Bugun CNN telekanali efirga uzatgan bir material O‘zbekistonga bag‘ishlandi. Reportyorlar Milli Chan hamda Hassan Tayir hamkorligida tayyorlangan ushbu maqolada O‘zbekistonning “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish tendensiyasi xususida hikoya qilinadi. Quyida shu reportajning matni bilan tanishishingiz mumkin.

“Markaziy Osiyoning aholi eng zich joylashgan mamlakati bo‘lmish O‘zbekistonning bugungi kunda elektr energiya ishlab chiqarishi qazib olinadigan yoqilg‘iga qattiq bog‘liq. Ammo kelgusida bir necha yillar mobaynida mamlakat atmosferaga zararli chiqindilarni kamaytirishni maqsad qilgan.

Jahon bankining ma’lum qilishicha, bu jahondagi tabiatga eng ko‘p uglerod moddalarini chiqaradigan davlat uchun oson ish emas. Va mazkur “yashil o‘sish” strategiyasining eng muhim yo‘nalishi sifatida O‘zbekiston elektr transport vositalarini ko‘paytirishni rag‘batlantirishni tanlagan.

Xususan, bundan besh yil muqaddam mamlakatda elektromobillar va gibrid avtomobillar uchun aksiya hamda bojxona to‘lovlari bekor qilingan edi. Ayrim taxminlarga ko‘ra, bu elektromobil xaridi uchun xarajatlarni ikki karra qisqartirishga xizmat qilgan. Oxirgi uch yilda sotilgan elektrokarlar soni esa 10 marta oshgan.

Toshkentlik Timur Cho‘tboyev uchun elektromobillar narxining pastlagani birinchi elektrokarini sotib olishiga turtki bo‘lgan.

– Men ishim tufayli ko‘p sayohat qilaman, – deydi u CNN muxbiriga intervyu berarkan. – Agar benzinda yuradigan xuddi shunday modelni yoki shu narx oralig‘idagi sifatli mashinani solishtirsak, elektromobil g‘oyat arzon va manfaatli ekani bilinadi.

Elektromobil O‘zbekistonda arzonligidan tashqari manfaatli ekanining yana bir omili bor. Bu mamlakatda aholi uchun Hukumat tomonidan subsidiyalashtiriladigan elektr energiyasi narxi dunyo miqyosida eng arzon qiymatlardan biridir. Masalan, Cho‘tboyevning aytishicha, u 500 kilometr yuradigan elektromobilini zaryadlash uchun atigi 5 dollar (bugungi kurs bilan hisoblaganda, 63 ming 370 so‘m) sarflaydi. Xuddi shuncha masofa yuradigan benzinli mashina uchun esa... 420 ming so‘mdan boshlab 720 ming so‘mgacha.

O‘tgan yili sotilgan jami 1,7 millionta avtomobilning 25 mingdan sal ko‘prog‘i elektromobildan iborat bo‘lgan. Ularning qariyb 90 foizdan ziyodi Xitoyning Shenchjen shahrida joylashgan BYD avtomobillaridir.

Iyun oyida BYD Jizzax viloyatida gibrid avtomobillarni ishlab chiqarishni boshladi. Zavodning yillik ishlab chiqarish quvvati 50 ming dona avtomobil bo‘lib, ular butun Markaziy Osiyo bo‘ylab sotilishi rejalashtirilgan. Bu BYD Xitoydan tashqarida faoliyatini yo‘lga qo‘ygan ilk zavod edi. Shundan bir oy o‘tgach, kompaniya Tailandda ikkinchi zavodini ochdi.

Kelajak uchun quvvatlantirish

Elektrokarlar bo‘yicha mahalliy diler Megawatt Motors 2019-yilda ish boshlaganida bir qator brendlarni sotgan edi. Bugungi kunda ular xaridorlarga faqat BYD’ni taklif etmoqda. Jamiyat rahbari Aleksandr Abdullayev dastlab ish boshlagan paytida juda qattiq qiynalganini aytadi. Bunga elektrokarlarni quvvatlantirish uchun zarur infratuzilmaning yo‘qligi sabab bo‘lgan.

– Biz hech qayerda zaryadlash stansiyalari bo‘lmay turib, elektromobil sotish juda qiyin ekanini his qilganmiz, – deydi u. – Shuning uchun Toshkent shahri va viloyatlarda 10 ta zaryadlash stansiyasini o‘rnatganmiz.

Abdullayevning aytishicha, u qariyb ikki yil mobaynida elektromobillarni tekin quvvatlantirishni yo‘lga qo‘yib kelgan. 2020-yili u elektr va gidrid mashinalarni ta’mirlash shoxobchalarini ochgan. Bu ham odamlarda elektromobillarga qiziqishni oshirgani ta’kidlanadi.

Uning so‘zlariga ko‘ra, O‘zbekistonda elektromobillar asta-sekin ommalashib, narxi ham tobora arzonlashmoqda. Qolaversa, bugun butun mamlakat bo‘ylab Megawatt Motors hamda boshqa mahalliy operatorlar tomonidan qurilgan yuzlab zaryadlash stansiyalari ham ishlab turibdi.

Ammo elektromobillar ulushini oshirishning o‘zigina mamlakatning atmosferaga tashlamalarni 2030-yilgacha YaIMning 2010-yil darajasiga nisbatan uchdan bir qismga kamaytirish maqsadiga erishish uchun kifoya qilmaydi.

– Bu uning majburiyatlari sezilarli ravishda ko‘paydi, deganidir, – deydi Jahon bankining Markaziy Osiyo bo‘yicha yetakchi iqtisodchisi Devid Nayt. – O‘zbekiston ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va zararli tashlamalarni kamaytirish uchun qila oladigan har qanday ish juda muhimdir. Ayniqsa, uning iqtisodiyoti juda tez o‘sayotganini inobatga olganda.

Qayta tiklanuvchi energiyaning o‘sishi

Elektromobillarning samaradorligini ta’minlash uchun, avvalo, ularni quvvatlantirayotgan tarmoqlarni “yashil”lashtirish talab qilinadi. Masalan, 2021-yilda mamlakatda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining 80 foizdan ortiq qismi qayta tiklanmaydigan, iqlim o‘zgarishiga katta ta’sir ko‘rsatadigan tabiiy ne’matlarni yoqish va atrof-muhitga zararli tashlamalarni ko‘plab chiqarish evaziga yaratilgandi. Biroq so‘nggi yillarda gidroenergetika hamda quyosh va shamol elektr stansiyalari texnologiyalari uchun kiritilayotgan sarmoya miqdori ham tobora oshmoqda.

– O‘zbekistonda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish tez o‘smoqda, – deydi Devid Nayt. – Buni birgina 5 yilda uning ulushi 12 foizdan 20 foizga yetgani misolida ham ko‘rish mumkin.

Uning ta’kidlashicha, ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va energetika sektoridagi islohotlarni moliyalashtirish uchun kelgusida elektr energiyasi narxi oshishi mumkin. Joriy yilning may oyida 2019-yildan beri aholi uchun elektr energiyasi narxi ilk marotaba oshirilgan edi. Bu esa kelgusida odamlarda elektromobil sotib olishga nisbatan rag‘batni pasaytirishi ham mumkin.

Megawatt Motors bergan ma’lumotlar esa hozircha elektrokarlarga nisbatan talab yuqori ekanini ko‘rsatmoqda. Shundan kelib chiqib, kompaniya bu yil o‘zining barcha sotuvchilarini o‘sib borayotgan bozorga tez moslashtirish va zamonaviy xizmat ko‘rsata oladigan darajaga yetkazish maqsadida o‘qitish dasturini ishlab chiqqan.

– Biz ayrim davlatlar 10-15 yilda bosib o‘tadigan yo‘lni katta sakrashni amalga oshirib, qisqa vaqt ichida zabt etdik, – deydi jamiyat rahbari A.Abdullayev. – Va kompaniyamiz kelgusida mahalliy brendlar tomonidan ishlab chiqariladigan elektromobillarni sotishiga ham ishonchim komil.

O‘zbekiston 1996-yildan buyon avtomobil ishlab chiqarib kelmoqda. Bu esa endilikda elektromobil ishlab chiqarish bosqichiga o‘tishni osonlashtiradi. Va hammasi tezroq amalga oshadi.

– Hamma narsa mumkin, – deydi Megawatt Motors rahbari Aleksandr Abdullayev.