Qaraqalpaqstan Respublikası Taqıyatas rayonı hákimligi

SHAŃARAQLIQ (TURMISLIQ) ZORLIQQA HÁM BASIMLARǴA QARSI GÚRESIW – BAXÍTLÍ SHAŃARAQ GIREWI

Shańaraq – jámiyettiń tiykarǵı buwını, onıń turaqlılıǵı bolsa hár bir mámlekettiń ruwxıy, ekonomikalıq hám sociallıq rawajlanıwınıń áhmiyetli faktorı esaplanadı. Tilekke qarsı, ayırım jaǵdaylarda shańaraq ortalıǵında da kelispewshilikler hám zorlıq jaǵdayları baqlanbaqta.

Shańaraqtaǵı zorlıq – bul sociallıq process bolıp, hár qıylı kórinislerde derlik hár tórtinshi shańaraqta kórinedi. Bul illetten eń kóp jábir kóriwshi kategoriyalar – hayallar, balalar, kekseler hám mayıplıǵı bolǵan shaxslar bolıp esaplanadı.

Milletimiz ushın shańaraq muqaddes sanaladı. Ásirese, hayal-qızlarımız shańaraqtıń tınıshlıǵı, perzentlerdiń abadanlıǵı jolında bar kúsh hám miynetin ayamaydı. Sonıń menen birge, ayırım jaǵdaylarda olardıń óz shańaraǵında zorlıq hám kúsh kórsetiwlerge ushırasıp atırǵanı jámiyet ushın ayrıqsha qáweter oyatpaqta.

Izertlewlerge bola, shańaraqlıq zorlıqqa ushıraǵan hayal-qızlardıń 60-70 procenti huqıq qorǵaw uyımlarına múrájat etpeydi. Bul jaǵday zorlıqtıń kóbinese jasırın tús alıwına hám onıń unamsız aqıbetleriniń tereńlesiwine sebep boladı.

Shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq – insanǵa onıń jaqın tuwısqanı yamasa bir shańaraqta jasap atırǵan shaxs tárepinen fizikalıq, ruwxıy, jınısıy yamasa ekonomikalıq basım ótkeriw túrindegi agressivlik háreketler bolıp tabıladı.

Bul túrdegi zorlıq fizikalıq – tayaqlaw, dene jaraqatın jetkeriw; ruwxıy – sógiw, qáwip-qáter hám qorqıtıw; ekonomikalıq – finanslıq dereklerdi qadaǵalaw yamasa olardı sheklew; jınısıy – shaxstıń erkine qarsı májbúrlew kórinisinde kórinedi.

Bunday jaǵdaylarda zorlawshı shaxs qurban ustinen ústemlik ornatıwǵa, onı qorqıtıw yamasa boysınıwına erisiwge umtıladı. Bul bolsa shańaraq ortalıǵındaǵı isenim hám húrmetti joǵaltıp, sociallıq qatnasıqlardıń izden shıǵıwına sebep boladı.

Mámleketimizde sońǵı jılları shańaraqlıq zorlıqtıń aldın alıw, jábirleniwshilerdi qorǵaw hám juwapkershilikti kúsheytiw boyınsha bir qatar huqıqıy reformalar ámelge asırılmaqta.

Atap aytqanda, 2023-jıl 11-aprelde qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń «Ayırım nızam hújjetlerine ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında»ǵı ÓRN-829-sanlı Nızamına muwapıq, shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq ushın hákimshilik hám jınayıy juwapkershilik belgilep qoyıldı.

Sonday-aq, 2024-jıl 21-oktyabrde qabıl etilgen «Shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıqtan qorǵaw ilajlarınıń kúsheytiliwi múnásibeti menen ayırım nızam hújjetlerine ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında»ǵı Nızam menen Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 59-2-statyası hám Jınayat kodeksiniń 1261-statyasına tiyisli ózgerisler kirgizildi. Oǵan bola, balalarǵa shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq islegeni ushın ayrıqsha juwapkershilik belgilendi.

Bul ózgerisler mámleketimiz tárepinen insan huqıqları, ásirese, hayal-qızlar hám balalardıń abırayı menen qádir-qımbatın qorǵawǵa qaratılǵanın kórsetedi.

Shańaraqlıq-turmıslıq zorlıqqa qarsı gúresiw tek ǵana jábirleniwshiniń yamasa huqıq qorǵaw uyımlarınıń wazıypası emes. Bul ulıwma jámiyetlik jumıs. Zorlıqqa ushıraǵan insan kóbinese ruwxıy jaqtan ezilgen boladı hám óz betinshe durıs qarar qabıl etiwge qıynaladı. Sol sebepli, bunday jaǵdaylarda tek ǵana jaqınları emes, al mámleketlik hám jámiyetlik shólkemler de onıń janında bolıwı shárt.

Zorlıq – shaxsqa qarsı jınayat, onıń erkinlikleri hám huqıqlarına qastıyanlıq. Sonıń ushın da jámiyette bul baǵdardaǵı huqıqıy sana hám mádeniyattı arttırıw, bar bolǵan nadurıs kózqaraslardı ózgertiw zárúr.

Hayal-qızlardıń huqıqları menen nızamlı máplerin qorǵaw, shańaraqlıq qatnasıqlarda teńlik hám húrmetti támiyinlew, zorlıqqa alıp keletuǵın sebep hám sharayatlardı saplastırıw – turaqlı shańaraq hám salamat jámiyet girewi bolıp esaplanadı.

Onda mámleketlik uyımlar, mákan puqaralar jıyını, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám puqaralıq jámiyeti institutlarınıń tıǵız birge islesiwi úlken áhmiyetke iye.

Juwmaqlap aytqanda, shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıqqa qarsı gúresiw – tek ǵana huqıqıy emes, al ruwxıy, tárbiyalıq wazıypa bolıp tabıladı. Hár birimiz bul jolda juwapkershilik penen qatnas jasasaq, jámiyette tınıshlıq hám awızbirshilikti támiyinlewge úlken úles qosqan bolamız.

Zuhra Ayapova Konısbaevna, 

Jınayat isleri boyınsha Bozataw rayonı sudınıń baslıǵı