Soliq auditi nima?

Muayyan davr uchun soliqlar va yig‘imlarni hisoblab chiqarish hamda to‘lashning to‘g‘riligini tekshirish soliq auditidir.

Soliq auditi soliq to‘lovchilarning (soliq agentlarining) yuqori darajadagi tavakkalchilik toifasiga mansub soliq to‘lovchiga (soliq agentiga) nisbatan o‘tkaziladi.

Soliq organlari soliq auditi o‘tkazilishi boshlanishidan kamida o‘ttiz kalendar kun oldin soliq to‘lovchiga soliq auditi o‘tkazilishi to‘g‘risida xabarnoma yuboradi.

Agar soliqlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash belgilari mavjud bo‘lsa, soliq organi O‘zbekiston Respublikasi soliq qo‘mitasi bilan kelishgan holda soliq to‘lovchini oldindan xabardor etmasdan soliq auditini boshlashga haqlidir.

Soliq organlari soliq auditini qanday holatlarda o‘tkazadi?

Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 7-yanvardagi 1-sonli qarorida soliq auditi quyidagi holatlarda o‘tkazilishi ko‘rsatilgan:

• soliq tavakkalchiligining yuqori toifasiga mansub bo‘lgan;
• kameral soliq tekshiruvi natijasi bo‘yicha soliq to‘lovchi aniqlashtirilgan soliq hisobotini taqdim etmasa (shu jumladan, aniqlashtirilgan talabnomadan keyin), yoxud aniqlangan tafovutlar bo‘yicha asosnomalarni taqdim etmasa, yoki u taqdim etgan asosnomalar yetarli emas deb topilgan hollarda;
• ixtiyoriy tugatilayotgan yuridik shaxslarda (soliq maslahatchilari tashkilotlarining soliqlar bo‘yicha xulosalari mavjud bo‘lgan soliq to‘lovchilar bundan mustasno);
• soliq to‘lovchilarning jinoiy ishlar bo‘yicha moliya-xo‘jalik faoliyati taftish qilinishi doirasida;
• faoliyatini to‘xtatgan yakka tartibdagi tadbirkorlar, qat’iy belgilangan miqdorda yoki deklaratsiya asosida jismoniy shaxslardan daromad solig‘ini to‘laydiganlardan tashqari.

Hozirgi kunda aksariyat tadbirkorlik subyektlarida qanday turdagi soliq tekshiruvlari o‘tkazilmoqda?

Kameral soliq tekshiruvi natijasi bo‘yicha soliq to‘lovchi aniqlashtirilgan soliq hisobotini taqdim etmasa (shu jumladan, aniqlashtirilgan talabnomadan keyin), yoxud aniqlangan tafovutlar bo‘yicha asosnomalarni taqdim etmasa, yoki u taqdim etgan asosnomalar yetarli emas deb topilgan hollarda Soliq kodeksining 140-moddasi 5-bandiga asosan 5 kunlik soliq auditi o‘tkazilmoqda. Bunda:

• agar soliqlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash belgilari mavjud bo‘lsa, soliq organi O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi bilan kelishgan holda soliq to‘lovchini oldindan xabardor etmasdan soliq auditini boshlashga haqlidir.
• Soliq auditi bitta operatsiya yoki bitta soliq turi bo‘yicha, shuningdek, bir oylik davr yoki bir choraklik davrlarni qamrab olgan holda ham o‘tkaziladi. Kameral soliq tekshiruvida qaysi davrda yoki qaysi soliq turidan kamchilik aniqlansa o‘sha shubhali holatlarga aniqlik kiritish maqsadida ham soliq auditi o‘tkazilishi mumkin.

Hozirgi kunda da’vo muddati bo‘yicha uch yillik soliq auditi qanday hollarda o‘tkazilmoqda?

Har xil soliqlarni to‘lashdan qochish sxemalardan foydalanib, to‘g‘ri ishlashni maqsad qilmagan xo‘jalik subyektlarga uch yillik da’vo muddati bo‘yicha soliq auditi o‘tkazilib, faoliyatini to‘g‘ri ishlashni maqsad qilib yuritish yoki umuman faoliyat yuritmaslik masalasi ko‘rib chiqiladi.

Soliq auditida korxona soliqdan qochish sxemalarini tark etib, kelgusida halol tadbirkorlar qatorida ish yuritish bo‘yicha tushuntirish ishlari olib boriladi.

Qanday hollarda tadbirkorlik subyektlarida soliq tekshiruvlarining o‘tkazilmaydi?

Tadbirkorlik subyektlari yuqori barqarorlik reytingining «AAA» toifasidagi tadbirkorlik subyektlariga nisbatan (bundan davlat korxonalari hamda ustav fondida (ustav kapitalida) davlat ulushi 50% miqdorda va undan ortiq bo‘lgan yuridik shaxslar mustasno) soliq tekshiruvlari o‘tkazilmaydi (bundan jinoiy ishlar doirasida o‘tkaziladigan tekshiruvlar mustasno).

Soliq auditini boshlashdan avval soliq organi xodimlari qanday ishlarni amalga oshiradi?

Soliq auditi boshlashdan oldin soliq organi xo‘jalik yurituvchi subyektlarni batafsil o‘rganib chiqadi.

Tadbirkorlik subyektlari soliq to‘lash niyatidami yoki soliq to‘lashdan qochish sxemasida ishlashni maqsad qilganmi, shunga qarab soliq organi xodimi o‘zining ishini o‘rganadi hamda tadbirkorlik subyektiga baho beradi va tekshirishni tashkil qiladi.

Soliq auditida tadbirkorlik subyektlari tomonidan qanday kamchiliklar ko‘pincha kuzatilmoqda?

Hozirgi kunda tadbirkorlik subyektlari tomonidan xarid qilingan tovarlar va sotilgan tovarlarning soni va nomenklaturasi bo‘yicha nomuvofiqliklar juda ham ko‘p uchramoqda.

Ayniqsa, nazorat kassa mashinasi orqali sotilgan tovarlar bilan buxgalteriya birlamchi hujjatlaridagi ya’ni materiallari hisobotidagi tovarlar soni va nomenklaturasi o‘rtasida katta tafovutlar yuzaga kelmoqda. Buning natijasida kamomad va ortiqcha tovarlar mavjudligi yuzaga kelmoqda.

Bundan tashqari Soliq kodeksining 299-moddasiga asosan tekin olingan mol-mulk (xizmatlar) bo‘yicha aksariyat tadbirkorlik subyektlari tomonidan foyda solig‘i hisobotining daromad qismiga ko‘rsatmasdan, soliq bazasini noto‘g‘ri ko‘rsatish holatlari yuzaga kelmoqda.

Soliq kodeksining 299-moddasi 4-bandida ko‘rsatilgan qarz beruvchiga foizli daromad to‘lash majburiyatisiz qarz (qaytarish sharti bilan moliyaviy yordam) olish chog‘ida qarz oluvchining daromadi qarz (qaytarish sharti bilan moliyaviy yordam) olish sanasida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan qayta moliyalashtirish stavkasidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Qarz oluvchining daromadini aniqlashning xuddi shunday tartibi qarz (qaytarish sharti bilan moliyaviy yordam) olish sanasida stavkasi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan qayta moliyalashtirish stavkasidan kam bo‘lgan foizlar to‘lash sharti bilan berilgan qarzlarga (qaytarish sharti bilan moliyaviy yordamga) nisbatan qo‘llaniladi deb ko‘rsatilgan.

Yirik soliq to‘lovchilar hududlaro soliq inspeksiyasi