Moliyaviy jarimalarni qo‘llash bilan bog‘liq sud amaliyotini o‘rganish
2025-08-14 12:00:00 / Новости
Moliyaviy jarimalarni qo‘llash bilan bog‘liq sud amaliyotini o‘rganish
Moliyaviy jarimalar huquqbuzarliklar uchun javobgarlik shaklida keng qo‘llaniladigan vositalardan biri hisoblanadi. Ushbu huquqiy institutning to‘g‘ri va samarali qo‘llanilishi, fuqarolar hamda xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar huquqlari va manfaatlarini himoya qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Sud amaliyotida moliyaviy jarimalarning qo‘llanilishi turli holatlarda yuzaga keladi: ma’muriy huquqbuzarliklar, soliq qonunchiligini buzish, tadbirkorlikda yo‘l qo‘yilgan qonunbuzarliklar va boshqalar.
Moliyaviy jarimalarni qo‘llash huquqiy ta’sir chorasi hisoblanadi.
Nazorat qiluvchi organlarning huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza bilan sudlarga murojaat etish huquqi O‘zbeksiton Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksining 215-moddasida belgilab qo‘yilgan.
Huquqiy ta’sir choralari quyidagilardan iborat:
faoliyatni tugatish;
atrof tabiiy muhitga zararli ta’sir ko‘rsatayotgan ob’ektlar faoliyatini tugatish va (yoki) qayta ixtisoslashtirish;
faoliyatni cheklash, to‘xtatib turish va taqiqlash, bundan favqulodda vaziyatlar, epidemiyalar hamda aholining hayoti va sog‘lig‘i uchun boshqa haqiqiy xavf yuzaga kelishining oldini olish bilan bog‘liq holda faoliyatni o‘n ish kunidan ko‘p bo‘lmagan muddatga cheklash, to‘xtatib turish hollari mustasno;
banklardagi hisobvaraqlar bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatib qo‘yish, bundan qonunda nazarda tutilgan hollar mustasno;
moliyaviy sanksiyalarni qo‘llash, bundan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘lash muddatini o‘tkazib yuborganlik uchun penyalar hisoblash, shuningdek yuridik shaxsning yoki fuqaroning sodir etilgan huquqbuzarlikdagi aybini tan olganligi va moliyaviy sanksiyalar summalarini ixtiyoriy ravishda to‘laganligi hollari mustasno;
tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bilan shug‘ullanish uchun litsenziyalarning (ruxsatnomalarning) amal qilishini o‘n ish kunidan ko‘p bo‘lgan muddatga to‘xtatib turish yoki ularning amal qilishini tugatish va litsenziyalarni (ruxsatnomalarni) bekor qilish, bundan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan beriladigan litsenziyalar (ruxsatnomalar) mustasno.
Sud qonunchilikka muvofiq boshqa huquqiy ta’sir choralarini ham qo‘llashi mumkin.
Sud amaliyotida suvdan noqonuniy foydalanganlik uchun moliyaviy jarima qo‘llash va qo‘llanilgan jarimalarni undirish haqidagi nizolar ko‘plab uchrashadi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 19 martdagi 82-son qarori bilan tasdiqlangan «O‘zbekiston Respublikasida suvdan foydalanish va suv iste’moli tartibi to‘g‘risida»gi Nizom (bundan buyon matnda – Nizom) ning 60-bandiga ko‘ra, Suvdan foydalanuvchilar va suv iste’molchilariga nisbatan ular tomonidan qishloq xo‘jaligi, baliqchilik xo‘jaligi, sanoat, energetika va kommunal-maishiy ehtiyojlar uchun suv olish tartibi buzilgan taqdirda:
suv iste’molchilari tomonidan limitdan ortiqcha suv olinganligi uchun — limitdan ortiqcha olingan har ming kub metr suv uchun — belgilangan bazaviy hisoblash miqdorining 20 foizi miqdorida;
suvdan foydalanuvchilar va suv iste’molchilari tomonidan suv olish joylarini suvni boshqarish va hisobga olish vositalari bilan jihozlamasdan suv olish suv olishga ruxsat etilmagan joylardan, shuningdek, shartnoma tuzmasdan suv olganlik uchun — olingan har ming kubometr suv uchun — belgilangan bazaviy hisoblash miqdorining 30 foizi miqdorida;
suvdan foydalanuvchilar va suv iste’molchilari tomonidan suvdan maxsus foydalanish ruxsatnomasisiz suv olganlik yoki suvdan foydalanganlik uchun — olingan har ming kubometr suv uchun — belgilangan bazaviy hisoblash miqdorining 40 foizi miqdorida;
suvdan foydalanuvchilar va suv iste’molchilari tomonidan suvni o‘zboshimchalik bilan egallab olganlik uchun — olingan har ming kubometr suv uchun — belgilangan bazaviy hisoblash miqdorining 30 foizi miqdorida jarima sanksiyalari qo‘llaniladi.
Bir yil mobaynida suvdan foydalanish va suv iste’moli tartibi takroran buzilgan taqdirda, ushbu bandda ko‘rsatilgan jarima sanksiyalari o‘n baravar miqdorida qo‘llaniladi.
Sudlar ushbu mazmundagi ishlarni ko‘rishda, huquqbuzarlik hodisasi bo‘lgan-bo‘lmaganligini va uning sodir etilganligi faktini; tekshirish uchun va tekshirish natijalari bo‘yicha dalolatnoma yoki boshqa hujjat tuzish uchun asoslar va nazorat qiluvchi organning vakolatlari bor-yo‘qligini; mazkur huquqbuzarlikni sodir etganlik uchun qonunchilikda javobgarlik nazarda tutilgan-tutilmaganligini va huquqiy ta’sir chorasini qo‘llash uchun asoslar bor-yo‘qligini aniqlashlari lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksi 68 moddasining ikkinchi qismiga asosan, yuridik shaxslar va fuqarolarga nisbatan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash (bundan buyon matnda huquqiy ta’sir choralari deb yuritiladi) to‘g‘risidagi ishlar ko‘rib chiqilayotganda huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash uchun asos bo‘lgan holatlarni isbotlash majburiyati nazorat qiluvchi organ zimmasiga yuklatiladi.
Shuningdek, nazorat qiluvchi organlar tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatida tekshiruvlar va profilaktika tadbirlarini o‘tkazishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatida tekshiruvlar o‘tkazishni muvofiqlashtirish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi 13 sentabr 2022 yildagi PQ-374-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Nazorat qiluvchi organlar tomonidan tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatida tekshiruvlar va profilaktika tadbirlarini o‘tkazish tartibi to‘g‘risida” gi Nizom talablariga amal qilishlari kerak.
Moliyaviy jarimalarni qo‘llash amaliyotida qonuniylik, mutanosiblik va adolat tamoyillariga amal qilish juda muhim. Sud amaliyoti shundan dalolat bermoqdaki, juda ko‘p holatlarda jarimalar noqonuniy yoki asossiz tarzda belgilanmoqda.
J.J.Amaniyazov,
Beruniy tumanlararo
iqtisodiy sudi sudyasi