Бухоро давлат университети — 94 ёшда
2024-09-09 19:05:00 / Янгиликлар
Мустақиллигимизнинг биринчи кунлариданоқ илм маскани равнақига эътибор қаратилди. Бу борада 1992 йилнинг 28 февралида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “1992 йилнинг 15 мартидан Ф.Хўжаев номли давлат педагогика институти негизида Бухоро давлат дорилфунуни очилиши ҳақида”ги Фармони қабул қилинганини мамнуният билан таъкидлаш лозим. Бухоро давлат университети қачон ташкил топган деган саволга жавоб топиш учун эса қатор тарихий ҳужжатларга мурожаат қилиш лозим.
Бухоро округ маориф бўлими бошлиғининг ЎзССР Маориф халқ комиссариати (Наркомпрос)га ёзган маълумотига қараганда, Маданият ва маориф коллегияси йиғилишида 1930 йил 14 апрелда Маориф ХКС режаси бўйича давлат бюджети ҳисобидан Бухоро округида олий педагогика институти ва 6 та техникум: тўқимачилик, ипакчилик, медицина, тожик педагогика техникуми, зоотехникум ва пахтачилик техникуми очилиши ҳақида қарор қабул қилинган.
Шу каби ҳужжатлардан аён бўлишича, Бухоро олий педагогика институтига 1930 йилнинг кузида 105 қабул режаси ўрнига 70 нафар талаба қабул қилинганлиги қайд этилган. ЎзССР Марказий ижроия қўмитасининг 1930 йил 17 июлдаги йиғилишида ЎзССР Маориф ХКС 1929-1930 ўқув йили якунлари ва 1930-1931 ўқув йилига тайёргарлик ишлари ҳақида Боту маъруза қилган. Унга кўра, Бухоро олийгоҳи дастлаб мактаб ўқитувчилари тайёрлашга ихтисослашган ва ижтимоий-адабий, биология бўлимларидан иборат бўлган.
Шуниси диққатга сазоворки, олийгоҳ таркиб топишига оид муҳим ҳужжат университетнинг 85 йиллиги арафасида олиб борилган изланишлар натижасида унинг биринчи директори Каримжон Ваҳобовнинг шахсий фонди жамланган давлат бадиий меъморчилик музей – қўриқхонаси тасарруфидаги Бухоро тасвирий санъат музейидан топилди. Бу ҳужжатнинг қиммати шундаки, унда олийгоҳ ташкил этилган кун – 1930 йил 9 сентябрь санаси қайд этилган. Шунинг учун 9 сентябрни Бухоро давлат университети ташкил топган кун деб нишонланса, мақсадга мувофиқдир. Ҳужжатлар остидаги муҳрларда институтнинг асл номи Бухоро Олий педагогика институти (Бухарский высший педагогический институт) деб қайд этилган.
Бундан ташқари, Давлат бадиий меъморчилик музей – қўриқхонаси тасарруфидаги Бухоро тасвирий санъат музейидан Бухоро Олий педагогика институтининг биринчи директори Каримжон Ваҳобовнинг шахсий фонди экспонатлари орасидан 1930 йил 7 ноябрь куни мазкур олийгоҳнинг тантанали очилиш куни тасвирга туширилган сурат ҳам топилди.
Суратда олдин Бухоро округи маориф бўлимининг бошлиғи лавозимида фаолият кўрсатган, олийгоҳни ташкил этишда жонбозлик кўрсатган, 1930 йилда Бухоро олий педагогика институтининг биринчи директори этиб тайинланган Каримжон Ваҳобов ҳам бор.
Бухоро олий педагогика институтига 1930 йил кузида жами 64 та талаба, шундан 49 нафар йигит ва 15 нафар қиз талабаликка қабул қилинган бўлиб, ўқиш муддати 3 йил бўлган. 1933 йили Бухоро Олий педагогика институтини 35 нафар ёш мутахассис педагог тугатган.
Бухоро олий педагогика институтида дастлаб Дмитриев, Кожин, Каменко, Шарифзода, Руднянский, Раҳимий, Саид-Аҳмадий, Ситников каби профессор-ўқитувчилар талабаларга сабоқ беришган. Институтнинг кечки курслари Бухоро ва Когонда ташкил этилган. 1932 йил охирларига келиб Бухоро Олий педагогика институтида 7 та: химия; биология; физика; математика;тарих; иқтисодиёт; адабиёт каби янги бўлимлар ташкил этилган. Олийгоҳ ҳузурида икки йиллик филиал – Хоразм педагог кадрлар тайёрлаш институти фаолият кўрсатган бўлиб, унга корақолпоқлик талабалар ҳам ўқишга қабул қилинган. 1933 йилга келиб институт талабалари сони 211 нафарга етган.
Бухоро давлат университетининг дастлабки номларига ҳам тўхталсак, 1930 йилда Бухоро Олий педагогика институти деб аталган бўлса, 1931 йилдан Файзулла Хўжаев номидаги Бухоро Олий педагогика институти, 1933 йилдан Файзулла Хўжаев номидаги Бухоро Давлат педагогика институти, 1937 йилдан Серго Оржоникидзе номидаги Бухоро Давлат педагогика институти, 1938 йилдан 1954 йилгача Серго Оржоникидзе номидаги Бухоро Давлат педагогика ва ўқитувчилар бирлашган институти деб юритилган. 1981 йилдан С.Орджоникидзе номидаги “Ҳурмат белгиси” орденли Бухоро давлат педагогика институти, 1990 йилдан Файзулла Хўжаев номидаги Бухоро Олий педагогика институти ва 1992 йил 15 мартидан Бухоро давлат дорилфунуни (университети) деб аталган.
Азалшоҳ ҲАМРОЕВ,
Ўзбекистон Тарихчилар жамияти Бухоро бўлими раиси, доцент