.
- Яшил харид: Экологик тоза ва хавфсиз маҳсулотларни харид қилиш.
- Ходимларни ўқитиш: Экологик хавфсизлик ва соғлом муҳит яратиш бўйича ходимлар учун тренинглар ва семинарлар.
- "Экологик лойиҳалар ва ташаббуслар"
- Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан амалга оширилаётган ёки қўллаб-қувватланаётган экологик лойиҳалар ҳақида маълумот.
- Ҳудудлардаги тиббиёт муассасаларининг экологик ташаббуслари (масалан, "яшил шифохона", "эко-клиника" лойиҳалари).
Экофаол ходим қандай бўлиши керак?
Экофаол ходим деганда, иш жойида ва шахсий ҳаётида атроф-муҳитни муҳофаза қилишга фаол ҳисса қўшадиган, экологик онгли ва масъулиятли шахс тушунилади.
Унинг асосий хусусиятлари қуйидагилардан иборат бўлиши керак:
Экологик билим ва хабардорлик
• Экологик муаммолардан хабардорлик: Глобал ва маҳаллий экологик муаммолар (иқлим ўзгариши, сув танқислиги, ифлосланиш, биологик хилма-хилликнинг йўқолиши ва б.қ.) ҳақида етарли билимга эга бўлиши керак.
• Қонунчилик ва стандартларни билиш: Атроф-муҳитни муҳофаза қилишга оид қонунчилик, меъёрлар ва корпоратив стандартлардан хабардор бўлиши лозим.
Амалий ҳаракатлар ва ташаббускорлик
• Ресурсларни тежаш: Энергия, сув ва бошқа ресурсларни тежамкорлик билан ишлатишга интилиш. Масалан, чироқларни ўчириш, оқиб турган сувни тўхтатиш.
• Чиқиндиларни саралаш ва қайта ишлаш: Чиқиндиларни тўғри саралаш тизимларини қўллаш ва қайта ишлашга ёрдам бериш.
• Кам чиқиндили турмуш тарзи: Бир марталик пластикдан воз кечиш, кўп марта ишлатиладиган буюмлардан фойдаланиш (масалан, сумка, кружка).
• Яшил ташаббусларда иштирок этиш: Компаниянинг экологик лойиҳаларида, кўнгилли акцияларида фаол қатнашиш, янги ғояларни таклиф қилиш.
Экологик маданият ва тарғибот
• Намуна бўлиш: Ўз шахсий хатти-ҳаракатлари билан бошқаларга намуна бўлиш.
• Бошқаларни руҳлантириш: Ҳамкасбларини ва атрофидагиларни экологик тоза ҳаёт тарзига ва атроф-муҳитни муҳофаза қилишга ундаш.
• Ахборотни тарқатиш: Экологик муаммолар ва уларни ҳал қилиш йўллари ҳақида маълумотларни тарқатиш.
• Танқидий фикрлаш: Иш жараёнларида ёки шахсий ҳаётда атроф-муҳитга зарар етказувчи ҳолатларни аниқлаш ва уларни яхшилаш бўйича таклифлар бериш.
Экологик маданиятни юксалтиришга нималар киради:
Экологик маданиятни юксалтириш — бу жамиятнинг ҳар бир аъзосида атроф-муҳитга нисбатан онгли, масъулиятли ва ғамхўр муносабатни шакллантиришга қаратилган кенг қамровли жараён. Бу нафақат билим олиш, балки шахсий қадриятлар, хатти-ҳаракатлар ва жамиятдаги ўзаро муносабатларни ўз ичига олади.
Экологик маданиятнинг асосий йўналишлари:
1. Экологик билим ва саводхонлик:
• Экологик муаммолар ҳақида чуқур билим: Иқлим ўзгариши, сув танқислиги, ҳаво ифлосланиши, биологик хилма-хилликнинг йўқолиши каби глобал ва маҳаллий экологик муаммоларнинг моҳияти, сабаблари ва оқибатларини тушуниш.
• Табиат қонунларини билиш: Экотизимларнинг қандай ишлаши, табиий ресурсларнинг чекланганлиги ва инсон фаолиятининг уларга таъсирини англаш.
• Барқарор ривожланиш тамойиллари: Ресурслардан оқилона фойдаланиш, чиқиндиларни камайтириш, қайта ишлаш ва энергия тежаш бўйича билимларга эга бўлиш.
2. Экологик тарбия ва таълим:
• Оилавий тарбия: Экологик маданиятнинг асослари оиладан, болаликдан шаклланади. Ота-оналар болаларга табиатни севишни, уни асрашни, ресурсларга эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлишни ўргатиши керак.
• Таълим муассасаларидаги экологик таълим: Боғча, мактаб, коллеж ва олий таълим муассасаларида экология фанларини чуқур ўқитиш, амалий машғулотлар ўтказиш. Дарсликларга экологик мавзуларни киритиш.
• Узлуксиз таълим: Аҳолининг барча қатламлари учун экологик мавзуларда семинарлар, тренинглар, ўқув курслари ташкил этиш.
3. Амалий ҳаракатлар ва масъулият:
• Ресурсларни тежаш: Энергия, сув, қоғоз ва бошқа ресурсларни кундалик ҳаётда ва иш жойида тежаш.
• Чиқиндиларни бошқариш: Чиқиндиларни саралаш (пластик, қоғоз, шиша ва ҳоказо), қайта ишлашга топшириш, чиқиндилар ҳажмини камайтириш (масалан, кўп марта ишлатиладиган сумкалардан фойдаланиш).
• Экологик тоза маҳсулотларни танлаш: Атроф-муҳитга кам зарар етказадиган, экологик сертификатга эга маҳсулотларни сотиб олиш.
• Яшил маконларни яратиш ва асраш: Дарахт экиш, боғлар ва хиёбонларни ободонлаштиришда иштирок этиш, мавжуд яшил ҳудудларни асраб-авайлаш.
• Экологик акцияларда иштирок этиш: Тозалаш акциялари, кўнгилли лойиҳалар ва экологик тадбирларда фаол қатнашиш.
Экологик маданиятни юксалтириш: кенг қамровли ёндашув
Экологик маданият — бу инсоннинг атроф-муҳитга онгли ва масъулиятли муносабати, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш, экологик муаммоларни англаш ва уларни ҳал этишга ҳисса қўшишга қаратилган билим, кўникма ва қадриятлар тизимидир. Замонавий дунёда экологик муаммолар глобал миқёсга етган бир пайтда, экологик маданиятни юксалтириш ҳар қачонгидан ҳам муҳим аҳамият касб этмоқда. Бу нафақат давлат ва жамоат ташкилотларининг, балки ҳар бир фуқаронинг масъулиятидир.
Экологик маданиятнинг асосий йўналишлари
Экологик маданиятни юксалтириш бир нечта ўзаро боғлиқ йўналишларни ўз ичига олади:
• Экологик таълим ва тарбия: Бу йўналиш инсонларга болаликдан бошлаб атроф-муҳит ҳақида билим бериш, уларда табиатга меҳр уйғотиш ва экологик масъулиятни шакллантиришни назарда тутади.
Мактабгача таълим муассасаларида: Болаларга табиатга эҳтиёткорона муносабатда бўлиш, чиқиндиларни саралаш каби оддий қоидалар ўргатилади.
Умумтаълим мактабларида: Биология, география, кимё фанлари орқали экологик билимлар чуқурлаштирилади, экологик тўгараклар ташкил этилади.
Олий таълим муассасаларида: Экология, атроф-муҳит муҳофазаси бўйича махсус мутахассислар тайёрланади, барча мутахассислик йўналишлари бўйича экологик билимлар берилади.
Аҳоли ўртасида: Оммавий ахборот воситалари, ижтимоий тармоқлар, турли акциялар ва тадбирлар орқали экологик тарғибот-ташвиқот ишлари олиб борилади.
• Экологик билимларни ошириш: Бу аҳолининг атроф-муҳит муаммолари, уларнинг сабаблари ва оқибатлари ҳақидаги хабардорлигини оширишни англатади.
Илмий-оммабоп адабиётлар: Экологияга оид китоблар, журналлар, мақолаларни тарғиб қилиш.
Ҳужжатли фильмлар ва кўрсатувлар: Экологик муаммоларни ёритувчи дастурларни эфирга узатиш.
Очиқ маърузалар ва семинарлар: Мутахассислар иштирокида экологик мавзуларда тадбирлар ўтказиш.
• Экологик онг ва дунёқарашни шакллантириш: Инсонларда табиатга нисбатан фалсафий, ахлоқий ва этик қарашларни ривожлантириш, уларни табиатнинг бир қисми сифатида англашга ундаш.
Қадриятларни ўзгартириш: Моддий бойликлардан кўра, табиий муҳит ва соғлом турмуш тарзи қадриятларини устун қўйиш.
Масъулият ҳиссини ошириш: Ҳар бир инсоннинг экологик муаммоларни ҳал этишдаги шахсий масъулиятини англатиш.
Фаол фуқаролик позицияси: Аҳолини экологик ташаббусларда иштирок этишга ундаш.
• Амалий экологик фаолият: Экологик маданиятни юксалтириш нафақат билим ва онг даражасида, балки амалий ҳаракатларда ҳам намоён бўлиши керак.
Ресурсларни тежаш: Сув, электр энергияси, газ каби ресурслардан оқилона фойдаланиш.
Чиқиндиларни саралаш ва қайта ишлаш: Маиший чиқиндиларни алоҳида йиғиш ва уларни қайта ишлаш имкониятларидан фойдаланиш.
Атроф-муҳитни ободонлаштириш: Дарахт экиш, аҳоли пунктларини тозалаш акцияларида иштирок этиш.
Кам углеродли турмуш тарзи: Жамоат транспортидан фойдаланиш, велосипедда юриш, энергия тежовчи техникалардан фойдаланиш.
Экологик маданиятни юксалтиришнинг аҳамияти
Экологик маданиятни юксалтириш қуйидагилар учун муҳимдир:
• Табиий ресурсларни асраш: Сув, ер, ўрмонлар, ҳайвонот дунёси каби қимматли ресурсларни келажак авлодлар учун сақлаб қолиш.
• Экологик хавфсизликни таъминлаш: Атроф-муҳит ифлосланишининг олдини олиш, инсон саломатлигига зарарли таъсирларни камайтириш.
• Барқарор ривожланишга эришиш: Иқтисодий ривожланишни экологик мувозанат билан уйғунлаштириш.
• Аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш: Тоза ҳаво, сув ва соғлом озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш.
• Жамиятда экологик маъсулиятни ошириш: Ҳар бир фуқаронинг атроф-муҳитни муҳофаза қилишга ҳисса қўшишини рағбатлантириш.
Экологик маданиятни юксалтириш учун яна қандай амалий чора-тадбирлар керак?
• Маҳаллий даражада экологик лойиҳаларни қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантириш:
"Эко-маҳалла" дастурлари: Ҳар бир маҳаллада атроф-муҳитни тозалаш, кўкаламзорлаштириш, чиқиндиларни саралаш ва қайта ишлаш бўйича маҳаллий аҳолини жалб қилган ҳолда мунтазам лойиҳаларни амалга ошириш. Энг намунали маҳаллаларга грантлар ва мукофотлар ажратиш.
Жамоатчилик экологик назоратини кучайтириш: Маҳалла фуқаролар йиғинлари ҳузурида экологик гуруҳлар тузиш ва уларга атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, табиатни ифлослантириш ҳолатларини аниқлаш ва тегишли идораларга етказиш ваколатларини бериш.
• Чиқиндиларни бошқариш тизимини такомиллаштириш:
Замонавий чиқиндиларни қайта ишлаш технологияларини жорий этиш: Хорижий тажрибани ўрганган ҳолда, пластик, қоғоз, шиша ва органик чиқиндиларни қайта ишлаш бўйича самарали заводлар ва корхоналарни қуришга инвестицияларни жалб қилиш.
"Ноль чиқинди" концепциясини тарғиб қилиш: Аҳоли орасида чиқинди ҳосил қилишни камайтириш, нарсалардан қайта-қайта фойдаланиш ва уларни қайта ишлаш ғояларини кенг ёйиш. Масалан, бир марталик пластик идишлардан воз кечиш, халта ўрнига кўп марта ишлатиладиган сумкалардан фойдаланиш.
• Экологик туризм ва барқарор табиатдан фойдаланишни ривожлантириш:
Экотуризм йўналишларини кенгайтириш: Ўзбекистоннинг бой табиати ва биохилма-хиллигини асраган ҳолда, экотуризмни ривожлантиришга эътибор қаратиш. Бу орқали маҳаллий аҳоли учун қўшимча даромад манбаларини яратиш ва уларда табиатни асрашга нисбатан масъулият ҳиссини кучайтириш.
Табиатни муҳофаза қилиш ҳудудларини кенгайтириш ва мустаҳкамлаш: Қўриқхоналар, миллий боғлар ва буюртмахоналарнинг фаолиятини янада яхшилаш, уларнинг ҳудудларини кенгайтириш ва биохилма-хилликни сақлаб қолиш бўйича халқаро ҳамкорликни йўлга қўйиш.
• Сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш маданиятини шакллантириш:
Сув тежовчи технологияларни оммалаштириш: Қишлоқ хўжалигида томчилатиб суғориш, саноатда сувдан қайта фойдаланиш тизимларини жорий этишни рағбатлантириш.
Аҳоли орасида сувга эҳтиёткорона муносабатда бўлиш тарғиботини кучайтириш: Сув танқислиги муаммосининг долзарблигини тушунтириш, ҳар бир томчи сувнинг қадрига етишга ўргатиш.
• "Яшил" иқтисодиёт тамойилларини кенг жорий этиш:
Қайта тикланувчи энергия манбаларига ўтишни жадаллаштириш: Қуёш ва шамол энергиясидан фойдаланишни рағбатлантириш, бу соҳага инвестицияларни жалб қилиш.
"Яшил" бизнесни қўллаб-қувватлаш: Экологик тоза маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи, энергия тежовчи технологияларни қўлловчи корхоналар учун имтиёзлар яратиш.
