O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Markaziy Osiyo – Evropa Ittifoqi” birinchi sammitidagi nutqi
2025-04-04 16:45:00 / Yangiliklar
Hurmatli delegatsiyalar rahbarlari!
Hurmatli xonimlar va janoblar!
Sizlarni “Markaziy Osiyo – Evropa Ittifoqi” birinchi sammitida qutlashdan g'oyat mamnunman.
Evropa Kengashi Prezidenti Antoniu Koshta Janobi Oliylariga, Evropa Komissiyasi Prezidenti Ursula fon der Lyayen Xonim Oliyalariga, mening barcha hamkasblarim – mintaqa mamlakatlari etakchilariga sammitni aynan shu zaminda, qadimiy Samarqand shahrida o‘tkazish borasidagi tashabbusimizni qo‘llab-quvvatlaganlari uchun minnatdorlik bildiraman.
Ko‘p asrlar davomida Buyuk Ipak yo‘lining asosiy yo‘llari chorrahasida joylashgan ushbu shonli shahar tsivilizatsiyalar muloqoti hamda Sharq va G'arb o‘rtasidagi diplomatiya, savdo va madaniy almashuvlarning muhim markazi bo‘lgan.
Bu haqda ko‘plab tarixiy dalillar mavjud. Masalan, Movarounnahr hukmdori Amir Temur bundan olti asrdan ziyod vaqt oldin aynan shu zaminda turib erkin va xavfsiz savdoni ta'minlash maqsadida Evropa hukmdorlari bilan faol muloqotlarni yo‘lga qo‘ygan.
Bizning Muhammad Xorazmiy, Ahmad Farg'oniy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Mirzo Ulug'bek va boshqa buyuk alloma va mutafakkirlarimiz jahon, jumladan, Evropa ilm-fani va falsafasi rivojiga beqiyos hissa qo‘shganini albatta qayd etmasdan o‘tolmaymiz.
Bugun men mamnuniyat bilan ta'kidlashni istardimki, bizning chuqur tarixiy ildizlarga ega bo‘lgan munosabatlarimiz hozirgi zamon sharoitida jadal rivojlanmoqda va mustahkamlanmoqda.
Shu kunlarda bo‘lib o‘tgan ochiq, konstruktiv va samarali uchrashuvlar mamlakatlarimiz va mintaqalarimiz manfaatlari yo‘lida sheriklik va amaliy hamkorlikni chuqurlashtirishga bo‘lgan siyosiy irodamiz va qat’iyatimizni yana bir bor namoyon etdi.
Evropa Ittifoqi asosiy institutlari rahbarlariga o‘zaro anglashuv va Markaziy Osiyoda integratsiya va barqaror taraqqiyot jarayonlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlayotgani uchun yana bir bor minnatdorlik bildiraman.
Men bu zalda an’anaviy sheriklarimiz – Evropa tiklanish va taraqqiyot banki prezidenti Reno-Baso va Evropa investitsiya banki vakillarini ko‘rib turganimdan ham xursandman. Ushbu moliya institutlarining “Kelajakka sarmoyalar” shiori ostida o‘tayotgan bugungi sammitimizning vazifa va qarorlarini ilgari surishdagi roli o‘ta muhim, deb hisoblayman.
Shu o‘rinda bundan sakkiz yil oldin O‘zbekiston bilan Evropa tiklanish va taraqqiyot banki munosabatlari to‘xtab yotganini qayd etishni istar edim. Bugun esa biz bankning eng yirik benefitsiarlaridan birimiz.
Hurmatli hamkasblar!
Ashxoboddagi uchrashuvlar yakunlari bo‘yicha bizning vazirlar va ekspertlarimiz ko‘p tomonlama hamkorlikning barcha asosiy yo‘nalishlarini qamrab olgan sammit kun tartibini tayyorlashdi.
Shuningdek, biz bugun Markaziy Osiyo duch kelayotgan zamonaviy ekologik tahdidlarga bag'ishlangan Samarqand iqlim forumi yalpi sessiyasida ham birgalikda ishtirok etamiz.
Hurmatli delegatsiyalar rahbarlari!
Bizning uchrashuvimiz jadal va oldindan bashorat qilib bo‘lmaydigan global jarayonlar sharoitida o‘tmoqda.
Biz geosiyosiy ziddiyatlar, xavfsizlik muammolari, yirik mintaqaviy mojarolarning hamda barqaror taraqqiyotga nisbatan ijtimoiy va iqtisodiy tahdidlarning kuchayishiga guvoh bo‘lmoqdamiz.
Ayonki, hech bir mintaqa keng xalqaro hamkorliksiz bu qadar murakkab masalalarni mustaqil holda hal etishga qodir emas.
Shu munosabat bilan ta'kidlashni istardimki, Markaziy Osiyo va Evropa Ittifoqi an’anaviy sheriklar bo‘lib, o‘zaro yaqin hamkorlik uchun talab faqat o‘sib bormoqda. Biz ham Evropa tomoni kabi xalqaro huquqning tamoyil va me’yorlariga sodiqligimizni bildiramiz.
Ukraina atrofidagi vaziyatni tinch yo‘l bilan hal etish bo‘yicha muzokaralar jarayonlari boshlanganini olqishlaymiz va to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. Oldinda juda murakkab va echimi oson bo‘lmagan masalalar turganini tushunamiz.
Biroq diplomatik sa'y-harakatlar va siyosiy qarorlar qabul qilishdan boshqa muqobil yo‘lni biz ko‘rmayapmiz.
Hurmatli hamkasblar!
Umumiy siyosiy irodamiz tufayli barqaror va ortga qaytmas tus olgan Markaziy Osiyodagi chuqur transformatsiya jarayonlari ko‘pqirrali hamkorligimizni rivojlantirishga xizmat qilmoqda.
Mintaqa mamlakatlari o‘rtasida ishonch va yaxshi qo‘shnichilik mustahkamlanmoqda, keng ko‘lamli hamkorlik va kooperatsiya aloqalari kengaymoqda. Bundan etti-sakkiz yil avval buning uchun hatto sharoit ham yo‘q edi. Ba'zi mamlakatlar o‘rtasidagi chegaralar yopiq edi. Na savdo, na tranzit, na biznes, hech qanday gumanitar almashuvlar yo‘q edi. Munosabatlar shunchaki muzlatib qo‘yilgandi. O‘shanda hech kim yaqin kelajakda biz Evropa etakchilari bilan muzokaralarda mintaqamizni birgalikda namoyon etishimizni tasavvur ham qila olmas edi.
Markaziy Osiyoning ochiqligi va barcha sheriklar bilan o‘zaro manfaatli hamkorlikka tayyor ekani mintaqada xavfsizlik va farovonlikni ta'minlashning eng muhim shartiga aylandi.
Shu yil sentyabr oyida biz Toshkentda mintaqadagi davlat rahbarlarining ettinchi Maslahat uchrashuvini o‘tkazamiz va uning doirasida umumiy kun tartibidagi barcha dolzarb vazifalarni ochiq va konstruktiv hal qilamiz.
Bugungi sammitimiz arafasida tarixiy voqealar bo‘lib o‘tganini alohida qayd etishni istardim. Bu o‘rinda gap Qirg'iziston va Tojikiston o‘rtasida davlat chegaralari masalasi to‘liq hal etilgani va delimitatsiya qilish bo‘yicha kelishuvlar imzolangani haqida bormoqda.
Yana bir bor hurmatli hamkasblarim Emomali Sharipovich Rahmon va Sadir Nurg'ojoevich Japarovni samimiy tabriklayman.
Biz birgalikda mintaqada yirik investitsiya va infratuzilma loyihalarini amalga oshirayotganimizni ta'kidlash joiz. Bunday loyihalarni qo‘llab-quvvatlash uchun qo‘shma investitsiya jamg'armalari va kompaniyalari faoliyat ko‘rsatmoqda. Mintaqada ichki savdo hajmi oshib bormoqda. Ularni rag'batlantirish uchun chegaraoldi savdo zonalari yaratilmoqda. Bularning barchasi mamlakatlarimiz va butun mintaqamizning barqaror iqtisodiy taraqqiyotiga imkon yaratayotganini ta'kidlashni istar edim.
Evropa tiklanish va taraqqiyot banki ekspertlari hisob-kitoblariga ko‘ra, mintaqaviy yalpi ichki mahsulotning o‘sishi bu yil olti foizgacha etadi va bu boshqa mintaqalardagi o‘rtacha ko‘rsatkichdan sezilarli darajada yuqoridir. Jumladan, O‘zbekistonda sanoatlashtirish, infratuzilmalarga sarmoyalar kiritish, iqtisodiyotni liberallashtirish va biznesni qo‘llab-quvvatlash hisobidan barqaror iqtisodiy o‘sish ta'minlanmoqda.
Umummintaqaviy o‘ziga xoslikni shakllantirish, shuningdek, madaniy-gumanitar va ta'lim bo‘yicha almashuvlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan hamkorlikdagi ishlarimizni alohida ta'kidlamoqchiman.
Biz mamlakatlarimizda etakchi milliy o‘quv muassasalarining filiallarini ochyapmiz. Xorijiy sayyohlar uchun yagona Markaziy Osiyo vizasi loyihasini ilgari suryapmiz.
Hurmatli delegatsiyalar rahbarlari!
Bizning ilk sammitimiz Qozog'iston va Qirg'izistonda muvaffaqiyatli o‘tgan Markaziy Osiyo va Evropa Ittifoqi etakchilarining ikkita uchrashuvining mantiqiy davomidir. Ushbu muloqotlar har ikki tomonning manfaatlarini tushunish va sheriklikning umumiy yo‘nalishlarini belgilab olish uchun foydali bo‘ldi. So‘nggi yillarda Evropa Ittifoqi bilan o‘zaro hamkorlik sezilarli faollashgani kuzatilayotganini qayd etmoqchiman.
Keyingi etti yilda Markaziy Osiyo mamlakatlarining Evropa Ittifoqi bilan o‘zaro tovar aylanmasi hajmi bir necha barobar o‘sib, 54 milliard evroga etdi. Hamkorlikning samarali platformalari ishga tushirildi. Barcha muhim yo‘nalishlarda vazirlar ishtirokida majlislar, forumlar, sammitlar va konferentsiyalar doimiy o‘tkazib kelinmoqda.
Shu bilan birga, ushbu uchrashuv ko‘pqirrali munosabatlarimiz rivojida yangi bosqichning o‘ziga xos boshlanish nuqtasi bo‘lishi lozim, deb hisoblayman.
Shu munosabat bilan, o‘rta va uzoq muddatli istiqbolda hamkorlikdagi ishlarimizning biz uchun ustuvor yo‘nalishlarini ko‘rsatib o‘tishni istar edim.
Birinchi. Bu – siyosiy muloqotlarni mustahkamlash yo‘lidagi sa'y-harakatlar va investitsiyalar, ko‘p tomonlama hamkorlikning huquqiy va institutsional asoslari.
Sammit yakunlari bo‘yicha Markaziy Osiyo va Evropa Ittifoqi o‘rtasida strategik sheriklik o‘rnatish haqida tarixiy qaror qabul qilinadi. Qabul qilinadigan hujjatning qoidalarini amalga oshirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni birgalikda ishlab chiqish va qabul qilish zarur, deb hisoblaymiz.
Ishonchim komilki, bizning strategik sherikligimiz aniq qarorlar, loyiha va dasturlar bilan boyitilishi kerak. Shu munosabat bilan, bizning ikki mintaqamiz o‘rtasida sheriklik va hamkorlik bo‘yicha to‘laqonli Bitimni imzolash masalasini ko‘rib chiqishni taklif etamiz.
Biz, shuningdek, xalqaro va mintaqaviy kun tartibidagi muhim masalalar bo‘yicha umumiy pozitsiyalarni ishlab chiqish uchun tashqi siyosat idoralari rahbarlari uchrashuvlarini doimiy o‘tkazib borish, parlamentlararo aloqalarni faollashtirish va “Markaziy Osiyo – Evropa Ittifoqi” parlamentlararo hamkorlik forumini ta'sis etish hamda uning ilk tadbirini shu yil kuzda O‘zbekistonda o‘tkazish, etakchi tahlil markazlari hamkorligini kengaytirishni taklif etamiz.
Sammitimizni har ikki yilda bir marta o‘tkazish bo‘yicha taklifni to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. Kelishuvlarimizni o‘z vaqtida amalga oshirishni ta'minlash bo‘yicha tizimli ishlash maqsadida navbatdagi yig'ilishimizga qadar sammit kotibiyati funktsiyasini o‘z zimmamizga olishga tayyormiz.
Ikkinchi. Iqtisodiyot va texnologik modernizatsiyaga investitsiyalar kiritish o‘zaro hamkorligimizning ustuvor mezoni bo‘lishi lozim.
Biz iyun oyining boshida Evropa tiklanish va taraqqiyot banki bilan sheriklikda Toshkent xalqaro investitsiya forumini o‘tkazamiz. Ushbu tadbirda Evropaning etakchi kompaniya va banklari bilan umumiy qiymati 30 milliard evrodan ortiq bo‘lgan joriy loyihalar portfelini taqdim etish niyatidamiz.
Ta'kidlash o‘rinliki, bugungi kunda Evropaning barcha biznes “kapitanlari”, sanoat va innovatsiya sohalari etakchilari O‘zbekiston va mintaqamizdagi boshqa mamlakatlarda muvaffaqiyatli ish olib bormoqda. Ular orasida “TOTAL”, “Siemens”, “Linde”, “Airbus”, “BASF”, “IDF”, “Orano”, “OTP Group” va boshqa ko‘plab korporatsiyalar bor.
Forum jarayonida ikki mintaqaning investitsiyaviy imkoniyatlariga bag'ishlangan alohida sessiyani o‘tkazishni taklif etaman. O‘zbekistonda Evropa kompaniyalari uchun Mintaqaviy sanoat parki kontseptsiyasi taqdimotini ham ana shu sessiyada o‘tkazishni reja qilyapmiz.
Shu kunlarda Toshkentda Evropa investitsiya banki ofisini ochish to‘g'risida imzolangan bitim Evropa Ittifoqi mamlakatlaridan Markaziy Osiyoga to‘g'ridan-to‘g'ri investitsiyalar oqimini rag'batlantiradi.
Evropalik sheriklarimiz yana bir tashabbusimizni – “yashil” energetika, innovatsiyalar, transport, infratuzilma sohalarida va agrar sektorda yirik mintaqaviy loyihalarni ilgari surish uchun Investitsiya platformasini ishga tushirish bo‘yicha taklifimizni qo‘llab-quvvatlashiga umid qilamiz.
Bundan tashqari, mamlakatlarimizning iqtisodiy manfaatlarini yaqinlashtirish bo‘yicha qator yangi takliflarni bildirmoqchimiz. Bu, eng avvalo, investitsiyalarni himoya qilish va rag'batlantirish to‘g'risidagi ko‘ptomonlama bitimni imzolash, xususiy sektor vakillarini keng jalb etgan holda, “Markaziy Osiyo – Evropa Ittifoqi” qo‘shma savdo palatasini ishga tushirish, kichik va o‘rta biznes loyihalarini, birinchi galda, xotin-qizlar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha qo‘shma mintaqaviy dasturlarni qabul qilishga qaratilgandir.
O‘zbekistonda o‘zaro transport bog'liqligi bo‘yicha navbatdagi Iqtisodiy forum va Investorlar forumini qabul qilishga tayyormiz.
Shuningdek, eksport qiluvchilarimiz salohiyatini oshirish, laboratoriyalar, standartlashtirish va sertifikatlashtirish markazlarini yaratish uchun Evropa Ittifoqining texnik ko‘magini kengaytirish muhimdir.
Uchinchi. Sammit davomida strategik mineral resurslar sohasida hamkorlik va investitsiyalarni chuqurlashtirish bo‘yicha qaror qabul qilinadi.
Ta'kidlash o‘rinliki, O‘zbekiston geologiya-razvedka, strategik xomashyo materiallari konlarini o‘zlashtirish va ularni chuqur qayta ishlash sohasida yuqori texnologik ishlab chiqarish tarmoqlarini yaratish borasida Evropadagi etakchi kompaniyalar bilan hamkorlik qilish bo‘yicha katta ijobiy tajribaga ega. Biz bu yo‘nalishda Evropa Ittifoqi bilan o‘zaro manfaatli hamkorlikni chuqurlashtirishni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash niyatidamiz.
Ushbu mahsulotlarni, shuningdek, tayyor sanoat va qishloq xo‘jaligi tovarlarini Evropa bozorlariga etkazib berish uchun samarali transport yo‘laklarining yo‘qligi bunda asosiy to‘siq hisoblanadi. Jumladan, Transkaspiy transport koridorini kengaytirish va yuk bilan ta'minlash uchun o‘zaro muvofiqlashtirilgan chora-tadbirlarni va biznes uchun manfaatli sharoitlarni ishlab chiqish zarur. Ishonaman, ushbu vazifalar “Global darvoza” umumevropa dasturining maqsadlariga to‘liq mos keladi.
Shu munosabat bilan, kelishilgan yondashuvlarni ishlab chiqish uchun Evropa Ittifoqi shafeligida ushbu yo‘nalishda joylashgan mamlakatlarning transport vazirlari uchrashuvini chaqirishni taklif etamiz.
To‘rtinchi. “Yashil” energetika va ekologik barqarorlikka yo‘naltirilgan investitsiyalar strategik ahamiyatga ega bo‘lib bormoqda.
O‘zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasidan Evropaga elektr energiyasini etkazib berish bo‘yicha xalqaro loyihani to‘liq qo‘llab-quvvatlaydi. Sammit arafasida ushbu loyihani amalga oshirish bo‘yicha tegishli bitimni ratifikatsiya qildik.
Ta'kidlash o‘rinliki, biz 2030 yilga borib mamlakat energiya balansida qayta tiklanadigan energiya ulushini 54 foizga etkazishni, 24 ming megavatt “yashil” quvvatlarni ishga tushirishni rejalashtirmoqdamiz.
“Toza” energiya bo‘yicha “Markaziy Osiyo – Evropa Ittifoqi” sherikligining yo‘lga qo‘yilishi bilan o‘zaro hamkorligimizning muhim platformasi yaratilishi mumkin.
Shuningdek, “uglerod kreditlari” loyihalarini ishlab chiqishni moliyalashtirish va ularning bozorini rivojlantirish uchun turdosh vazirliklar rahbarlari darajasida ishchi guruhni ta'sis etishni taklif etamiz. Bo‘lib o‘tishi kutilayotgan Iqlim forumi chog'ida mintaqaning “Yashil” taraqqiyot kontseptsiyasini taqdim etamiz.
Beshinchi. Inson kapitaliga investitsiyalar ta'lim va madaniy-gumanitar sohalardagi almashuvlarni kengaytirish imkonini beradi.
Yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha “ERAZMUS PLYuS” dasturlari doirasida mintaqa mamlakatlari uchun maxsus kvotalarni joriy etish ushbu maqsadga erishishga xizmat qilishi mumkin.
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ilmiy-ta'lim hamkorligini kengaytirish uchun O‘zbekistonda “Ufq – Evropa” dasturi ofisini ochishga tayyormiz. Bundan tashqari, sun’iy intellekt, ma'lumotlar “katta bazalari”, raqamlashtirish, kosmik tadqiqotlar sohasida ilmiy va texnologik almashuvlar bo‘yicha qo‘shma dasturni ishlab chiqishni taklif etamiz.
O‘zbekiston, shuningdek, mintaqa mamlakatlarini raqamli ta'lim sohasida Evropa harakatlar dasturiga qo‘shish, Markaziy Osiyo va Evropa Ittifoqi mamlakatlari etakchi universitetlari o‘rtasida sheriklik borasida “Yo‘l xaritasi”ni amalga oshirish bo‘yicha tashabbuslarni ilgari suradi.
Evropalik mutaxassislar ishtirokida “Lazgi” milliy baletining sahnalashtirilishi madaniyat sohasidagi kooperatsiyaning yaqqol misoli bo‘ldi. Evropadagi Luvr, Berlin Yangi muzeyi, Vena Butunjahon muzeyi kabi yirik muzeylarda Markaziy Osiyoning tarixiy merosiga bag'ishlangan ko‘rgazmalar muvaffaqiyatli o‘tkazildi.
Ta'kidlash joizki, joriy yilning kuzida ushbu zaminda, Samarqandda o‘tadigan, so‘nggi qirq yilda Parijdan tashqarida ilk bor bo‘ladigan YuNESKO Bosh konferentsiyasi chog'ida barcha xorijiy sheriklarimizni mintaqamiz xalqlarining boy madaniyati va san’ati bilan yanada keng tanishtirishni xohlar edik.
Shuningdek, joriy yilda Buxoroda birinchi “Markaziy Osiyo – Evropa Ittifoqi” sayyohlik forumini o‘tkazishni reja qilyapmiz.
Evropa Ittifoqi mamlakatlari tajribasini joriy etish asosida “Bir tur – butun mintaqa” kontseptsiyasini amalga oshirish, shuningdek, mintaqamiz sayyohlari uchun viza rejimini soddalashtirish masalasini ko‘rib chiqishda evropalik sheriklarimizning ko‘magiga tayanamiz.
Hurmatli delegatsiyalar rahbarlari!
Xavfsizlikka nisbatan umumiy tahdidlar, xususan, terrorizm, ekstremizm, radikalizm, kiberjinoyatchilik, narkotrafik va noqonuniy migratsiyaga qarshi kurashishda hamkorlik tobora dolzarb bo‘lib bormoqda.
Evropalik sheriklarimizning terrorizmga qarshi kurashish masalalari bo‘yicha muloqotni yo‘lga qo‘yish haqidagi taklifini qo‘llab-quvvatlaymiz. “BOMCA” va “CADAP” dasturlari doirasida o‘zaro amaliy hamkorlikni kengaytirish muhim, deb hisoblaymiz.
Afg'onistonni tinch rivojlantirish masalalarida siyosiy maslahatlashuvlarni davom ettirishga tayyormiz. Ming afsuski, jahon hamjamiyati ushbu mamlakat hududidan kelib chiqadigan barcha tahdidlarni etarlicha baholay olmayapti.
Afg'on tomonini mintaqaviy iqtisodiy jarayonlarga, jumladan, investitsiya va infratuzilma loyihalarini amalga oshirish, ijtimoiy sohani qayta tiklash yo‘li bilan faol jalb etish zarur, deb hisoblaymiz. Qabul qilingan majburiyatlarni bajarish uchun xalqaro hamjamiyatning amaldagi afg'on hukumati bilan konstruktiv muloqot o‘rnatish muhimligini tushunishi va qo‘llab-quvvatlashiga umid qilamiz.
Hurmatli sammit ishtirokchilari!
So‘zimning nihoyasida bizning tashabbus va kelishuvlarimizni amalga oshirish mexanizmlarini joriy etish muhimligini alohida qayd etishni istar edim.
Shu munosabat bilan, “Markaziy Osiyo – Evropa Ittifoqi” formatida Bosh vazir o‘rinbosarlari darajasida har yili uchrashuvlari o‘tkazib boriladigan Sheriklik qo‘mitasini ta'sis etish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
Qadrli do‘stlar!
Barchangizga ochiq, ishonchli va konstruktiv muloqot uchun yana bir bor chuqur tashakkur izhor etaman.
Ishonchim komilki, Evropaning etakchi institutlari va moliya tashkilotlari rahbarlari Markaziy Osiyoning umumiy pozitsiyaga ega ekaniga, ishonchli va mas’uliyatli sherik sifatida keng ko‘lamli hamkorlikka tayyor ekaniga amin bo‘lishdi.
Barchangizni ikki mintaqa o‘rtasida strategik sheriklik o‘rnatish to‘g'risida tarixiy qaror qabul qilinishi bilan tabriklayman.
Erishilgan barcha kelishuvlar va ilgari surilgan tashabbuslarni amalga oshirish uchun Sammit kotibiyatiga, ekspertlar bilan birgalikda, bir oy muddatda, biz ishchi tartibda tasdiqlashimiz mumkin bo‘lgan “Yo‘l xaritasi”ni tayyorlash taklifini bildiraman.