Kuz faslining sentabr oyi qanday bo'ladi?
2025-08-28 15:10:00 / Ob-havo ma'lumotlari
KUZ FASLINING BIRINCHI OYI, U ODATDA O‘ZBEKISTONDA QANDAY BO‘LADI VA 2025 YILDA QANDAY BO‘LISHI KUTILMOQDA
Sentabr – kuz faslining birinchi oyidir, ammo O‘zbekistonda u ko‘pincha ob-havo sharoiti jihatidan biroz yumshoqroq harorat fonida, yozga o‘xshash bo‘lishi kuzatiladi.
Sentabr oyini baxmal mavsumi deb atash mumkin. Ertalablari tetiklantiruvchi salqinlik, iliq, ammo issiq bo‘lmagan kunlar ob-havo sharoitini mamlakatimiz aholisi va mehmonlari uchun ayniqsa qulay qiladi.
Iqlimiy kuzatuv ma’lumotlariga ko‘ra, respublika hududining katta qismida oyning birinchi yarmida o‘rtacha kunduzgi harorat 30-33 darajani, oyning ikkinchi yarmida esa 26-29 darajani tashkil etadi.
Sentabr oyining eng iliq kunlarida termometr ustuni 35-37 darajagacha, janubda 39-40 darajagacha ko‘tariladi.
Sentabr oyida respublika hududining katta qismida mutlaq maksimal harorat 37-40 darajani, shimolda, janubda va cho‘l hududlarda ba’zi joylarda 41-43 darajani tashkil etadi.
Toshkentda meteorologik kuzatuvlarning barcha yillari uchun sentabr oyidagi eng yuqori harorat 2013 yil 25 sentabrda qayd etilgan bo‘lib, u 40,0 darajani tashkil etgan.
Sentabr oyida kunduzgi harorat 22-25 darajagacha, ba’zan esa undan ham pastroq bo‘lgan davrlar har yili ham kuzatilmaydi va odatda u juda qisqa muddatli bo‘ladi.
Ayrim yillarda respublika bo‘yicha ba’zi joylarida (eng chekka janubiy hududlar va Farg‘ona vodiysidan tashqari) sentabr oyining so‘nggi o‘n kunligida havoda erta kuzgi sovuqlar kuzatiladi.
Eng sovuq (me’yordan 2-3,5 darajaga past) sentabr oylari 1930 va 1931 yillarda, so‘nggi o‘n yillikda esa 1992 va 1994 yillarda qayd etilgan.
Eng iliq (me’yordan 1,5-3,5 darajaga yuqori) sentabr oylari esa 2013, 2016, 2021, 2022 yillarda, ya’ni ushbu asrda kuzatilgan bo‘lib, bu global isish tendensiyasiga mos keladi.
O‘rtacha oylik haroratni me’yordan (oS) og‘ishi
O‘zbekistonda sentabr - yilning eng quruq oylardan biridir. Sentabr oyida yomg‘ir kamdan-kam (oyiga 1-3 marta) yog‘adi.
Iqlim ma’lumotlariga ko‘ra, oylik yog‘ingarchilik miqdori iyul va avgust oylariga nisbatan biroz ko‘p bo‘lib, tekislik hududlarda 1-5 mm ni, tog‘larga yaqin 6-10 mm ni tashkil etadi va faqat ayrim tog‘li hududlarda 15-30 mm qiymatlariga yetadi.
Shunday yillar kuzatilganki, butun O‘zbekistonda yoki hududning katta qismida sentabr oyida umuman yomg‘ir yog‘magan. Bu asrda bunday anomal quruq sentabr oylari 2007 va 2021 va 2022 yillarda qayd etilgan.
Sentabr oyi uchun yog‘ingarchilik miqdori
Ammo meteorologik kuzatuvlar tarixida, ba’zi hududlarda 1-2 ta yog‘gan yomg‘ir hisobiga yog‘ingarchilik miqdori oylik me’yordan ko‘p, ba’zan esa bir necha barobar ko‘p bo‘lgan holatlar ham kuzatilgan.
Shunday qilib, 1969 yil sentabr oyida Xivada oylik yog‘ingarchilik miqdori 2 mm bo‘lganda bir kunda 21 mm yog‘ingarchilik, Oqbaytalda esa oylik yog‘ingarchilik miqdori 0,7 mm bo‘lganda bir kunda 16 mm yog‘ingarchilik kuzatilgan. 2016 yilning sentabr oyida Nukusda oylik yog‘ingarchilik miqdori 3 mm bo‘lganda bir kunda 30 mm yog‘ingarchilik qayd etilgan.
Bu yil sentabr oyi qanday bo‘ladi?
Oyning birinchi o‘n kunligida qulay harorat fonida asosan kam bulutli va quruq ob-havo bo‘lishi kutilmoqda.
Kechalari va erta tongda 15-20 daraja bo‘lgan haroratda tetiklantiruvchi salqinlik seziladi, kunduz kunlari esa quyosh nurlari havoni 35 darajagacha, ayrim kunlarda 37 darajagacha isitadi.
Keyinchalik sentabr oyining oxirigacha harorat kechalari 15-20 dan 8-13 darajagacha, kunduz kunlari 30-35 dan 20-25 darajagacha o‘zgarib turishi kutilmoqda.
Sentabr oyida o‘rtacha oylik harorat me’yor atrofida, ba’zi joylarda me’yordan 1-1,5 darajaga yuqori bo‘lishi kutilmoqda.
Oyning ikkinchi yarmida ayrim kunlarda (1-2 kun) qisqa muddatli yomg‘ir yog‘ishi mumkin.