Jizzax viloyati Paxtakor tumani hokimligi

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2025 yil 23 iyundagi № 13-sonli qarori bilan O‘zbekiston Respublikasi “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida”gi qonuni normalarini to‘g‘ri va bir xilda qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida qaror qabul qilindi.

Unga ko‘ra, “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining maqsadi yuridik va jismoniy shaxslarning, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlarning to‘lovga qobiliyatsizligi sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat bo‘lib, uning amal qilishi davlat muassasalariga va boshqa notijorat tashkilotlariga nisbatan tatbiq etilmaydi, bundan matlubot kooperativi yoki ijtimoiy fond shaklidagi faoliyatni amalga oshirayotgan yuridik shaxslar mustasno.

Bunda, davlat muassasasi deganda davlat mulkini tasarruf etuvchisi tomonidan boshqaruv, ijtimoiy-madaniy vazifalarni yoki tijorat xususiyatiga ega bo‘lmagan boshqa vazifalarni amalga oshirish uchun tashkil etilgan va to‘liq yoki qisman davlat budjeti mablag‘lari hisobidan moliyaviy ta’minlanadigan tashkilot, nodavlat notijorat tashkiloti deganda esa jismoniy va (yoki) yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriylik asosida tashkil etilgan, daromad (foyda) olishni o‘z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olmagan hamda olingan daromadlarni (foydani) o‘z qatnashchilari (a’zolari) o‘rtasida taqsimlamaydigan o‘zini o‘zi boshqaradigan tashkilot tushuniladi.

O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksi (bundan buyon matnda IPK deb yuritiladi)ning 210-moddasi va Qonun 6-moddasining uchinchi qismiga muvofiq, qarzdorning to‘lovga qobiliyatsizligi to‘g‘risidagi ishlar IPKda nazarda tutilgan qoidalar bo‘yicha, Qonunda belgilangan o‘ziga xos xususiyatlar inobatga olingan holda iqtisodiy sud (bundan buyon matnda sud deb yuritiladi) tomonidan ko‘rib chiqiladi.

To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ish qarzdor - yuridik shaxs davlat ro‘yxatidan o‘tgan joydagi, shuningdek, qarzdor - jismoniy shaxs va (yoki) yakka tartibdagi tadbirkorning yashash joyidagi sud tomonidan ko‘rib chiqiladi (IPKning 36-moddasi, Qonun 6-moddasining ikkinchi qismi).

Bunda, qarzdor jismoniy shaxs va yakka tartibdagi tadbirkorning yashash joyi deganda, uning doimiy yoki asosan yashab turgan joy tushuniladi.

Chet ellik shaxsning to‘lovga qobiliyatsizligi to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi arizasi qarzdorning davlat ro‘yxatidan o‘tgan yoki yashash joyidagi tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari tomonidan ko‘rib chiqiladi.

Qayd etilgan sudga tegishlilik qoidalari buzilgan holda berilgan ariza IPK 155-moddasi birinchi qismining 3-bandiga asosan qaytariladi.

Agar sud tomonidan to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ish qo‘zg‘atilgandan keyin ushbu ish qo‘zg‘atilgunga qadar qarzdor - yuridik shaxs davlat ro‘yxatidan o‘tgan joyi, qarzdor - jismoniy shaxs va (yoki) yakka tartibdagi tadbirkorning yashash joyi o‘zgarganligi aniqlansa, sudlar IPK 39-moddasi ikkinchi qismining 1-bandiga asosan ishni ko‘rib chiqish uchun sudlovga tegishlilik bo‘yicha tegishli sudga o‘tkazishi lozim.

Agar sud tomonidan to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ish qo‘zg‘atilgandan keyin qarzdor - yuridik shaxsning davlat ro‘yxatidan o‘tgan joyi, qarzdor - jismoniy shaxs va (yoki) yakka tartibdagi tadbirkorning yashash joyi o‘zgarsa, ish mazkur sud tomonidan mazmunan ko‘riladi (IPK 39-moddasining birinchi qismi).

IPK 211-moddasining birinchi qismiga ko‘ra, qarzdor, kreditorlar va boshqa manfaatdor shaxslar to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish to‘g‘risidagi ariza bilan sudga murojaat etishga haqli.

Boshqa manfaatdor shaxslar deganda, soliqlar va yig‘imlarni to‘lash majburiyatlarini bajarmagan qarzdorga nisbatan to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi ariza bilan sudga murojaat etishga haqli bo‘lgan davlat soliq va bojxona xizmati organlari, O‘zbekistan Respublikasi Davlat budjetiga va davlat maqsadli jamg‘armalariga soliqlar va yig‘imlarning undirilishi ustidan nazorat olib boruvchi boshqa vakolatli organlar, shuningdek, ustav fondida (ustav kapitalida) davlat ulushi bo‘lgan va (yoki) pul majburiyatlari bo‘yicha O‘zbekistan Respublikasi oldida qarzi bo‘lgan yuridik shaxslarga nisbatan - to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha vakolatli davlat organi - O‘zbekistan Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi va uning hududiy boshqarmalari (bundan buyon matnda vakolatli davlat organi deb yuritiladi) tushunilishi kerak (Qonun 7-moddasining uchinchi qismi).

IPK 148-moddasining birinchi qismida nazarda tutilgan yuridik shaxslar va fuqarolarning huquqlari hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini, jamiyat va davlat manfaatlarini himoya qilish maqsadida sudga murojaat qilish huquqiga ega bo‘lgan prokurorning, davlat organlari va boshqa shaxslarning arizalari bo‘yicha sud tomonidan ish qo‘zg‘atish haqidagi qoida, to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ishlarga qo‘llanilmaydi.

Shu munosabat bilan, ushbu shaxslar qarzdor, kreditor yoki davlat soliq va bojxona xizmati organlari manfaatlarida qarzdorni to‘lovga qobiliyatsizligi haqida ish qo‘zg‘atish to‘g‘risidagi ariza bilan sudga murojaat etganda, ariza IPK 155-moddasi birinchi qismining 2-bandiga mos holda qaytariladi, ariza ish yuritishga qabul qilingan bo‘lsa - IPK 107-moddasining 3-bandiga mos holda ko‘rmasdan qoldiriladi.

“Davlat boji to‘g‘risida”gi O‘zbekistan Respublikasining Qonuniga muvofiq davlat soliq va bojxona xizmati organi va vakolatli davlat organining qarzdorni to‘lovga qobiliyatsizligi haqida ish qo‘zg‘atish to‘g‘risidagi arizalari sud tomonidan davlat boji to‘lovisiz ish yuritishga qabul qilinadi.

Ushbu Qonun bilan sud boshqaruvchisi ham to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ish doirasida o‘z huquq va majburiyatlarini amalga oshirish maqsadida da’vo arizalari va boshqa arizalar bilan sudga murojaat qilganda, davlat bojini to‘lashdan ozod qilingan.

Qonun 23-moddasining birinchi qismida ham shunga o‘xshash norma mavjud.

Biroq, ushbu shaxslarni pochta xarajatlarini to‘lashdan ozod qilish qonunchilikda nazarda tutilmagan.

Shu munosabat bilan, pochta xarajatlari to‘langanligini tasdiqlovchi hujjatlar taqdim etilmagan bo‘lsa, ariza va unga ilova qilingan hujjatlar IPK 155-moddasi birinchi qismining 6-bandiga asosan qaytariladi.

Qonun 5-moddasining birinchi qismida nazarda tutilgan alomatlar mavjud bo‘lganda qarzdor to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi ariza bilan sudga murojaat etishga haqli, Qonunning 9-moddasida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lganda esa, qarzdor (yuridik shaxsning rahbari, tugatish komissiyasi yoki tugatuvchi, jismoniy shaxs yoki yakka tartibdagi tadbirkor) bunday ariza bilan sudga murojaat etishi shart.

Qonun qarzdor va kreditor to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi arizada qarzdorning to‘lov qobiliyatini tiklashga yohud tugatishga doir ish yuritish tartib-taomillarini qo‘llash zarurligini ko‘rsatishi mumkinligini nazarda tutadi (Qonun 7-moddasining ikkinchi qismi).

Shunga ko‘ra, to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi arizada to‘lovga qobiliyatsizlikning biror bir tartib-taomilini qo‘llash nazarda tutilmaganligi arizani ish yuritishga qabul qilishni rad etish yoki qaytarish uchun asos bo‘lmasligini inobatga olishi lozim.

Arizada to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish ko‘rsatilmagan bo‘lib, qarzdorni bankrot yoki to‘lovga qobiliyatsiz deb topish ko‘rsatilganligi ham arizani ish yuritishga qabul qilishni rad etish yoki qaytarish uchun asos bo‘lmaydi.

 

Jizzax viloyat sudi sudyasi S.Nabiyev va FIB Paxtakor tuman sudi raisi T.Xakimov