Xalıq_ushın telegram kanalınıń Mámleketlik tildi rawajlandırıw departamentine bildirgen usınıslarına rásmiy múnásibet

Til – insaniyat ushın berilgen ullı iygilik bolıp, ol milliy mádeniyattıń da eń áhmiyetli hám ajıralmas quramınıń biri. Sonlıqtan, til tek qatnas quralı bolıp qalmastan, al, materiallıq hám ruwxıy baylıqlardı dóretiwdiń quralı, insandı kámalǵa keltiriwshi, onıń minez-qulqın, insanıylıq pazıyletlerin qáliplestiriwshi tárbiya deregi de bolıp esaplanadı. Tilde hár bir millettiń úrp-ádetleri, kóp ásirlik tariyxı hám mádeniyatı, búgingi táǵdiri hám erteńgi keleshegi óz sáwlesin tabadı.

Sońǵı jıllarda elimizde Húrmetli Prezidentimizdiń basshılıǵında tilge bolǵan itibar kúsheyip, mámleketlik tildiń xalqımızdıń sociallıq turmısında hám xalıqaralıq kólemdegi abırayın jáne de arttırıw, ósip kiyatırǵan jaslarımızdı Watandı súyiwshilik, milliy dástúr hám qádiriyatlarǵa sadıqlıq, ullı ata-babalarımızdıń bay miyrasınıń dawamshısı ruwxında tárbiyalaw, elimizde mámleketlik tildi tolıq engiziwdi támiyinlew maqsetinde jámiyetlik turmıstıń barlıq tarawlarında bul baǵdarda keń kólemli ilajlar ámelge asırılmaqta.

Usı tiykarda qaraqalpaq telegram kanallarınıń biri bolǵan xalıq_ushın til departamentine bir qatar usınıslar menen shıqqanlıǵın qollap-quwatlawǵa boladı. Bul usınıslarda júdá durıs máseleler kóterilgen. Biz olarǵa tómendegishe juwap beriwdi maqul kórdik:

1. Mektep sabaqlıqları, sonıń ishinde, qaraqalpaq tilindegi sabaqlıqlar Tashkent qalasındaǵı respublikalıq “Ta’lim markazi” mákemesiniń redaktorlıǵında basıp shıǵarıladı. Sonlıqtan, bul basıp shıǵarılıp atırǵan sabaqlıqlardı qadaǵalaw bizler ushın qıyınshılıq tuwdıradı. Biz tek ǵana sabaqlıqlar basılıp shıqqannan keyin olarda orın alıp atırǵan qáte-kemshiliklerden xabardar bolamız. Yaǵnıy, biz sebep penen emes, al, nátiyje menen gúresemiz. Mısalı ushın, ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń              1-qaraqalpaq klaslarına 2020-2021-oqıw jılı ushın tayarlanǵan «Álipbe» sabaqlıǵında orın alǵan qáte-kemshilikler, Qaraqalpaqstan Respublikası Mektepke shekemgi hám mektep bilimlendiriw ministrligi janındaǵı Respublikalıq bilimlendiriw orayı menen birgelikte sabaqlıq avtorları tárepinen tiyisli tártipte ózgertilip, 2023-2024-oqıw jılı ushın ulıwma orta bilim beriw mekteplerine jetkerilip berildi.

2. Kóshe atamaları “Geografiyalıq obyekt atamaları haqqında”ǵı Nızam qaǵıydaları tiykarında tártipke salınadı. Házirgi waqıtta Qaraqalpaqstandaǵı barlıq geografiyalıq obyekt atamaları xatlawdan ótkerilip, Ózbekstan Respublikası Kadastr agentligi tárepinen basqıshpa-basqısh kórip shıǵılmaqta. Ekspertiza juwmaqlarınan soń belgilengen tártipte sessiya qararları menen tastıyıqlanıp, mámleketlik reyestr bazasına kirgiziledi. Bunda kóshe atamalarınıń mámleketlik tilde bolıwı, tariyxıy, milliy qádiriyatlarımızǵa say keliwine de itibar qaratılmaqta. Sonday-aq, jaqında Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi janındaǵı mámleketlik tildi rawajlandırıw departamenti baslaması menen jergilikli geograf-toponimistler, tariyxshılar hám tilshi-lingvistlerden ibarat jumısshı toparı tárepinen tayarlanǵan «Qaraqalpaqstan Respublikası geografiyalıq atamalarınıń túsindirme sózligi» atamasındaǵı kitaptıń 1-basılımı baspadan shıǵarıldı. Kitaptıń tolıqtırılǵan 2-basılımı da tayarlanıp, baspaǵa berildi.

Kóshelerdegi reklama taxtalarındaǵı orın alıp atırǵan qáte-kemshiliklerdi saplastırıw, sawda orayları, xalıqqa turmıslıq xızmet kórsetiw orınları atamalarınıń mámleketlik tilde bolıwı boyınsha Básekilikti rawajlandırıw hám tutınıwshılar huqıqların qorǵaw komiteti menen birgelikte departament tárepinen jumısshı toparları dúzilip, úyreniw jumısları alıp barıladı. Orın alǵan qáte-kemshilikler boyınsha isbilermenlik subyektlerine eskertiwler beriledi, úgit-násiyat qılınadı. Bul boyınsha ele ámelge asırılıwı lazım bolǵan jumıslar kóp. Bunıń ushın til boyınsha másláhátshilerge bir qatar wákillikler beriliwi kerek. Máselen, mámleketlik til boyınsha qala, rayon hákim másláháchileriniń huqıqıy statusın arttırıw, qáte-kemshiliklerdi saplastırmay atırǵanlardan taban pulı óndiriw boyınsha wákillik beriw; Sırtqı reklama obyektleri, reklama, daǵaza hám banner tayarlawshı isbilermenlerdi Álisher Nawayı atındaǵı Tashkent mámleketlik ózbek tili hám ádebiyatı universiteti janındaǵı Mámleketlik tilde is júrgiziw tiykarların oqıtıw hám qánigeligin arttırıw orayı hám onıń aymaqlıq bólimlerinde oqıtıwdı jolǵa qoyıw h.t.b.

Departament tárepinen dúzilgen jumısshı topar aǵzaları menen birgelikte mákeme, shólkemlerdiń atamaları, is júrgiziw hújjetleri, sırtqı hám ishki jazıwları jıl dawamında turaqlı túrde úyrenilip barıladı. Orın alǵan qáte-kemshilikler saplastırıladı.

3. Qaraqalpaq tilindegi internet kontentlerdi kóbeytiw, qaraqalpaq tilin sanlastırıw, media ónimlerin, kompyuter, mobil baǵdarlamalardı hám basqa da elektron materiallardı tayarlaw boyınsha bir qatar unamlı jumıslar ámelge asırılıp atır. Atap aytqanda, “Booky” JShJ tárepinen qaraqalpaq tilindegi audiokitaplar platforması hám mobil qosımshası jaratıldı. “Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi” kóp tomlıǵınıń veb-saytı hám mobil qosımshası tayarlandı. Ótken qısqa waqıt ishinde 100 ge jaqın jáhán, ózbek hám qaraqalpaq ádebiyatınıń eń belgili shıǵarmalarınıń audio variantları tayarlandı. Sonday-aq, qaraqalpaq folklorınıń dástanlar hám ertekler bólimleriniń audioları da tayarlanbaqta. “Mutolaa” JShJ menen birgelikte 10 ǵa jaqın kitaplar audiolastırıldı hám mobil qosımshaǵa júklendi. Házirgi waqıtta 100 mıńǵa jaqın jaslar usı platformadan paydalanbaqta. “Booky” qaraqalpaq tilindegi audiokitaplar platforması “Mutolaa” JShJ menen birgelikte “Kishkene shahzada” kitabı tiykarında ózbek hám qaraqalpaq tillerinde arnawlı film jaratıldı.

4. Ayırım shet tillerinen kirip kelgen sózlerdiń qaraqalpaqsha sıńarların tabıw hám olardı xalıq arasında en jaydırıw boyınsha 2020-jılı Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesinde qánigelerden ibarat “Atamalar komissiyası” dúzildi. Komissiya tárepinen usı kúnge shekem bir qansha shet tillerinen kirip kelgen sózlerdiń qaraqalpaqsha sıńarları tayarlandı. Atap aytqanda, sud-huqıq tarawına tiyisli bolǵan atamalar, isbilermenlik subyektleri iskerligine baylanıslı sózlerdiń qaraqalpaqsha sıńarları islep shıǵıldı, sonday-aq, “Psixologiyalıq terminlerdiń túsindirme sózligi”, “Ózbekshe-qaraqalpaqsha sózlik”, “Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi” kitabınıń kóp tomlıǵı baspadan shıǵarıldı. Bul tarawda ele de isleniwi kerek bolǵan jumıslarımız kóp. Olardı jaqın keleshekte ámelge asırıwdı rejelestirip qoyǵanbız.

  Perdeǵaliy DABÍLOV,

Ministrler Keńesi Baslıǵınıń ruwxıy-aǵartıwshılıq jumısları nátiyjeliligin arttırıw, mámleketlik til haqqındaǵı nızam hújjetlerine ámel etiliwin támiyinlew máseleleri boyınsha másláhátshisi-departament baslıǵı