Бугун CNN телеканали эфирга узатган бир материал Ўзбекистонга бағишланди. Репортёрлар Милли Чан ҳамда Ҳассан Тайир ҳамкорлигида тайёрланган ушбу мақолада Ўзбекистоннинг “яшил иқтисодиёт”га ўтиш тенденцияси хусусида ҳикоя қилинади. Қуйида шу репортажнинг матни билан танишишингиз мумкин.

“Марказий Осиёнинг аҳоли энг зич жойлашган мамлакати бўлмиш Ўзбекистоннинг бугунги кунда электр энергия ишлаб чиқариши қазиб олинадиган ёқилғига қаттиқ боғлиқ. Аммо келгусида бир неча йиллар мобайнида мамлакат атмосферага зарарли чиқиндиларни камайтиришни мақсад қилган.

Жаҳон банкининг маълум қилишича, бу жаҳондаги табиатга энг кўп углерод моддаларини чиқарадиган давлат учун осон иш эмас. Ва мазкур “яшил ўсиш” стратегиясининг энг муҳим йўналиши сифатида Ўзбекистон электр транспорт воситаларини кўпайтиришни рағбатлантиришни танлаган.

Хусусан, бундан беш йил муқаддам мамлакатда электромобиллар ва гибрид автомобиллар учун акция ҳамда божхона тўловлари бекор қилинган эди. Айрим тахминларга кўра, бу электромобиль хариди учун харажатларни икки карра қисқартиришга хизмат қилган. Охирги уч йилда сотилган электрокарлар сони эса 10 марта ошган.

Тошкентлик Тимур Чўтбоев учун электромобиллар нархининг пастлагани биринчи электрокарини сотиб олишига туртки бўлган.

– Мен ишим туфайли кўп саёҳат қиламан, – дейди у CNN мухбирига интервью бераркан. – Агар бензинда юрадиган худди шундай моделни ёки шу нарх оралиғидаги сифатли машинани солиштирсак, электромобиль ғоят арзон ва манфаатли экани билинади.

Электромобиль Ўзбекистонда арзонлигидан ташқари манфаатли эканининг яна бир омили бор. Бу мамлакатда аҳоли учун Ҳукумат томонидан субсидиялаштириладиган электр энергияси нархи дунё миқёсида энг арзон қийматлардан биридир. Масалан, Чўтбоевнинг айтишича, у 500 километр юрадиган электромобилини зарядлаш учун атиги 5 доллар (бугунги курс билан ҳисоблаганда, 63 минг 370 сўм) сарфлайди. Худди шунча масофа юрадиган бензинли машина учун эса... 420 минг сўмдан бошлаб 720 минг сўмгача.

Ўтган йили сотилган жами 1,7 миллионта автомобилнинг 25 мингдан сал кўпроғи электромобилдан иборат бўлган. Уларнинг қарийб 90 фоиздан зиёди Хитойнинг Шэньчжень шаҳрида жойлашган BYD автомобилларидир.

Июнь ойида BYD Жиззах вилоятида гибрид автомобилларни ишлаб чиқаришни бошлади. Заводнинг йиллик ишлаб чиқариш қуввати 50 минг дона автомобиль бўлиб, улар бутун Марказий Осиё бўйлаб сотилиши режалаштирилган. Бу BYD Хитойдан ташқарида фаолиятини йўлга қўйган илк завод эди. Шундан бир ой ўтгач, компания Таиландда иккинчи заводини очди.

Келажак учун қувватлантириш

Электрокарлар бўйича маҳаллий дилер Megawatt Motors 2019 йилда иш бошлаганида бир қатор брендларни сотган эди. Бугунги кунда улар харидорларга фақат BYD’ни таклиф этмоқда. Жамият раҳбари Александр Абдуллаев дастлаб иш бошлаган пайтида жуда қаттиқ қийналганини айтади. Бунга электрокарларни қувватлантириш учун зарур инфратузилманинг йўқлиги сабаб бўлган.

– Биз ҳеч қаерда зарядлаш станциялари бўлмай туриб, электромобиль сотиш жуда қийин эканини ҳис қилганмиз, – дейди у. – Шунинг учун Тошкент шаҳри ва вилоятларда 10 та зарядлаш станциясини ўрнатганмиз.

Абдуллаевнинг айтишича, у қарийб икки йил мобайнида электромобилларни текин қувватлантиришни йўлга қўйиб келган. 2020 йили у электр ва гидрид машиналарни таъмирлаш шохобчаларини очган. Бу ҳам одамларда электромобилларга қизиқишни оширгани таъкидланади.

Унинг сўзларига кўра, Ўзбекистонда электромобиллар аста-секин оммалашиб, нархи ҳам тобора арзонлашмоқда. Қолаверса, бугун бутун мамлакат бўйлаб Megawatt Motors ҳамда бошқа маҳаллий операторлар томонидан қурилган юзлаб зарядлаш станциялари ҳам ишлаб турибди.

Аммо электромобиллар улушини оширишнинг ўзигина мамлакатнинг атмосферага ташламаларни 2030 йилгача ЯИМнинг 2010 йил даражасига нисбатан учдан бир қисмга камайтириш мақсадига эришиш учун кифоя қилмайди.

– Бу унинг мажбуриятлари сезиларли равишда кўпайди, деганидир, – дейди Жаҳон банкининг Марказий Осиё бўйича етакчи иқтисодчиси Дэвид Найт. – Ўзбекистон ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва зарарли ташламаларни камайтириш учун қила оладиган ҳар қандай иш жуда муҳимдир. Айниқса, унинг иқтисодиёти жуда тез ўсаётганини инобатга олганда.

Қайта тикланувчи энергиянинг ўсиши

Электромобилларнинг самарадорлигини таъминлаш учун, аввало, уларни қувватлантираётган тармоқларни “яшил”лаштириш талаб қилинади. Масалан, 2021 йилда мамлакатда ишлаб чиқарилган электр энергиясининг 80 фоиздан ортиқ қисми қайта тикланмайдиган, иқлим ўзгаришига катта таъсир кўрсатадиган табиий неъматларни ёқиш ва атроф-муҳитга зарарли ташламаларни кўплаб чиқариш эвазига яратилганди. Бироқ сўнгги йилларда гидроэнергетика ҳамда қуёш ва шамол электр станциялари технологиялари учун киритилаётган сармоя миқдори ҳам тобора ошмоқда.

– Ўзбекистонда қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш тез ўсмоқда, – дейди Дэвид Найт. – Буни биргина 5 йилда унинг улуши 12 фоиздан 20 фоизга етгани мисолида ҳам кўриш мумкин.

Унинг таъкидлашича, ишлаб чиқариш харажатларини қоплаш ва энергетика секторидаги ислоҳотларни молиялаштириш учун келгусида электр энергияси нархи ошиши мумкин. Жорий йилнинг май ойида 2019 йилдан бери аҳоли учун электр энергияси нархи илк маротаба оширилган эди. Бу эса келгусида одамларда электромобиль сотиб олишга нисбатан рағбатни пасайтириши ҳам мумкин.

Megawatt Motors берган маълумотлар эса ҳозирча электрокарларга нисбатан талаб юқори эканини кўрсатмоқда. Шундан келиб чиқиб, компания бу йил ўзининг барча сотувчиларини ўсиб бораётган бозорга тез мослаштириш ва замонавий хизмат кўрсата оладиган даражага етказиш мақсадида ўқитиш дастурини ишлаб чиққан.

– Биз айрим давлатлар 10-15 йилда босиб ўтадиган йўлни катта сакрашни амалга ошириб, қисқа вақт ичида забт этдик, – дейди жамият раҳбари А.Абдуллаев. – Ва компаниямиз келгусида маҳаллий брендлар томонидан ишлаб чиқариладиган электромобилларни сотишига ҳам ишончим комил.

Ўзбекистон 1996 йилдан буён автомобиль ишлаб чиқариб келмоқда. Бу эса эндиликда электромобиль ишлаб чиқариш босқичига ўтишни осонлаштиради. Ва ҳаммаси тезроқ амалга ошади.

– Ҳамма нарса мумкин, – дейди Megawatt Motors раҳбари Александр Абдуллаев.