Oʻzbekiston Respublikasi Transport vazirligi

Xususan, davlatimiz tomonidan azaliy va yagona tarixiy ildizlarga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan bo‘lgan munosabatlar yangi bosqichga ko‘tarildi.

Bu borada Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari hamkorlikni chuqurlashtirish, konstruktiv va o‘zaro manfaatli munosabatlarni mustahkamlashga ustuvor ahamiyat berib, mintaqada transport salohiyatini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratmoqdalar.

Ayniqsa, mintaqada yaxshi qo‘shnichilik va ishonch muhitining mustahkamlanishi, transport jihatidan o‘zaro bog‘liqlik va integratsiyaning chuqurlashib borayotgani transport sohasidagi strategik infratuzilmaviy loyihalarni hamkorlikda amalga oshirish imkonini yaratmoqda.

Mamlakatimiz rahbari tashabbusi bilan mintaqaviy hamkorlikning yangi mexanizmlari tashkil etildi. Bunga misol qilib, Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining Maslahatlashuv uchrashuvlarini keltirish mumkin.

Ushbu institut mintaqaviy muammolarni birgalikda muhokama qilishning muhim mexanizmiga aylandi, deb aytish mumkin. Ushbu muhim platforma transport va logistika sohasidagi amaliy hamkorlikni kengaytirishning ta’sirchan mexanizmi sifatida o‘zining dolzarbligini yaqqol ko‘rsatdi.

So‘nggi yillarda O‘zbekiston qo‘shni davlatlar bilan transport sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish va yangi bosqichga ko‘tarish bo‘yicha qator chora-tadbirlarni amalga oshirib kelmoqda. 2016 yildan boshlab Toshkent qo‘shni respublikalar bilan transport-kommunikatsiya aloqalarini tikladi va rivojlantirdi.

2016 – 2024-yillarda O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasidagi aviaqatnovlar soni deyarli 2 barobarga, yo‘lovchilar soni esa 2,1 barobarga oshdi. Bundan tashqari, mamlakatlarimiz o‘rtasida yangi yo‘lovchi avtobus yo‘nalishlari ochildi va eski yo‘nalishlar qayta tiklandi. Bu esa so‘nggi 8 yil ichida O‘zbekiston va qo‘shni davlatlar o‘rtasidagi bunday reyslar sonining bir necha bor ko‘payishiga olib keldi.

2017 yilda O‘zbekiston va Turkmaniston o‘rtasida Amudaryo ustidan o‘tgan Turkmanobod – Forab temir yo‘l va avtomobil ko‘priklarining ochilishi muhim voqealardan biri bo‘ldi. 2018 yilda O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasida Surxondaryo va Xatlon viloyatlarini bog‘lovchi “G‘alaba – Amuzang” temir yo‘l liniyasining ochilishi esa tarixiy voqea sifatida qayd etildi.

Bu chora-tadbirlarning barchasi mamlakatlarimiz o‘rtasida yuk tashish hajmining sezilarli darajada oshishiga olib keldi. O‘zbekistonning barcha transport turlari bo‘yicha umumiy yuk tashish hajmida Markaziy Osiyo mamlakatlarining ulushi 2024 yilda 28 foizni tashkil etdi.

- temir yo‘l transportida 2024 yilda 10,8 million tonnani;

- avtomobil transportida esa 2019 yilga nisbatan 18 foizga oshib, 2,8 million tonnadan 3,3 million tonnagacha;

- havo transportida esa 123 barobarga ortib, 100 tonnadan 12,3 ming tonnagacha yetdi.

O‘zbekiston Prezidenti tomonidan tasdiqlangan "O‘zbekiston–2030" strategiyasida ayniqsa, transport-kommunikatsiya sohasida yaqin mintaqaviy hamkorlikni kuchaytirish orqali Markaziy Osiyodagi amaliy hamkorlikni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish bo‘yicha aniq vazifalar belgilangan.

Bugungi kunda qo‘shni mamlakatlar O‘zbekistonning transport-tranzit loyihalarini faol qo‘llab-quvvatlamoqda. Bu loyihalarning amalga oshirilishi Markaziy Osiyoning Sharq – G‘arb va Shimol – Janub xalqaro yo‘laklari tranzit markazi sifatidagi jozibadorligini oshirishga xizmat qiladi.

Masalan, "Xitoy – Markaziy Osiyo – Kavkaz – Yevropa", "Belarus – Rossiya – Qozog‘iston – O‘zbekiston – Afg‘oniston – Pokiston", "O‘zbekiston – Turkmaniston – Eron – Turkiya" multimodal transport yo‘laklarini rivojlantirish, "Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston", "O‘zbekiston – Afg‘oniston – Pokiston" temir yo‘l liniyalarini qurish shular jumlasidandir.

Ushbu loyihalar Markaziy Osiyo mamlakatlariga Hind okeani portlariga eng qisqa chiqish yo‘llarini ta’minlab, Janubiy Osiyoni Markaziy Osiyo, Rossiya, Xitoy hamda Yevropa bozorlari bilan bog‘laydi. Ularning amalga oshirilishi Markaziy Osiyo mamlakatlarining tranzit salohiyatini sezilarli darajada oshirish imkonini beradi.

Shuni ta’kidlash joizki, aynan transport sohasidagi hamkorlik Markaziy Osiyoning barcha davlatlari uchun strategik ahamiyat kasb etmoqda. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekiston Markaziy Osiyo mamlakatlari va yaqin hamkorlari ko‘magida faol transport diplomatiyasini davom ettirmoqda.

Bu esa mintaqa davlatlarining milliy loyihalarini Shimol – Janub va G‘arb – Sharq xalqaro transport yo‘laklari bilan uyg‘unlashtirish hamda Markaziy Osiyoni mintaqalararo o‘zaro bog‘liqlikning muhim bo‘g‘iniga aylantirish imkonini beradi.

Infratuzilmani yaratish bilan bir qatorda, tovarlarning bojxona rasmiylashtiruvi va chegaralarni kesib o‘tish tartib-qoidalarini uyg‘unlashtirish va raqamlashtirish bo‘yicha sa’y-harakatlarni birlashtirish muhimdir. Bu, shubhasiz, transport sohasidagi o‘zaro bog‘liqlikni yanada chuqurlashtirish uchun ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Ushbu yo‘nalishda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida E-PERMIT raqamli platformasi asosida ruxsatnoma blankalarini elektron almashishga to‘liq o‘tilganini alohida ta’kidlab o‘tish lozim.

Bundan tashqari, O‘zbekiston bevosita Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston bilan yuk avtotransport vositalariga chegaralarni to‘siqsiz kesib o‘tish imkonini beruvchi "raqamli-TIR" tizimini muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazdi va yaqin kelajakda bu tizimni Turkmaniston bilan ham joriy etishni rejalashtirmoqda.

Markaziy Osiyo mintaqasi azaldan Yevropa, Yaqin Sharq, Janubiy va Sharqiy Osiyoni bog‘lovchi noyob ko‘prik vazifasini o‘tab kelgan. Bugun mamlakatlarimiz va Markaziy Osiyo davlatlarining boshqa mintaqalar bilan transport aloqalarini yanada rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar va foydalanilmagan zaxiralar mavjudligini ko‘rib turibmiz.

Keng tarmoqli transport-kommunikatsiya tizimini shakllantirish bo‘yicha hamkorlik quyidagi sabablarga ko‘ra Markaziy Osiyoning transport-tranzit salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish imkonini beradi.

Birinchidan, BMT hisob-kitoblariga ko‘ra, 2050 yilga borib dunyoda yuk tashishga bo‘lgan talab 3 barobar oshadi. Bunday tendensiya dengizga chiqish imkoniyatiga ega bo‘lmagan Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun jiddiy muammo hisoblanadi.

Ikkinchidan, BMTning Savdo va taraqqiyot bo‘yicha konferensiyasi (YUNKTAD) ma’lumotlariga ko‘ra, dengizdan uzoqda joylashgan mamlakatlarning mahsulotlari xalqaro savdo bozorlarida deyarli uchramaydi va bu davlatlar ulushiga jahon eksportining 1 foizdan kamrog‘i to‘g‘ri keladi.

Markaziy Osiyo davlatlarida yuklarni tashish xarajatlarining ulushi tovarlarning yakuniy qiymatining 50 foizigacha yetadi, bu deyarli dunyodagi o‘rtacha ko‘rsatkichdan 5 barobar yuqoridir.

Shuni inobatga olib, O‘zbekiston Markaziy Osiyo mamlakatlarining transport salohiyatini yanada oshirish maqsadida quyidagi takliflarni ilgari surmoqda:

- Xitoy, Janubiy Osiyo va Yaqin Sharq mamlakatlari, Yevropa Ittifoqi bozorlariga chiqishda biznes uchun qulay bo‘lgan yagona tariflarni qo‘llagan holda samarali transport yo‘laklarini ilgari surishning aniq mexanizmlarini ishlab chiqish;

- Mintaqamiz mamlakatlari uchun yagona transport strategiyasini tayyorlash;

- Xalqaro tashishlarning integratsiyalashgan raqamli platformasini yaratish.

Shubhasiz, ushbu tashabbuslarning amalga oshirilishi Markaziy Osiyodagi har bir davlat oldida turgan dolzarb vazifalarni hal etishda muhim yordam bo‘ladi. Mamlakatlarimiz hududidan o‘tadigan xalqaro transport yo‘nalishlari bo‘ylab bojxona va boshqa tartib-taomillar takomillashtiriladi va uyg‘unlashtiriladi. Eng muhim xalqaro bozorlar va dengiz portlariga chiqishni ta’minlaydigan ishonchli transport-kommunikatsiya tizimini yaratish bo‘yicha umumiy yondashuvlar kelishib olinadi.

BMT ekspertlarining hisob-kitoblariga ko‘ra, tovarlarning jahon dengiz portlariga chiqishini ta’minlash bo‘yicha barcha vazifalarni hal etish 10 yil ichida Markaziy Osiyo mamlakatlari yalpi ichki mahsulotini kamida 2 barobar oshirishi mumkin.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasidagi nutqida bugungi kunda Markaziy Osiyo davlatlari oldida mintaqaviy bozorning jahon iqtisodiy, transport va tranzit yo‘laklariga chuqur integratsiyalashuvini ta’minlash bo‘yicha muhim strategik vazifa turganini ta’kidladi. Shu munosabat bilan BMT homiyligida Transport va kommunikatsiyalarni rivojlantirish mintaqaviy markazini tashkil etish taklif etildi.

Ushbu Mintaqaviy markaz faoliyati doirasida mavjud transport yo‘laklarini faollashtirish va yangilarini shakllantirish, mintaqaning xalqaro transport tizimiga chuqur integratsiyalashuvini ta’minlash bo‘yicha ko‘zlangan natijalarga to‘liq erishish mumkin.

Mintaqaviy markaz transport sohasidagi o‘zaro manfaatli va samarali hamkorlikni kengaytirish imkonini beradi, bu esa o‘z navbatida tovar ayirboshlash hajmining o‘sishini ta’minlaydi va shubhasiz, Markaziy Osiyo mamlakatlarining manfaatlariga xizmat qiladi.

Bugungi global geosiyosiy beqarorlik, savdo va transport-logistika zanjirlarining uzilishi, oziq-ovqat xavfsizligi muammolarining keskinlashuvi sharoitida Markaziy Osiyo davlatlari hamkorligining dolzarbligi yanada ortib bormoqda, bu yerda transport asosiy bog‘lovchi vazifani bajaradi.