2025-yil 21-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan imzolangan PF-140-sonli farmon “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” nomi ostida e’lon qilindi. Farmon sudlarni raqamlashtirish, “Raqamli sud” konsepsiyasini joriy etish va sudlarda sun’iy intellekt (SI) texnologiyalaridan foydalanishni bosqichma-bosqich tashkil etish vazifalarini belgilaydi.

Farmonning asosiy maqsadi — sud ishlarini yuritish samaradorligini oshirish, fuqarolar va tadbirkorlarga qulaylik yaratish, sud hujjatlari va jarayonlarini to‘liq elektronlashtirish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirishdir. Mazkur tashabbus “Raqamli O‘zbekiston — 2030” strategiyasining maqsadlari bilan muvofiqlashtirilgan. Farmonda shuningdek normativ-huquqiy bazani takomillashtirish va sud xodimlarining raqamli savodxonligini oshirish masalalari ham belgilangan. Farmonda quyidagi asosiy chora-tadbirlar va mexanizmlar aniq belgilangan: “Raqamli sud” konsepsiyasini joriy etish — ishlarni bosqichma-bosqich elektron shaklga o‘tkazish, qog‘ozdan voz kechish. Elektron murojaat va interaktiv xizmatlar — sudga arizalar elektron shaklda yuborilishi, fuqarolarga “Mening suddagi ishim”, “Mening sudga taalluqliligim” va boshqa interaktiv xizmatlar joriy etilishi rejalashtirilgan. SI yordamida avtomatlashtirish — sudga ariza berishdan oldin SI orqali taxminiy natija va sud xarajatlari hisoblanishi, sud majlisi bayonnomalarini real vaqt rejimida matnga aylantirish, sud hujjatlari loyihalarini avtomatik shakllantirish. Masofadan ishtirok va elektron tanishish — tomonlar va jabrlanuvchilar sud majlislarida masofadan qatnashishi, ish materiallarini elektron ko‘rish imkoniyati. “Taqiqlangan kanallar” va elektron reyestrlar — sud tomonidan taqiqlangan manba va kontentlarning elektron reestri yuritilishi belgilangan. (Ushbu punktlar farmon matnidagi tegishli bandlar asosida umumlashtirilgan.)

Farmon ijrosini ta’minlash uchun quyidagi tashkiliy chora-tadbirlar belgilangan: Oliy sud tarkibida Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt departamenti tashkil etilishi; bu departament “Raqamli sud”ni joriy etishda markaziy rol o‘ynaydi. “UZINFOCOM” MCHJ — davlat axborot tizimlarini yaratish va qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yagona integrator sifatida belgilangan (ya’ni dasturiy ta’minot va texnik infratuzilma integratsiyasi bo‘yicha mas’ul). Raqamli texnologiyalar vazirligi, Iqtisodiyot va moliya vazirligi hamda boshqa manfaatdor idoralar bilan birgalikda ishchi guruh va respublika ishchi komissiyasi tashkil etilishi rejalashtirilgan.

Farmon bilan 2025–2027 yillarga mo‘ljallangan raqamlashtirish dasturi tasdiqlangan va bir qancha amaliy bosqichlar (sinov loyihalari, Toshkentda “Raqamli sud” majlisi zalini tashkil etish, dasturiy ta’minot ishlab chiqish va joriy etish) uchun aniq muddatlar belgilangan. Moliyalashtirish manbalari sifatida davlat budjeti, Sud hokimiyati organlarini rivojlantirish jamg‘armasi va xorijiy hamkorlar mablag‘lari ko‘rsatilgan. Farmon 2025 yil davomida ajratiladigan qo‘shimcha mablag‘larni budjetga aks ettirish mexanizmini ham tartibga soladi.

Farmon amalga oshirilganda quyidagilar kutiladi: Sud ishlarini ko‘rish tezlashadi, hujjatlar bilan ishlash va ma’lumot qidirish avtomatlashtiriladi. Fuqarolarning sudga murojaat qilishidagi byurokratik to‘siqlar kamayadi (masalan, masofaviy qatnashish, hujjatlarni onlayn taqdim etish). Sud xarajatlarini oldindan hisoblash kabi servislar orqali fuqarolarga huquqiy harakatlarni rejalashtirishda yordam beriladi. Mahalliy sudlar matbuot xizmatlari ham farmonni sud tizimini zamonaviylashtirishga qaratilgan strategik qadam sifatida ijobiy baholamoqda.

PF-140 son farmoni O‘zbekiston sud tizimini raqamlashtirish va SI texnologiyalarini nazoratli tarzda kiritish bo‘yicha aniq reja va mas’uliyatlarni belgilaydi. Agar farmon mezonlari asosida joriy etish jarayoni ochiq, mustaqil nazorat, ta’lim va kuchli ma’lumot himoyasi bilan birga olib borilsa, u sud faoliyatining samaradorligini oshirish va adolatni ta’minlashda muhim vosita bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga, inson omili va sud mustaqilligi tamoyillariga qat’iy rioya etilishi — bu islohotlarning muvaffaqiyati uchun hal qiluvchi omil bo‘ladi.

Foziljon Xatamkulov

Fuqarolik ishlari bo’yicha O’zbekiston tumanlararo sudining sudyasi