Сурхондарё вилояти Узун тумани ҳокимлиги

Бугунги кунда жаҳон миқёсида вояга етмаганлар (ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар) ўртасида жиноятчиликнинг ошиб бориши катта хавотир уйғотмоқда. Ўзбекистонда ҳам бу масалага давлат ва жамият томонидан жиддий эътибор қаратилаяпти. Аммо шунга қарамасдан, айрим ёшлар турли сабабларга кўра ноқонуний ҳаракатларга қўл ураётгани қайд этилмоқда. Бу ҳолат нафақат уларнинг келажагини, балки бутун жамиятнинг барқарорлиги ва хавфсизлигини таҳдид остига қўяди.

Вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар кўпинча оғир ёки ўртача оғирликда бўлиб, улар орасида ўғирлик, бефарқлик, қўполлик, жамоат тартибини бузиш, гиёҳванд моддаларни қонунийсиз айлантириш, ҳатто зўравонлик билан боғлиқ ҳолатлар ҳам мавжуд. Қуйида ушбу ҳолатларнинг асосий сабаблари таҳлил қилинади ва уларни бартараф этиш йўллари таклиф этилади.

 

Асосий қисм

1. Оилавий муҳит ва тарбия муаммолари

Оила — ёш инсоннинг шахсий шаклланишида энг асосий муҳит ҳисобланади. Оиладаги муҳит қандай бўлса, бола ҳам шундай тарбияни олади. Агар оилада:

• ота-оналар ўртасида доимий жанжаллар бўлса,
• оиладаги катталар спиртли ичимликлар истеъмол қилса ёки гиёҳвандлик билан шуғулланса,
• бола иштиёқ билан эшитадиган маслаҳат, меҳр ва эътибор етмай қолса,

бу ҳолат унинг руҳий ва ахлоқий ривожланишига жиддий таъсир кўрсатади. Натижада ёш бола кўча муҳитига мойиллашади, ўз “авторитет”ини улиб чиқиш мақсадида жиноятга қўл уради.

2. Таълимдан четлашиш ва мактабдан узоқлашиш

Аксарият ҳолларда жиноят содир этган вояга етмаганлар таълим муассасаларидан узоқлашган, мактабга номуназзам борган ёки бутунлай ташлаб кетган ёшлардир. Таълим тизимидан четлашган болалар кўпроқ кўча муҳитига аралашиб, банд бўлмаган вақтларини ҳар хил салбий таъсирларга очиқ ҳолда ўтказишади. Улар ёмон компанияга қўшилиш орқали “қаҳрамонлик” қилиб кўришни истайди.

3. Интернет ва оммавий ахборот воситалари таъсири

Ахборот технологиялари тараққиёти билан бирга, ёшлар ижтимоий тармоқларда кўп вақт ўтказмоқда. Интернетдаги баъзи видеолар, филмлар, мусиқалар, ўйинлар ва “тренд”лар:

• зўравонликни тарғиб қилиш,
• қонуний меъёрларга қарши чиқишни “кўркам” кўрсатиш,
• қалбаки “қаҳрамонлик” идеалларини сингдириш

орқали ёш онгли инсоннинг руҳиятини шакллантириб, уларни жиноятга мойил қилиб қўяди. Аксарият ҳолларда “лайк” ва “фолловер” ортида интернетда ноқонуний ҳаракатларни амалга ошириш ҳолатлари кузатилаётир.

4. Жамиятдаги иқтисодий қийинчиликлар ва ишсизлик

Оилалардаги моддий етишмовчилик ёшларни эрта ёшдан пул топишга ундайди. Айрим ҳолларда улар пул топиш учун ноқонуний йўлларни танлашади:

• ўғирлик қилиш,
• фирибгарлик билан шуғулланиш,
• қимор ўйинларига берилиш,
• наркобизнесга аралашиш

буларнинг барчаси вояга етмаганлар ўртасида жиноятчиликнинг ортишига туртки бўлади. Моддий таъминланмаган оилаларда болаларга таълим, маданият ва соғлом ҳаёт учун шарт-шароитлар етарлича бўлмайди.

5. Назорацизлик ва жавобгарлик ҳиссининг шаклланмаганлиги

Айрим ёшлар ўз қилмишлари учун жавоб бериш зарурлигини англамайди. Бунинг сабаби:

• ота-оналар томонидан етарлича назоратнинг бўлмаслиги,
• мактабларда тарбиявий ишларга эътиборсизлик,
• ҳуқуқбузарлик содир этган ёшларга нисбатан жазо чораларининг самарасизлиги

бола онгида “барибир жазо берилмайди”, “ҳаммаси жим-жит ўтиб кетади” деган фикрни шакллантиради. Шунинг учун ҳам ҳуқуқий саводхонлик даражасини ошириш муҳим аҳамиятга эга.

 

Жиноятчиликни камайтириш йўллари

 

Вояга етмаганлар ўртасидаги жиноятчиликни камайтириш учун қуйидаги чора-тадбирлар самарали бўлиши мумкин:

1. Оилавий тарбияни мустаҳкамлаш

• Ота-оналарга бола тарбияси, руҳияти, ҳуқуқий билимлар бўйича семинар-тренинглар ўтказиш.
• Меҳр ва эътибор асосида бола билан мулоқотни кучайтириш.
• Оилаларни ижтимоий ва моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш.

2. Таълим тизимини самарали йўлга қўйиш

• Мактаб ва коллежларда тарбиявий ишлар самарасини ошириш.
• Қийин тартибли болалар билан алоҳида ишлаш.
• Қизиқишлар ва қобилиятлар бўйича тўгараклар, спорт секциялари ташкил этиш.

3. Интернетни назорат қилиш ва ахборот маданиятини ошириш

• Болаларнинг интернетдаги фаолиятини ота-оналар назорат қилиши.
• Ёшларга ахборот танлаш маданиятини ўргатиш.
• Нозу-балоларни хавфдан огоҳлантирувчи тарғибот материаллари тайёрлаш.

4. Жамият ва давлат ташкилотлари ҳамкорлиги

• Ҳуқуқ-тартибот органлари, таълим муассасалари, маҳалла ва ННТлар ҳамкорлигини кучайтириш.
• Жиноят содир этган вояга етмаганлар билан психологик ва ҳуқуқий реабилитация ишларини йўлга қўйиш.
• Қонунчиликни мустаҳкамлаш, профилактика ишларига алоҳида эътибор бериш.

 

Хулоса

Вояга етмаганлар томонидан жиноят содир этилиши бу фақат ёшнинг айби эмас, балки уни тарбиялаётган муҳитнинг, жамият ва оила масъулиятининг ифодасидир. Жиноятчиликнинг олдини олиш — бу фақат жазо эмас, аввало тарбия, маърифат ва эҳтиёжларни тўғри қондиришдир. Ҳар бир бола меҳр ва эътиборга муҳтож. Уни тўғри йўлга йўналтириш — барчамизнинг вазифамиз.

                                                               Жумаев Азимжон Азам ўғли,

                Жиноят ишлари бўйича Узун туман суди судя ёрдамчиси