Surxondaryo viloyati Jarqo'rg'on tumani hokimligi

Raqamli makonda ayollar xavfsizligini ta’minlash – zamonaviy davrning talabidir

Bugungi kunda axborot texnologiyalari inson hayotining ajralmas qismiga aylangan. Ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar, onlayn platformalar hayotimizni qulaylashtirayotgani rost. Biroq bu qulayliklar bilan birga, xavfli illatlar ham vujudga kelmoqda. Ayniqsa, xotin-qizlarga nisbatan raqamli zo‘ravonlik so‘nggi yillardagi eng dolzarb ijtimoiy-huquqiy muammolardan biriga aylandi. Tergov sudyasi sifatida tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, ko‘plab jinoyatlar internet orqali boshlangan, shantaj qilishdan tortib, shaxsiy suratlarni tarqatishgacha davom etgan.

Raqamli zo‘ravonlik o‘z mohiyatiga ko‘ra nafaqat huquqbuzarlik, balki inson sha’ni va qadr-qimmatiga tajovuzdir. Bu — ayolning ruhiyatini izdan chiqaradigan, oila muhitini buzadigan, hatto ba’zan fojiali oqibatlarga ham olib keladigan salbiy ijtimoiy hodisa. Shuning uchun davlatimiz tomonidan bu borada kuchli huquqiy baza yaratilgan. “Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunda raqamli zo‘ravonlikning turlari, ularning huquqiy oqibatlari, jabrlanuvchi ayollarni himoya qilish tartibotlari batafsil yoritilgan. Jinoyat kodeksining 141-3-moddasi esa qonunga xilof tarzda olingan materiallarni tarqatish, internet orqali shantaj qilish kabi harakatlarni aniq javobgar qiladi.

         Biz Qoraqursoq mahallasida o‘tkazgan uchrashuv aynan shu masalalarga bag‘ishlandi. Tadbir davomida aholiga raqamli makonda qanday himoyalanish, qanday xatti-harakatlar jinoyat hisoblanishi, ularning huquqiy oqibatlari qanday bo‘lishi haqida batafsil tushuntirishlar berdik. Mahalla faollari, yoshlar yetakchilari, xotin-qizlar qo‘mitasi raislari ushbu mavzuga katta e’tibor qaratdi. Zero, zo‘ravonlikning har qanday ko‘rinishiga qarshi kurashda mahalla instituti eng muhim bo‘g‘inlardan biridir.

         Bugun ko‘pchilik yoshlar internetdan faol foydalanadi, ammo aksariyat hollarda huquqiy savodxonlik yetishmaydi. Ota-onalar farzandlarining raqamli hayotidan bexabar, bu esa ularni turli xavf-xatarlarga duchor qiladi. Raqamli zo‘ravonlikni oldini olish uchun avvalo oilada to‘g‘ri tarbiya, ochiq muloqot, ishonch muhitini yaratish kerak. Farzandlarni internet madaniyatiga o‘rgatish, “raqamli gigiyena” qoidalarini tushuntirish juda muhim. Chunki tajriba ko‘rsatadiki, ko‘plab mojarolar boshida aynan ehtiyotsizlik, ishonib yuborish, shaxsiy ma’lumotlarni o‘ylamasdan ulashish kabi xatolar turadi.

         Sud amaliyotida ko‘p uchraydigan holatlardan biri — ayolning roziligisiz uning shaxsiy fotosuratlari yoki videolarini tarqatish bilan bog‘liq jinoyatlardir. Ko‘pincha ayol o‘zi bilmagan holda ta’qib obyektiga aylanadi. Ba’zan esa biror tanish yoki yaqin bo‘lgan shaxs uning ishonchidan foydalanadi. Bunday qilmishlar O‘zbekiston qonunchiligiga ko‘ra og‘ir huquqbuzarlik sanaladi va jazo muqarrar. Shuning uchun fuqarolar bunday vaziyatlarda o‘z vaqtida murojaat qilishdan qo‘rqmasligi kerak. Huquqni muhofaza qiluvchi organlar, sudlar ularni himoya qilishga tayyor.

Raqamli zo‘ravonlikning yana bir ko‘rinishi — ayolning internetdagi erkinligini cheklash, uni doimiy kuzatuv ostida saqlash, parollarini majburlab olish, shaxsiy sahifalariga ruxsatsiz kirishdir. Bu ham qonunga xilof bo‘lib, shaxsiy hayot daxlsizligiga tajovuz sifatida baholanadi. Jahon amaliyotida bunday holatlar “raqamli nazorat orqali zo‘ravonlik” deb ataladi. Bizning qonunchiligimiz ham bu borada yetarlicha himoya choralarini o‘z ichiga olgan.

         Aholiga taqdim etilayotgan tushuntirishlardan yana biri — himoya orderining mazmuni. Agar ayol o‘ziga nisbatan raqamli yoki jismoniy tahdid borligini his qilsa, u himoya orderi olishga haqlidir. Bu hujjat unga huquqiy kafolat beradi, zo‘ravon shaxs esa tegishli cheklovlarga bo‘ysunadi. Ko‘plab ayollar himoya orderi haqida yetarlicha ma’lumotga ega emas, shuning uchun bunday targ‘ibot uchrashuvlari nihoyatda ahamiyatli.

Tergov sudyasi sifatida aytishim mumkinki, bugun jamiyatda eng muhim vazifa — profilaktikani kuchaytirishdir. Jinoyat sodir bo‘lgach, ayol allaqachon jarohat olgan bo‘ladi.

Shuning uchun maqsad — jinoyatning oldini olish, yoshlarni ongli bo‘lishga chaqirish, internet madaniyatini shakllantirish, zo‘ravonlikka murosasizlik kayfiyatini kuchaytirishdir. Har bir fuqaro, har bir mahalla, har bir ta’lim muassasasi bu borada o‘z hissasini qo‘shishi zarur.

         Shuni unutmaslik kerakki, ayollarni hurmat qilish, ularning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish — nafaqat huquqiy majburiyat, balki yuksak insoniy fazilatdir. Raqamli zo‘ravonlikka qarshi kurash — bu jamiyat madaniyatini yuksaltirish demakdir. Agar har birimiz mas’uliyatli bo‘lsak, bir-birimizni qo‘llasak, ayollarning raqamli xavfsizligi to‘liq ta’minlanadi.

         Xulosa qilib aytganda, bugungi davr bizdan hushyorlik, mas’uliyat, hamjihatlikni talab qilmoqda. Raqamli zo‘ravonlikka qarshi kurashish — faqat ayollarning emas, balki jamiyatning umumiy vazifasidir. Bizning maqsad — adolatli, xavfsiz, sog‘lom raqamli muhit yaratish, ayollarning huquqlarini to‘liq himoya qilish, ularni jamiyatning faol va teng huquqli a’zosi sifatida qo‘llab-quvvatlashdir.

B.Choʼliev

Jinoyat ishlari boʼyicha Jarqoʼrgʼon tuman sudining tergov sudʼyasi