Ассалому алайкум, ҳурматли йиғилиш иштирокчилари!

Хабарингиз бор, сўнгги йилларда мамлакатимизнинг иқтисодий-ижтимоий ривожланишини жадаллаштириш, жумладан тадбиркорлик субъектларини ҳамда илм-фан ва илмий фаолият билан шуғулланувчи шахсларни қўллаб-қувватлаш, Жаҳон савдо ташкилотига (ЖСТ) аъзо бўлиш ва бошқа турли соҳаларда кенг қамровли ишлар олиб борилмоқда. Бу борада интеллектуал мулк йўналиши ҳам эътибордан четда қолмади.

Жумладан, 2019 йилдан бугунги кунга қадар интеллектуал мулкка оид 70 дан ортиқ норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳалари ишлаб чиқилган бўлиб, ҳозирга қадар шулардан 50 га яқини қабул қилинган.

Масалан, интеллектуал мулк объектларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш борасида қатор ишлар амалга оширилди. Хусусан:

1) муаллифлик ҳуқуқи ва ихтиро, селекция ютуғи, фирма номи, товар белгисига бўлган ҳуқуқларни бузганлик учун ҳуқуқ эгаси фойдасига БҲМнинг 20 бараваридан 1000 бараваригача миқдорда товон тўлаш тартиби йўлга қўйилди;

2) интеллектуал мулк объектларидан қонунга хилоф тарзда веб-сайтда ёки бошқа ахборот ресурсида фойдаланилганда ушбу ахборот ресурсидан фойдаланишни чеклаш тартиби жорий қилинди;

3) божхона органларига ўз ташаббуси билан интеллектуал мулк ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ваколати (ex officio) берилди;

4) маъмурий жавобгарлик кучайтирилиб, товар белгиларини бузганлик учун жарима миқдорлари БҲМнинг 50 бараваригача оширилди ҳамда географик кўрсаткичларга бўлган ҳуқуқларни бузганлик учун маъмурий жавобгарлик белгиланди;

5) қонунчиликка ўзгаларнинг муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқларини бузилиши ижрочиларга берилган лицензияни бекор қилишга сабаб бўлишини назарда тутувчи ўзгартиришлар киритилди ва бошқалар.

Қайд этилган ислоҳотларни амалга оширишда Қонунчилик палатаси депутатларнинг ўрни катта бўлди десак муболаға бўлмайди. Сабаби, 2024 йилнинг ўзида интеллектуал мулк соҳасига оид 4 та Қонун қабул қилинди.

Ушбу қонунларнинг қабул қилиниши натижасида ЖСТнинг ТРИПС битими қоидаларини миллий қонунчилигимизга имплементация қилиш 90% етказилди.

Шунингдек, амалга оширилган ислоҳотлар халқаро миқёсда ҳам эътироф этилди ва АҚШ Савдо вакиллигининг 2024 йил учун эълон қилинган 301-махсус ҳисоботида (Special 301 Report) Ўзбекистон илк бор 24 йил ичида “интеллектуал мулк ҳуқуқлари етарли ва самарали ҳимоя қилинмайдиган давлатлар” рўйхатидан чиқарилди.

Фурсатдан фойдаланиб, Қонунчилик палатаси депутатларига интеллектуал мулк соҳасидаги ислоҳотларни амалга оширишда кўрсатилган ёрдам ва кўмаклари учун ўз миннатдорчилигимизни яна бир бор билдирмоқчимиз.

Соҳадаги эришилган ютуқлар билан бир қаторда, ўз ечимини кутаётган айрим масалалар ҳам мавжуд.

Хусусан, миллий қонунчиликда белгиланган интеллектуал мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш механизмлари ЖСТнинг ТРИПС битими талабларига мос келмайди.

Хусусан, ЖСТнинг ТРИПС битими 61-моддасида интеллектуал мулк ҳуқуқларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик белгилаш, шунингдек, битимнинг 46-моддасида товар белгисидан ноқонуний равишда фойдаланилган ҳолда ишлаб чиқарилган маҳсулотларни йўқ қилиш назарда тутилган

Бу борадаги хорижий тажриба ўрганилганда Германия ва Грузияда интеллектуал мулк эгаларининг мулкий ҳуқуқларини бузганлик учун 5 йилгача, Қозоғистонда 6 йилгача, Хитой ва Францияда 7 йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси назарда тутилганлиги аниқланди.

Шу каби, контрафакт маҳсулотларнинг қайта муомалага киритилишини олдини олиш мақсадида АҚШ, Хитой, Германия, Қозоғистон, Россия ва бошқа давлатларда контрафакт маҳсулотларни тўғридан-тўғри йўқ қилиш механизми жорий қилинган.

Шунингдек, охирги беш йилда тадбиркорлик фаолиятида интеллектуал мулкдан фойдаланиш кўламининг йилдан йилга ортиб бориши, мамлакатда халқаро бренд ва дастурий таъминотлар кўпайиши интеллектуал мулкнинг ҳуқуқий ҳимоясини янада кучайтиришни талаб этмоқда.

Мисол учун, 2022 йилда – 13 мингта интеллектуал мулк объектлари рўйхатдан ўтган бўлса, 2023 йилда – 15  мингтани ва 2024 йилда даврида − 21 мингтани ташкил қилган.

Хорижий корхоналар томонидан Ўзбекистонда 2022 йилда 3 028 та, 2023 йилда 3 368 та, 2024 йилда 3 493 та интеллектуал мулк объектлари рўйхатдан ўтказилган. Уларнинг 80 фоизидан ортиғи товар белгиси (брендлар) ҳисобланади

Бундан ташқари, қонунчиликда товар белгиси, ихтиро, дастурий таъминотга доир ҳуқуқларни бузганлик учун мавжуд жазо чораларининг енгиллиги ва жиноий жавобгарлик назарда тутилмаганлиги ушбу соҳадаги ҳуқуқбузарликларни олдини олиш чораларини самарали амалга ошириш имконини бермаяпти.

Мисол учун, амалда муаллифлик ҳуқуқларини бузганлик учун белгиланган жарима миқдори жисмоний шахсларга 375 минг сўмдан 3,75 млн сўмгача, мансабдор шахсларга 1,8 млн сўмдан 7,5 млн сўмгачани ташкил этса, селекция ютуқларига нисбатан маъмурий жавобгарлик умуман белгиланмаган.

Бугун муҳокама қилинаётган қонун лойиҳасининг асосий мақсади юқорида қайд этилган муаммоларни бартараф этишга ва миллий қонунчиликни ушбу йўналишдаги халқаро стандартларга тўлиқ мувофиқлаштиришга қаратилган.

Лойиҳа мазмунига тўхталадиган бўлсак, лойиҳа билан қуйидагилар назарда тутилмоқда:

1) интеллектуал мулк эгаларининг мулкий ҳуқуқларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланмоқда;

2) муаллифнинг шахсий номулкий ҳуқуқларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик чоралари кучайтирилиб, бузилиши жавобгарликка сабаб бўладиган интеллектуал мулк объектлари доираси кенгайтирилмоқда;

3) товар белгиси бўйича ишлаб чиқарилган контрафакт маҳсулотлар ҳуқуқбузар ҳисобидан муомаладан олиб қўйилиши ва йўқ қилиниши назарда тутилмоқда;

Амалдаги қонунчиликда аввал контрафакт маҳсулотларнинг қадоқларини ёки ўровларини, агар унинг имкони бўлмаса бундай маҳсулотнинг ўзини йўқ қилишни талаб этиш мумкинлиги белгиланган

4) муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқларни бузганлик учун маъмурий жарима миқдори оширилмоқда;

Жисмоний шахсларга 1,8 млн сўмдан 11,2 млн сўмгача (амалда 375 мингдан 3,75 млнгача), мансабдор шахсларга 5,6 млн сўмдан 18,7 млн сўмгача (амалда 1,8 млндан 7,5 млнгача) этиб белгиланмоқда

5) селекция ютуғига бўлган ҳуқуқни бузганлик учун маъмурий жавобгарлик киритилмоқда;

6) патентга оид (ихтиро, фойдали модель, саноат намунаси ва селекция ютуғи) ҳуқуқбузарликлар содир этишда фойдаланилган ашёларни мусодара қилиш қўшимча маъмурий жазо чораси сифатида киритилмоқда;

Амалда мусодара қилиш тариқасидаги қўшимча жазо товар белгилари ва муаллифлик ҳуқуқига оид ҳуқуқбузарликлар учун белгиланган

7) адлия органларининг контрафакт товарларни кўздан кечириш ва хатлаш ваколатлари киритилмоқда.

Адлия органлари томонидан 2023 йилда 250 та, 2024 йилда 307 та контрафакт маҳсулотлар аниқланиб, тегишли таъсир чоралари қўлланилган бўлса-да, уларнинг кейинчалик қайта муомалага чиқарилганлиги аниқланган

Муҳокама қилинаётган қонуннинг қабул қилиниши соҳадаги ҳуқуқбузарликларнинг камайишига, белгиланиши кутилаётган ҳуқуқий таъсир чоралари келажакдаги ҳуқуқбузарликлар учун самарали тийиб турувчи фактор сифатида намоён бўлишига, шунингдек,  миллий қонунчиликни ЖСТнинг ТРИПС битими асосий талабларига уйғунлаштириш ишларини тез фурсатларда тўлиқ якунлаш ҳамда давлатнинг инвестициявий жозибадорлигини янада оширишга хизмат қилади.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН ТАШАККУР!

Адлия вазири ўринбосари М.Икрамов