Ҳәр бир халықтың мәденияты айриқша болып, тили, үрп-әдетлери, турмыс тәризи, ойынларында көринетуғын болады. Руўхый қәдириятлар, нормалар, табыслардың даўам етиў ўақтины сақлаў жүдә зәрүрли, себеби бул мийраслар халықтың миллет ретинде жасайтуғынының зәрүрли шәрти болып табылады. Екенин айтыў керек, узақ тарийхга ие болған ўаизикалық мәденият улыўма мәденият структуралық бөлеги есапланады. Өзбекстан жәмиетшилиги ушын да жоқары дәреже деги спорт жетискенликлери, де ғалабалық дене тәрбиясы жетискенликлери зәрүрли болып, бунда халықтың социал ядын жеткезиўши миллий спорт түрлери жақты структуралық бөлим есапланады.

Атап өтиў керек, заманагөй спортқа жол миллий ойынлардан өтеди. Жәмиет материаллық ядының зәрүрли структуралық бөлегине айналған ҳәм заманагөй Өзбекстанда раўажланып атырған бирпара дәстүрий спорт түрлерин санап өтемиз.

Сондай етип, ат спорты жүдә атақлы жарыс түри болған ҳәм сондай болып қалады. Мысалы, шабандозлардан тутқырлық ҳәм епшилликти талап ететуғын көкпар (ылақ) ат спорты жарысының бир түри ерамызға шекемги 2—3-әсирлердиң басларында қәлиплескен. Туркий тиллерде «коъпкари» атыныңң етимологиялық мәниси жоғалып, дәстүрий түрде инвентаръ - «улак» аты менен атала басланды. Жүз шабандоздың алдындағы жарыста олар ешки ямаса баспақтың дене гөшини тасладылар ; шабандозлар өликти отдан түспеўден көтериўге ҳәрекет қылыўды ; ўазыйпа аламаннан шағылысыў, тәқипшилерге қарсы гүресиў болып табылады. Ылақ, әўеле, байрам, той-дәстүрлерде өткерилетуғын жарыс, ойын болып, оған жақын -әтирап дағы аўыллардан шабандозлар тартылған, қағыйдаларға көре еки группаға бөлинген. Нәтийжелерге көре жеңимпазлар аты дағаза етилди, оларға сыйлықлар, сыйлықлар (шарба буйымлары, кийим-кешек, ғалылар, пул сыйлықлары ҳәм басқалар ) тапсырилди. Мың жыллар даўамында ойын халық тийкарлары менен қәлиплескен, раўажланған, атақлылыққа ерискен, миллий дәстүрлер ҳәм турмыс тәризи менен беккем байланыслы.

Аламан-байга (бәйге) - орта әсирлерде ең жоқары раўажланыўға ерискен халық бәйгеси. Ол, қағыйда жол мененде, байрам күнлеринде өткерилди, өз әҳмиетин жоғатмади, мүмкиншилиги барынша байрамлар ҳәм спорт ҳәм жеңил атлетика программасына киритилген. Қағыйдаларға көре: олар атларын егарлаб, бир қатарға тизилишди ҳәм сигнал менен мәлим бир жайға алдынға жуўырыўды, кейин пүткил чопаётган атлықлер кейин басып бурылып кетиўди; биринши қайтқан киси жеңимпаз деп тапилди.

Баига (бәйге) - узақ аралыққа секреў. Әдетде 50 км аралыққа бәйге ўаормасында ири комплекс жарыслар ўақтында өткерилди.

Шоуган - ат полоси. Раўажланыўдың басланыўы 7-8-әсирлерге туўры келеди, ойын жаўынгерлердиң тийкарғы ойын-күлкилеринен бири еди. Шавандозларнинг арнаўлы таяқлары (сулжонлар) болып, олар жәрдеминде топты уриб түсиреди. Ойыншылар еки партияға бөлинген; ҳәр бир жәмәәт топты рахип дәрўазасына узатыўға ҳәрекет етди. Гейде чоуган заманагөй хоккейни еслатувчи отда ойналмаган.

Ат спорты менен бир қатарда дарўазшылық, яғный қоъзғалмас жыпда тең салмақлылық нуры (ләңгер) менен жырлаў көркем өнери де табыс қазанды. Тең салмақлылық көркем өнери 2, 5 мың жыл алдын Шығысда пайда болған ҳәм кейин дүняға тарқалды. Әжайып ўаизикалық тайынлығы ҳәм жақсы координатсияны көрсеткен жыпшылар байрам ҳәм байрамларда шығыў етдилер.

Халық мийирин қазанған нәубеттеги спорт түри гүрес, миллий белбоғли гүрес болып табылады. Тарийхый мийрасларды қайта тиклеў бойынша илажларды әмелге асырыўда урыс көркем өнериниң бул түрине бөлек итибар қаратилди, себеби бүгинги күнде әйне Өзбекстан басқа урыс көркем өнерлери арасында өзин теңиб алыў, спорт түри ретинде арнаўлы бир қағыйдаларды ислеп шығыў ҳәм спорттың барлық түрлерин раўажландырыўда биринши орында турады. бул халық аралық мәртебе. Дуелъ миллий байлық болып, көп әсирлик ўаилософия, қәдириятлар, рахипке ҳүрмет, адамгершилик, ҳадаллықты өзинде жәмлеген. Қандай әпиўайы қағыйдалар тастыйықлайды, биз еслеймиз: аўрыўлы ҳәм қуртыўшы усыллар, белдан төменлеў тутқышлар ҳәм ҳәр қандай басқыншылық ҳәм хоърлик көринислери қадаған етиледи; урыс тек позитсияда болып өтеди, бейим жағдайда гүресиў қадаған етиледи, рахиптиң денеси үшинши ноқатда қоллап -қуўатланса, урыс тоқтайды. Гүрес, ең дәслеп, күш ҳәм епшиллик жарысы болып, рахиплердиң бир-бирин ҳүрмет етиўинен ибарат. Булардың барлығы гүрести әпиўайы, түсиникли, әжайып, ҳушлы ҳәм қаўипсиз спорт түрине айлантырады, оны жаслар да, ғарры жасдағылар да қоллап -қуўатлайды. Ҳәм, мысалы, «кураш», «ҳалол», «таазим», «тоъхта», «ёнбош» атамалары халық аралық спорт сөзлигине тәбий кирип келди.

Гүрес гүресине болған қызығыўшылық урыс көркем өнериниң басқа түрлериниң раўажланыўына себеп болды. Мысалы, регион халықлары урыс көркем өнериниң көп әсирлик дәстүрлеринени өзинде жәмлеген заманагөй урыс көркем өнери түри - «Өзбек урыс көркем онери» (өзбек урыс көркем өнери) әсиресе, жаслар ортасында кең тарқалғаны буны тастыйықлайды.. Бул урыс көркем өнери үйренилген мийраслар тийкарында жаратылған, түрли жаўынгер системалардың нәтийжели усыллары менен байытылған. Бул урыс көркем өнери мәлим жөнелислер менен ажралып турады : спорт, саламатландырыў (40 жастан кейин), қол көркем өнери (3000 қол техникасы ), Темурийлар урыс көркем өнери (пышақ, семсер, таяқ, найза менен ислеў), жаўынгер гүрес. Қорғаў ҳәм ҳүжим ҳәрекетлериниң комплекслери тарийхый шахслар аты менен аталған, бул, шубҳасыз, патриотлық тәрбиясына үлес қосады.

Урыс көркем өнериниң тағы бир қызық түри, оны итибардан шетте қалдырып болмайды, бул Туран (сөздиң тарийхый мәниси епшил, күшли, батыр ) - бул урыс көркем өнери болып табылады, олар әййемги дәуирлерде жүз берген саўашларда дус келген ҳәр қыйлы усыллар елементлерин өз ишине алады. ҳәзирги Өзбекстан аймағы. Қәнигелердиң пикрине қарағанда, өткен заманда саўда қалаларында Уллы жипек жолы бойлап жүрген карвонларни гүзетип барыў ҳәм қорғаў менен шуғылланатуғын кисилер болған. Олар кем ушрайтуғын жаўынгер уқыпға ие еди, бул оларға көплеген ҳәм жақсы қуралланған рахиплерге қарсы табыслы гүресиў имканиятын берди. Туўры системаластырылган ҳәм қайта ислеп шығылған бул жаўынгер уқыплар Туран урыс көркем өнериниң тийкарын қурайды. Усының менен бирге, урыс көркем өнери айриқша ўаилософияны, дүңяға көзқарас системасын өз ишине алыўы, буның менен танысыў жаўынгерге зәрүр психологиялық таярлық дәрежесине ерисиўге мүмкиншилик бериўин есапқа алыў керек.

Санап өтилген миллий ойынлар, ўаизикалық шынығыўлар, әсирлер даўамында қәлиплескен миллий спорт түрлери, әлбетте, текғана ўаизикалық сапаларды (күш, тезлик, шыдамлылық, епшиллик, масласыўшанлық ), бәлки етикалық ҳәм шыдамлылықлик пазыйлетлерди де ҳәр тәреплеме раўажлантирди. Аз-аздан шахс раўажланыўының ўаизикалық бағдарының утилитар әҳмиети текғана саў турмыс тәризи, актив дене тәрбиясы ҳәм спортты тарғиб қылыў менен толдырилди, бәлки күнделик турмыстың бир бөлегине, бос ўақыт ўаормасына айланды ҳәм түсиникке айланды. оның кейинги органикалық раўажланыўы.