O‘zbekiston Respublikasi Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi

Prezident Shavkat Mirziyoyev boshchiligidagi sa’y-harakatlar, millat genofondini mustahkamlash, ayollarning jamiyatdagi o‘rnini yanada oshirish va ularning har tomonlama rivojlanishi uchun munosib sharoit yaratishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. Xotin-qizlarning ta’lim olishi, kasbiy rivojlanishi va innovatsion sohalarda o‘zini namoyon etishi uchun mamlakatimizda keng imkoniyatlar yaratilmoqda.

Davlat rahbari ta’kidlaganidek, "Ayol – nafaqat oila, balki jamiyat tayanchi, millat tarbiyachisi. Ular uchun yaratilayotgan sharoitlar kelajagimiz poydevorini mustahkamlashga xizmat qiladi". Shu bois mamlakatimizda xotin-qizlar uchun yaratilayotgan sharoitlar nafaqat bilim olish, balki o‘z qobiliyatlarini jamiyatda namoyon etish, orzularini ro‘yobga chiqarish uchun ham ulkan imkoniyatlar eshigini ochmoqda.

Bugun yurtimizdagi oliy ta’lim muassasalarida jami 1 mln. 489 ming nafar talaba tahsil olmoqda. Shuning 782 ming nafari, ya’ni 52,5 foizi xotin-qizlardir. Bu raqamlar xotin-qizlarning oliy ta’limga bo‘lgan intilishi yil sayin oshib borayotganini ko‘rsatadi. Bu raqamlar bir tomondan xotin-qizlarimizning ilm-ma’rifat yo‘lidagi shijoati va g‘ayratining yorqin isboti bo‘lsa, ikinchi tomondan davlatimiz tomondan ayol-qizlarning oliy ta’lim qamrovini oshirish yo‘lidagi sa’y harakatlarining mevasidir.

Ayniqsa, magistratura bosqichida tahsil olayotgan yoshlarimiz orasida  xotin-qizlar salmog‘i yuqori. Bugungi kunda magistrlarning 62,44 foizi talaba-qizlardir. Magistraturada o‘qishni istagan qizlar uchun kontrakt mablag‘larini davlat tomonidan qoplash amaliyoti ularga juda katta imkoniyatlar eshigini ochdi. Bu imkoniyat minglab qizlarimizning qalbida ishonch olovini yoqdi, ularni bilim cho‘qqilariga intilishga, kelajak sari dadil odimlashga chorladi. Har yili minglab qizlarimiz ilm yo‘lida qat’iyat va shijoat bilan qadam tashlayapti – bu ularning shaxsiy yutug‘i bo‘lishi bilan bir qatorda,  yurtimiz taraqqiyotining yorqin bir timsoli sifatida namoyon bo‘lmoqda.

Shuningdek, oliy ta’lim muassasalarida to‘lov-kontrakt asosida o‘qish uchun imtiyozli ta’lim kreditlari tizimi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, xotin-qizlar uchun bu kreditlar foizsiz taqdim etilmoqda. Bu esa ularning oliy ta’lim olish imkoniyatini yanada kengaytiradi. 2022-yildan buyon davlat oliygohlarining magistratura bosqichida to‘lov-kontrakt asosida tahsil olayotgan xotin-qizlar uchun 285,8 mlrd so‘m mablag‘ ajratilgan. Bu mablag‘lar yurtimiz qizlariga yo‘l ochib bermoqda, ularni o‘z kelajagiga ishonch bilan intilishga undamoqda.

Ehtiyojmand oilalarga alohida e’tibor qaratish davlatimiz siyosatining ustuvor vazifalaridan biridir. Bu o‘rinda mana shunday oilalardagi ayol-qizlarga ham bilim olish, kasb egallash va hayotda o‘z o‘rnini topish uchun keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Davlat tomonidan xotin-qizlarning oliy ta’lim olishi, kasbiy malakasini oshirishi va jamiyatda faol ishtirok etishi uchun ajratilayotgan grantlar va imtiyozlar – bu ezgu maqsad yo‘lidagi ulkan qadamlardir. Xususan, ehtiyojmand oilalar farzandi bo‘lgan xotin-qizlar uchun alohida davlat grantlari asosidagi qabul ko‘rsatkichi ajratildi. 2021-yildan esa mazkur  davlat grantlarii 2 barobarga oshirildi.

Mutaxassisligi bo‘yicha kamida 5-yil mehnat stajiga, lekin oliy ma’lumotga ega bo‘lmagan 500 nafar xotin-qizlarimiz har yili Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasi tavsiyanomalariga asosan test sinovlari natijalariga muvofiq kontrakt asosida o‘qishga qabul qilinmoqda. Tavsiyanomaga ega bo‘lgan xotin-qizlar uchun davlat granti asosida ajratiladigan mazkur qabul parametrlarining aniq va tabiiy fanlar, texnika va tibbiyot yo‘nalishlari orasida taqsimlanishi belgilab qo‘yildi.

2023/2024 o‘quv yilidan boshlab, texnikumlarga qurilish, transport, kommunal, qishloq xo‘jaligi va xizmat ko‘rsatish yo‘nalishlari bo‘yicha to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga qabul qilingan 2385 nafar xotin-qiz to‘liq davlat granti asosida tahsil olish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Texnikumlarda xotin-qizlar uchun ajratilgan grantlar nafaqat ularning ta’lim olishiga, balki ayollar kam uchraydigan sohalarda ularning faoliyatini kengaytirishga ham xizmat qiladi. Qurilish, transport, kommunal va qishloq xo‘jaligi kabi sohalar avvaldan ko‘proq erkaklar faoliyat yuritadigan yo‘nalishlar sifatida qaralar edi. Biroq, bugungi kunda bu tasavvur o‘zgarmoqda. Ayollar nafaqat maishiy sohalarda, balki texnika yo‘nalishlaridagi  kasbiy mahorati talab qilinadigan sohalarda ham o‘z o‘rnini topib, yangi yutuqlarga erishmoqda.

Bugungi kunda yurtimiz qizlari faqat ta’lim olibgina qolmay, fan va innovatsiya sohalarida ham o‘z salohiyatlarini namoyon etmoqdalar. Ularning jasorati, aql-zakovati, bilimga bo‘lgan intilishi mamlakatimizning taraqqiyoti uchun muhim poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda. Iqtidorli xotin-qizlarning ilmiy salohiyatini qo‘llab-quvvatlash, ular yaratayotgan innovatsion g‘oyalarni amaliyotga joriy etish va dunyo ilmiy hamjamiyatiga tanitish maqsadida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.

Yuksak bilim va ilmiy izlanish sari tashlangan har bir qadam – taraqqiyot sari tashlangan dadil odim. Hozirda oliy ta’limdan keyingi ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan tadqiqotchilarning 52 foizini ayollar tashkil etayotgani – bu xotin-qizlarning ilm-fan sohasidagi faoliyati tobora kengayib borayotganining yorqin dalilidir.

Yuksak ilm yo‘lidagi ayollarga nafaqat yurtimizda, balki jahon arenasida ham keng yo‘l ochilmoqda. 2024-yilning o‘zida 105 nafar iqtidorli yosh olimalar xorijiy davlatlarda ilmiy stajirovalar o‘tash imkoniyatiga ega bo‘ldi. Ular Britaniyadan tortib AQSH va Xitoygacha, Turkiyadan Italiya va Vengriyagacha, dunyoning eng nufuzli ilmiy markazlarida tajriba orttirmoqda.

2022-yildan buyon o‘tkazib kelinayotgan “Olima ayollar” tanlovi esa tadiqiotchi ayol-qizlarimiz uchun haqiqiy ilhom manbai bo‘ldi. Bu tanlov ayollarning ilmiy izlanishlarini qo‘llab-quvvatlash, ularga yangi imkoniyatlar eshigini ochish, innovatsion g‘oyalarini hayotga tatbiq etishda muhim o‘rin tutmoqda.

Bu yilgi tanlovda yuzlab ayol olimalar ishtirok etdi. Yakuniy bosqichga yetgan 55 ta loyiha eng munosib deb topilib, ular moliyalashtirildi. G‘olib bo‘lgan izlanishlar texnika, axborot texnologiyalari, tibbiyot, iqtisodiyot, biologiya, arxitektura va ijtimoiy fanlar kabi muhim yo‘nalishlarni qamrab oldi. 44,7 mlrd so‘mlik moliyalashtirish belgilangan ushbu g‘olib loyihalar ishtirokchilari orasida ayol olimalarning o‘rtacha yoshi 45 yosh ni tashkil etadi.

Bundan tashqari, ayollar tomonidan 68 ta startap loyihasi ishlab chiqilib, 348 ta yangi ish o‘rni yaratildi. Bu loyihalar nafaqat ilm-fanga, balki iqtisodiyotga ham ulkan hissa qo‘shmoqda.

Joriy yilning fevral oyida o‘tkazilgan “O‘zbekiston olima ayollari forumi”ilm va tafakkur bayramiga aylandi, yurtimiz ilm-fan taraqqiyotiga hissa qo‘shayotgan ayollarning yutuqlari munosib e’tirof etildi.Tadbir doirasida “Olima ayollar – 2024” tanlovi g‘oliblarini taqdirlash marosimi o‘tkazildi. Bu marosim ayollarning ilmiy salohiyatini qadrlash, ularning izlanishlari va kashfiyotlarini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan muhim voqelik bo‘ldi. Tadbirda yuzlab olima ayollar ishtirok etdi – oliygohlarning rektor va prorektorlari, ilmiy tadqiqotchilar, akademiklar va yosh olimalar. Ular bugungi kun ayoli nafaqat oila bag‘rida mehr ulashuvchi, balki ilm ziyosi bilan taraqqiyotni yorituvchi shaxs ekanini yana bir bor namoyon etdilar.

Yig‘ilish yakunida ishtirokchilar tomonidan har yili fevral oyida ushbu forum va “Olima ayollar” tanlovini o‘tkazib borishni an’anaga aylantirish taklifi ilgari surildi. Bu esa ayollarning ilm-fan yo‘lida yanada dadil qadam tashlashi, yangi kashfiyotlarga ilhom olishi uchun keng imkoniyat eshiklarini ochadi. Zero, ilm yo‘lidagi ayol – millat taraqqiyotining mustahkam ustuni, ziyo nurini tarqatuvchi shaxs. Ular bor ekan, bilim va innovatsiyalar zaminida rivojlanish va muvaffaqiyat zanjiri uzilmaydi.

Jamiyat taraqqiyotida teng huquq va imkoniyatlarning ta’minlanishi muhim mezon sanaladi. Ayniqsa, ta’lim muassasalarida qizlarning ijtimoiy-siyosiy bilimlarini oshirish, ularning huquqiy savodxonligini yuksaltirish maqsadida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzurida Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlarni ta’minlash masalalari bo‘yicha maslahat kengashi tashkil etildi. Bu kengash jamiyatda gender tengligiga erishish, xotin-qizlarning bilim olish va jamiyat hayotida faol ishtirok etishlarini rag‘batlantirish borasida muhim tashabbuslarni ilgari surmoqda.

Kengash tashabbusi bilan 2024-yilda yurtimizda 25 mingdan ortiq ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar, 15 mingdan ziyod milliy an’analarni targ‘ib etuvchi tanlovlar va 8 mingdan ortiq xotin-qizlar huquqlarini mustahkamlashga qaratilgan loyihalar amalga oshirildi.

Ta’lim muassasalarida ayollar va erkaklar uchun teng huquqlarning buzilishiga doir murojaatlar tegishli tartibda ko‘rib chiqilib, aniqlangan masalalar yuzasidan zarur choralar ko‘rilmoqda. Shuningdek, kasbiy tayyorgarlik va malaka oshirish tizimida gender muammolariga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Oliy ta’lim muassasalarida “Inson huquqlari”, “Ayollar huquqlari” va “Bola huquqlari”ga oid maxsus kurslar tashkil etilgan. Qayta tayyorlash va malaka oshirish dasturlariga gender masalalari, jamiyatdagi differensial xulq-atvor ta’siri kabi mavzular kiritilgan. Shu bilan birga, professor-o‘qituvchilar uchun “Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish hamda gender tenglikni ta’minlash” bo‘yicha qisqa muddatli kurslar yo‘lga qo‘yilgan.

Tizimdagi ta’lim muassasalari Xotin-qizlar kengashi raislari va psixologlari uchun gender tengligi va zo‘ravonlikka qarshi kurash mavzularida o‘quvlar muntazam ravishda o‘tkazilib kelinmoqda. Bu esa jamiyatda xotin-qizlarning ijtimoiy mavqeini mustahkamlash, ularning barcha sohalarda faol ishtirokini ta’minlashga xizmat qiladi.

Shunday qilib, Yangi O‘zbekiston zaminida xotin-qizlarning ta’lim olishi, kasbiy kamoloti va jamiyatda o‘z o‘rnini topishi uchun beqiyos imkoniyatlar eshigi ochilmoqda. Ilm-ma’rifat nuridan bahramand bo‘lgan talaba-qizlar soni kun sayin ortmoqda, ular bilim va izlanish maydonida yangi cho‘qqilarni zabt etmoqda. Ilm-fan, innovatsiya va tadqiqot olamida ayollar ovozi bardavom yangrab, ular yuksak marralarga eltuvchi yo‘llarda sobitqadam qadam tashlamoqda.

Davlat tomonidan ajratilgan grantlar, ta’lim kreditlari va berilayotgan maxsus imtiyozlar ayollarning yo‘lini yoritib, ularning orzu-umidlariga poydevor bo‘lmoqda. Bu imkoniyatlar bilim yo‘lidagi har bir qiz uchun qudratli qanot bo‘lib, ularni buyuk kashfiyotlar, ilmiy tadqiqotlar va innovatsiya maydoniga eltayotir. Yangi O‘zbekistonning yorqin istiqboli ana shunday bilimli, izlanuvchan va ilm-u fanga tashna xotin-qizlar qo‘lida tobora mustahkamlanib bormoqda.