Til - millettiń maqtanıshı!
2025-12-01 17:00:00 / Министрлик
Til - millettiń maqtanıshı!
"Mámleketlik tilge húrmet kórsetiw hámmemizdiń tek ǵana wazıypamız emes, al muqaddes insanıylıq minnetimiz bolıp esaplanadı."
Sh. Mirziyoev.
Tariyxıy sánelerdi bayramlaw, maqtanısh penen maqtanıw bir qansha ańsat, álbette, biraq rásmiy túrde tariyxıy sáne sıpatında belgileniwiniń tiykarında bolsa oǵada úlken pidayılıqlar jatadı.
Qaraqalpaq tilin shın mánisinde mámleketlik til biyligine kóteriw jolındaǵı háreketler nátiyjesinde 1989-jıl 1-dekabr qutlı sáne sıpatında tariyxımız betlerine jazıldı, yaǵnıy 1-dekabr qaraqalpaq tiline mámleketlik tiller biyligi berilgen kún bayram túrinde belgilenetuǵın boldı. 1989-jılı 1-dekabr kúni qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyligin beriw haqqında qabıl etilgen nızam mınaday sózler menen baslanǵan: "Til - millettiń biybaha baylıǵı. Ol millettiń ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq hám mádeniy rawajlanıwında kúshli qural esaplanadı...." Awa, aǵartıwshılıǵımız darǵaları bolǵan Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaxlar árman etken "Til azatlıǵı - kewil azatlıǵı" ármanı ámelge astı.
Búgin Ózbekstanda oǵada qalıs til siyasatı qáliplesken. Onıń talaplarına bola, elimizde jasaytuǵın barlıq millet hám xalıqlardıń tilleri menen mádeniyatlarınıń húrmet etiliwi hám rawajlanıwı ushın barlıq sharayat jaratılǵan. Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyasınıń 4-statyasına tiykarlanıp "Qaraqalpaq tili hám ózbek tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tilleri bolıp tabıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası óz aymaǵında jasawshı barlıq millet hám xalıqlardıń tilleri, úrp-ádet hám dástúrleriniń húrmet etiliwin támiyinleydi, olardıń rawajlanıwı ushın sharayat jaratadı," dep belgilengen.
Mine, neshe ásirler dawamında bul úlkede túrli millet hám xalıqlar óz-ara tuwısqan bolıp jasap kelmekte. Sebebi, Jalaliddin Rumiy bılay degen: "Bir-birin túsiniw - birdey tilde sóylesiw emes. Bir-birin túsiniw - birdey sezimdi seziw." Haqıyqatında da, bul insanlar bir-birin túsiniwi ushın óz Watanın, tilin hám milliy qádiriyatların qásterlep saqlaw áhmietli insanıylıq minnet.
Sońǵı jılları Húrmetli Prezidentimiz tárepinen qaraqalpaq tilin rawajlandırıw hám onıń mámleketlik til sıpatındaǵı abırayın jáne de arttırıwǵa ayrıqsha itibar qaratıldı. Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń 2020-jıl 3-noyabrdegi "Qaraqalpaq tiliniń mámleketlik til sıpatındaǵı abırayı hám rolin bunnan bılay da arttırıw ilajları haqqında"ǵı 135-sanlı qararına tiykarlanıp Ministrler Keńesinde Mámleketlik tildi rawajlandırıw departamenti shólkemlestirildi.
2021-2020-jıllarda qaraqalpaq tilin rawajlandırıw hám til siyasatın jetilistiriw boyınsha koncepciya qabıl etildi. Búgingi kúnge kelip qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyligi berilgenine 36 jıl tolmaqta. Eń tiykarǵı jetiskenligimiz bul 7 tomnan ibarat bolǵan "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi" kitaplarınıń basıp shıǵarılǵanı hám xalqımızǵa usınılǵanı bolıp esaplanadı. Álbette, usı sózliktiń jaratılıwında filologiya ilimleriniń doktorı, professor Sh.Abdinazimov, filologiya ilimleriniń doktorı E.Pirniyazova, filologiya ilimleri boyınsha filosofiya doktorı P.Dabılov, Ózbekstan xalıq jazıwshısı K.Karimov sıyaqlı til jankúerleriniń xızmetleri sheksiz.
Búgin 1-dekabr - Qaraqalpaq tili bayramı kúni tek ǵana bayram bolıp qalmastan ótken otız altı jıllıq dáwir ushın esap-sanaq kúni de bolıp tabıladı. Tildiń ómiri, onıń rawajlanıwı, dúnya minberlerinde jańlawında tek ǵana belgili bir taraw wákilleri emes, al bárshemiz birdey juwapkermiz.
J.Settiev Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń deputatı